Wymowa ideowa i struktura utworu
"Gloria victis" to przede wszystkim hołd dla bezimiennych bohaterów powstania styczniowego. Orzeszkowa porównuje ich do wielkich postaci starożytności - wspomina o Leonidasie i rzymskich wojownikach, podnosząc powstańców do rangi legendarnych herosów.
Nowela ma nietypową strukturę - przypomina bardziej utwór wspomnieniowy o ogromnym ładunku emocjonalnym. Wyróżnia się liryzm, nastrojowość i poetyckie opisy przyrody. Wiatr pełni funkcję narratora, który przenosi nas przez czas i przestrzeń, opowiadając historię powstańczego oddziału.
Fabuła utworu koncentruje się wokół losów małego oddziału powstańczego na Polesiu, dowodzonego przez Romualda Traugutta. Poznajemy historię Marysia Tarłowskiego i Jagmina, ich przyjaźń, walkę i tragiczną śmierć z rąk Rosjan. Po latach mogiłę poległych odwiedza Anielka, stawiając prosty krzyż, a po pięćdziesięciu latach wracający wiatr wysłuchuje opowieści drzew i kwiatów o tragicznych wydarzeniach.
💡 Ważne! Utwór zamienia klęskę militarną w zwycięstwo moralne - "gloria victis" oznacza, że choć powstańcy przegrali, to ich ofiara i poświęcenie zasługują na wieczną chwałę.