Gloria Victis - chwała pokonanym
Zastanawiałeś się kiedyś, czy klęska może być równocześnie zwycięstwem? Orzeszkowa w swojej noweli stawia dokładnie takie pytanie dotyczące powstania styczniowego.
Tytuł "Gloria Victis" (chwała zwyciężonym) to odpowiedź na łacińskie "vae victis" (biada pokonanym). Wiatr w lesie wykrzykuje to hasło jako hołd dla poległych powstańców. Autorka nie gloryfikuje wojny - pokazuje jej dramatyczne skutki i cierpienie.
Chwała należy się jednak bohaterom za ich poświęcenie w imię ojczyzny. To także wezwanie dla współczesnych, żeby pamiętali o tych, którzy oddali życie za Polskę.
Akcja toczy się na Polesiu Litewskim, gdzie młodzi wojownicy pod dowództwem Traugutta prowadzą walkę partizancką. Kluczowe postacie to Marys Tarłowski - delikatny naukowiec zmuszony do walki, Jagmin - idealny żołnierz budzący szacunek, i Aniela - siostra Tarłowskiego.
Ważne: Nowela kończy się tragicznie - obaj główni bohaterowie giną, ale las i wiatr pamiętają o ich poświęceniu, co symbolizuje pamięć narodu.
Historia kończy się śmiercią obu przyjaciół w szpitalu polowym zaatakowanym przez Rosjan. Tarłowski przed śmiercią przekazuje Jagminowi chustkę dla siostry, ale i on ginie trafiony kulą.