Manifest dekadentyzmu - "Koniec wieku XIX"
Wiersz Tetmajera to w istocie dialog, który podmiot liryczny prowadzi z człowiekiem końca wieku - najprawdopodobniej z samym sobą. Ten dialog odsłania wewnętrzną pustkę i bezradność wobec zła obecnego w świecie. Podmiot utożsamia się z dekadentami - ludźmi smutku i melancholii, którzy nie widzą sensu w dalszym życiu.
Konstrukcja utworu opiera się na powtarzającym się schemacie pytań i odpowiedzi. Podmiot liryczny rozważa różne postawy wobec świata, ale wszystkie odrzuca jako nieskuteczne rozpacz (to rezygnacja), wzgardę (to słabość), walkę (człowiek jest bezradny wobec losu), myślenie o przyszłości (nikt jej nie zna), użycie (człowiek pozostaje nienasycony), modlitwę (brak oparcia w Bogu) czy ironię (ironia losu i tak jest większa).
Dekadent, zapytany o własny sposób na przeciwstawienie się złu, jedynie "zwiesza w milczenie głowę". Jest to obraz człowieka, dla którego zawiodło poznanie rozumowe, religia i filozofia. To echo pesymizmu filozoficznego Schopenhauera, według którego przeznaczeniem człowieka jest cierpienie.
Warto zapamiętać! Wiersz Tetmajera doskonale obrazuje nastroje końca XIX wieku - poczucie bezsensu, wyobcowania i duchowego zagubienia, które stały się fundamentem modernistycznej literatury i sztuki.