Warszawa i idealizm w powieści
XIX-wieczna Warszawa w "Lalce" to miasto kontrastów. Prus fotograficznie dokładnie opisuje ulice i kamienice. W jednej dzielnicy mieszka bieda, w drugiej arystokracja. Miasto źle wypada w porównaniu z Paryżem - jest brudne i zacofane.
Warszawa to miejsce, gdzie liczą się pieniądze, ale jest niejednorodna, pełna różnic i nietolerancji, w tym antysemityzmu. Prus świetnie oddaje obyczajowość epoki - wydarzenia, zabawy, stroje.
Idealizm pojawia się w różnych postaciach. Ignacy Rzecki to romantyczny idealista - zwolennik Napoleona, patriota uczestniczący w Wiośnie Ludów. Żyje w świecie marzeń, jest sumienny, ale brakuje mu realizmu.
Julian Ochocki reprezentuje idealizm naukowy. Ten młody naukowiec marzy o zbudowaniu latającej maszyny i wyjeżdża do Paryża - typowy przykład ucieczki inteligencji z kraju.
Ważne: Prus pokazuje różne rodzaje idealizmu - romantyczny (Rzecki) i naukowy (Ochocki), ale oba kończą się niepowodzeniem w polskich realiach.
Powieść łączy wiele kontekstów: historyczny wojnarosyjsko−turecka, społeczny (analiza wszystkich warstw), filozoficzny (theatrum mundi) i literacki (bohater werteryczny, tragiczny).