Literatura wojny i okupacji
Lata 1939-1945 przyniosły wyjątkowe dzieła literackie, choć większość z nich wydano dopiero po wojnie. Twórcy tego okresu wykorzystywali różnorodne formy literackie, takie jak reportaż (np. "Zdążyć przed Panem Bogiem"), proza biograficzna (np. "Inny świat" Grudzińskiego) czy opowiadania (jak te autorstwa Borowskiego).
Literatura tego czasu koncentrowała się na kilku kluczowych motywach. Okupacja przedstawiana była poprzez terror, konspirację i podziemne struktury państwa. Holocaust - zagłada Żydów - stał się jednym z najważniejszych tematów, obok literatury obozowej (lagrowej) opisującej niemieckie obozy koncentracyjne. W dziełach dominował katastrofizm ukazujący wojnę jako apokalipsę oraz biografizm - traktowanie literatury jako dokumentu osobistych przeżyć autora.
Szczególne miejsce w tej literaturze zajmuje pokolenie Kolumbów - pisarze urodzeni około 1920 roku, którym wojna odebrała młodość i marzenia. Znaleźli się oni w tragicznym konflikcie moralnym pisać w ukryciu (co odczuwali jako dezercję) czy walczyć (co oznaczało zabijanie, sprzeczne z ich humanistycznymi wartościami). Do tego pokolenia należeli m.in. Baczyński, Borowski i Herling-Grudziński.
Warto zapamiętać! Jednym z najbardziej wstrząsających motywów literatury wojennej jest "człowiek zlagrowany" - osoba, która w warunkach obozowych utraciła człowieczeństwo, przyjmując "moralność obozową" opartą na zasadzie przetrwania za wszelką cenę, zobojętnieniu na cudze cierpienie i odrzuceniu etycznych zasad.