Filozoficzne podstawy i typy bohaterów
Jakie wartości są naprawdę ważne - praktyczna użyteczność czy ideały? Utylitaryzm to dążenie do tego, by działania przynosiły jak najwięcej pożytku ogółowi. Wokulski kieruje się tą zasadą, inwestując w handel, co pozytywnie wpływa na gospodarkę. W przeciwieństwie do niego, Ignacy Rzecki kieruje się romantycznymi ideami, ale jego działania nie przynoszą wymiernych korzyści.
Scjentyzm, czyli wiara w naukę jako drogę do postępu, to kolejny ważny motyw w powieści. Wokulski interesuje się wynalazkami i mechaniką, a postać Geista jest uosobieniem naukowego podejścia do świata. Ta fascynacja nauką odzwierciedla pozytywistyczne przekonanie o jej kluczowej roli w rozwoju cywilizacji.
W "Lalce" spotykamy też charakterystyczne typy bohaterów. Bohater werterowski to melancholijnie zakochany, skłonny do depresji i samotności człowiek, cierpiący przez miłość do kobiety. Bohater hamletyczny jest wewnętrznie rozdarty, niezdecydowany, wątpi w sens życia i własne działania. Oba te typy można odnaleźć w złożonej osobowości Wokulskiego, co najlepiej widać w symbolicznej scenie nad brzegiem Wisły.
Ciekawostka! Nazwy typów bohaterów pochodzą od postaci literackich - Wertera z powieści Goethego i Hamleta z dramatu Szekspira, a ich cechy są uniwersalne i pojawiają się w literaturze różnych epok.