Przebieg epidemii

Wszystko zaczyna się niewinnie - doktor Bernard Rieux znajduje martwego szczura na ulicy Oranu. Tego samego dnia jego żona wyjeżdża do sanatorium w Europie. Wkrótce martwych gryzoni przybywa, a mieszkańcy zaczynają zapadać na tajemniczą, śmiertelną gorączkę. Rieux i jego kolega, doktor Castel, rozpoznają objawy dżumy.

Początkowo władze lekceważą zagrożenie, ale ostatecznie podejmują drastyczne środki - miasto zostaje zamknięte, a mieszkańcy odcięci od świata zewnętrznego. Każdy z bohaterów inaczej reaguje na uwięzienie: Cottard jest zadowolony, bo epidemia chroni go przed aresztowaniem, Grand skupia się na pisaniu powieści, a Rambert desperacko próbuje wrócić do ukochanej w Paryżu.

W miarę rozwoju epidemii formują się różne postawy. Ojciec Paneloux w swoim kazaniu interpretuje dżumę jako karę za grzechy. Jean Tarrou organizuje cywilne służby sanitarne, do których dołączają Grand, Paneloux i Rambert. Ten ostatni, mimo szansy na ucieczkę, postanawia zostać w mieście i pomagać, nie mogąc być szczęśliwym, gdy inni cierpią.

Kluczowy moment! Śmierć niewinnego dziecka obserwowana przez Rieux, Tarrou i Paneloux staje się punktem zwrotnym, który zmienia spojrzenie bohaterów na naturę zła i cierpienia.

Geneza i forma utworu

"Dżuma" powstała tuż po zakończeniu II wojny światowej w 1947 roku. Camus nawiązuje w niej do doświadczeń okupacji - kolaboracji Francji z nazistami oraz działalności ruchu oporu, w którym sam brał udział. To właśnie ta powieść przyniosła mu międzynarodową rozpoznawalność.

Utwór ma formę powieści współczesnej stylizowanej na kronikę. Nie jest to jednak zwykła opowieść o epidemii - posiada wyraźne cechy paraboli, gdzie historia ma zarówno warstwę dosłowną, jak i głębszy, uniwersalny wymiar dotyczący ludzkiego losu.

Kompozycyjnie powieść podzielona jest na pięć części, z których każda przedstawia kolejny etap rozwoju epidemii. Narracja prowadzona jest w trzeciej osobie przez tajemniczego kronikarza, który dopiero na końcu ujawnia się jako doktor Rieux - główny bohater, starający się zachować obiektywizm w opisywaniu wydarzeń.

Warto zapamiętać! Akcja utworu rozgrywa się w latach 40. XX wieku w Oranie - nadmorskim mieście w Algierii będącym wówczas francuską kolonią. Miasto stanowi zamkniętą przestrzeń, która doskonale obrazuje sytuację bez wyjścia.

Główne problemy i interpretacje

"Dżuma" to utwór o wielu wymiarach interpretacyjnych. Najważniejszą jest alegoria ideologii nazistowskiej rozprzestrzeniającej się w okupowanej Francji. Camus nie odwołuje się bezpośrednio do wydarzeń wojennych, ale ukazuje epidemię jako uniwersalne zło wpisane w naturę świata.

Powieść porusza także problem absurdu ludzkiej egzystencji. Epidemia bezwzględnie ujawnia, że nie ma sprawiedliwości – umiera niewinne dziecko, podczas gdy przestępca zostaje oszczędzony. Nie istnieje nagroda za dobro i poświęcenie, a życie ma wymiar tragiczny. Większość bohaterów (poza ojcem Paneloux) nie wierzy w życie wieczne ani pośmiertne zadośćuczynienie.

Kluczowym tematem są różne postawy wobec zła. Bohaterowie reprezentują szerokie spektrum reakcji: od udawania, że problem ich nie dotyczy, przez postawy egoistyczne, aż po aktywny opór i solidarność. Wybory, których dokonują, są trudne i niejednoznaczne moralnie. Niektórzy zwracają się ku religii, inni od niej odchodzą.

To, co łączy Rieux, Tarrou, Ramberta i nawet ojca Paneloux, to aktywny sprzeciw wobec zła i poczucie wspólnoty z cierpiącymi. Camus sugeruje, że choć nie możemy całkowicie pokonać absurdu i zła, to możemy przeciwko nim walczyć poprzez solidarność i humanizm.

Główna myśl: "Dżuma" uczy nas, że w obliczu zła najważniejsza jest ludzka godność, solidarność i aktywny opór, nawet jeśli walka wydaje się beznadziejna. Bakcyl zła drzemie w każdym z nas i zawsze może powrócić.

Zakończenie i główni bohaterowie

Gdy epidemia zaczyna ustępować, losy bohaterów również zmierzają ku rozwiązaniu. Cottard wpada w panikę i zostaje aresztowany po strzelaninie. Tarrou, najbliższy przyjaciel Rieux, zapada na dżumę i umiera pomimo starań lekarza. Po otwarciu bram miasta Rieux dowiaduje się o śmierci żony przebywającej w sanatorium.

Bernard Rieux to lekarz i główny narrator, alter ego samego Camusa. Nie jest religijny, opiera się na faktach i nauce, kierując się jasnym kodeksem moralnym. Z poświęceniem walczy z epidemią, choć nie uważa swojej postawy za bohaterską - to po prostu jego obowiązek.

Jean Tarrou to tajemniczy przybysz prowadzący zapiski z epidemii. Syn prokuratora, przeciwnik kary śmierci, dąży do bycia "świętym bez Boga". Wraz z Rieux organizuje ochotnicze służby sanitarne, a jego śmierć jest szczególnie bolesna dla głównego bohatera.

Inni ważni bohaterowie to: Raymond Rambert - dziennikarz, który rezygnuje z ucieczki by pomagać mieszkańcom, ojciec Paneloux - ksiądz, którego wiara zostaje wystawiona na próbę wobec cierpienia niewinnych, Joseph Grand - skromny urzędnik uznany przez Rieux za prawdziwego bohatera oraz Cottard - jedyny, który czerpie korzyści z epidemii.

Zapamiętaj! Narrator kończy kronikę ostrzeżeniem, że "bakcyl dżumy nigdy nie umiera". Pokazuje to, że powieść nie jest historią ostatecznego zwycięstwa, a raczej przestrogą przed złem, które zawsze może powrócić.