Postacie i czas akcji

Akcja powieści rozgrywa się w dwóch planach czasowych - współczesnej autorowi Moskwie lat 30. XX wieku oraz starożytnej Jerozolimie za czasów Poncjusza Piłata. Główni bohaterowie to mistrz - utalentowany pisarz, który stworzył powieść o Piłacie, oraz Małgorzata - jego ukochana, która dla niego jest gotowa na wszystko.

W utworze występują także członkowie świty szatańskiej: tajemniczy Woland (szatan), kot Behemot, Korowiow (Fagot), Azazello oraz Hella. Ich pojawienie się w Moskwie wprowadza chaos i odsłania prawdziwe oblicza mieszkańców miasta.

Ważni są także bohaterowie z moskiewskiego środowiska literackiego, jak Iwan Bezdomny (poeta) i Michał Aleksandrowicz Berlioz (przewodniczący związku literatów), którzy jako pierwsi spotykają Wolanda.

Warto wiedzieć! Powieść ma strukturę szkatułkową - wewnątrz głównej opowieści znajduje się dzieło mistrza o Poncjuszu Piłacie i Jeszui Ha-Nocri, które stanowi alternatywną wersję wydarzeń biblijnych.

Główni bohaterowie

Mistrz to utalentowany pisarz, który stworzył powieść o Poncjuszu Piłacie. Kiedy jego dzieło zostaje odrzucone przez krytyków, wpada w rozpacz i niszczy rękopis. Z miłości do Małgorzaty i przekonania, że będzie jej lepiej bez niego, sam oddaje się do szpitala psychiatrycznego. Jest spokojnym, cichym człowiekiem, pewnym swoich racji, ale brakuje mu determinacji do walki o swoje przekonania.

Małgorzata to kobieta niezwykle oddana mistrzowi i gotowa na wszystko, by go odzyskać. Jej miłość i determinacja sprawiają, że zgadza się na propozycję Wolanda i zostaje gospodynią na balu u szatana. Dzięki jej odwadze mistrz odzyskuje nie tylko swoją powieść, ale i wiarę w siebie.

Iwan Bezdomny (właściwie Iwan Nikołajewicz Ponyrion) początkowo jest poetą tworzącym na zamówienie, propagującym ateistyczne idee. Spotkanie z Wolandem i śmierć Berlioza zmieniają jego światopogląd, a rozmowa z mistrzem prowadzi go do całkowitej przemiany duchowej.

Woland to szatan, który pojawia się w Moskwie jako profesor czarnej magii. Potrafi czytać w myślach ludzi i zna ich najskrytsze pragnienia. Mimo swojej diabelskiej natury, okazuje miłosierdzie wybranym postaciom i karze tych, którzy na to zasługują.

Ciekawostka! Imię Woland to nawiązanie do Mefistofelesa z "Fausta" Goethego, gdzie szatan przedstawia się jako "pan Woland".

Postaci biblijne i szatańska świta

W powieści występują także postaci z biblijnej opowieści, ukazane w oryginalny sposób:

Poncjusz Piłat to prokurator Judei, który mimo przekonania o niewinności Jeszui, skazuje go na śmierć pod naciskiem Sanhedrynu. Przez dwa tysiące lat czeka na możliwość dokończenia rozmowy z Jeszuą, co umożliwia mu dopiero mistrz.

Jeszua Ha-Nocri (Jezus) jest przedstawiony jako wędrowny filozof głoszący wiarę w jednego Boga. Widzi w ludziach tylko dobro i ma moc uzdrawiania. Jest ukazany bardziej jako człowiek niż Bóg - boi się śmierci i prosi Piłata o ułaskawienie.

Świta szatańska to barwne i groteskowe postaci towarzyszące Wolandowi:

• Azazello - demon-morderca o charakterystycznym wyglądzie
• Behemot - ogromny czarny kot lub człowiek przypominający kota
• Korowiow (Fagot) - tajemniczy konsultant w rozbitych binokla
• Hella - wiedźma towarzysząca Wolandowi

Wokół głównych bohaterów krąży wiele pomniejszych postaci, które doświadczają niezwykłych wydarzeń po spotkaniu ze świtą Wolanda, jak bufetowy Andrzej Fokicz, prezes spółdzielni mieszkaniowej Nikanor Iwanowicz Bosy, czy dyrektor teatru Stiopa Lichodiejew.

Zapamiętaj! Wszyscy, którzy mieli kontakt z Wolandem, przechodzą jakąś przemianę - niektórzy zostają ukarani, inni doświadczają pozytywnej metamorfozy.

Początek powieści i pojawienie się Wolanda

Powieść zaczyna się od rozmowy Michała Aleksandrowicza Berlioza i poety Iwana Bezdomnego na Patriarszych Prudach. Dyskutują o Bogu i Jezusie, negując ich istnienie. Dołącza do nich nieznajomy, który przedstawia się jako profesor czarnej magii. To Woland, który przekonuje ich, że nie można negować istnienia Boga i Jezusa.

Tajemniczy profesor przepowiada Berliozowi, że jeszcze tego wieczoru kobieta zetnie mu głowę. Opowiada też historię o Poncjuszu Piłacie i Jeszui Ha-Nocri. Berlioz chce powiadomić władze o dziwnym cudzoziemcu, ale gdy biegnie do telefonu, potyka się i wpada pod tramwaj prowadzony przez kobietę. Jego głowa zostaje odcięta.

Iwan Bezdomny, będąc świadkiem tego wydarzenia, próbuje ścigać tajemniczego profesora i jego towarzyszy - kota Behemota i Korowiowa. Pościg kończy się w rzece, a gdy Iwan wychodzi z wody, okazuje się, że ktoś zabrał jego ubrania.

W siedzibie literatów (Massolit) wszyscy czekają na Berlioza. Gdy pojawia się informacja o jego śmierci, a zaraz potem półnagi Iwan opowiadający o spotkaniu z diabłem, poeta zostaje uznany za wariata i odwieziony do szpitala psychiatrycznego.

Ważne! Od początku powieści Bułhakow stawia pytania o istnienie Boga i szatana, sugerując, że negowanie ich istnienia może prowadzić do tragicznych konsekwencji.

Mieszkanie przy ulicy Sadowej i czarna magia

Tymczasem Woland i jego świta przejmują mieszkanie Berlioza przy ulicy Sadowej. Stiopa Lichodiejew, współlokator Berlioza i dyrektor teatru "Varietes", zostaje przeniesiony przez Wolanda do Jałty. Na jego miejsce wprowadza się cała świta szatańska.

Nikanor Iwanowicz Bosy, prezes spółdzielni mieszkaniowej, zgadza się na tymczasowe zameldowanie Wolanda i jego świty po otrzymaniu łapówki od Korowiowa. Później zostaje aresztowany, gdy okazuje się, że ma przy sobie dolary zamiast rubli.

W teatrze "Varietes" odbywa się pokaz czarnej magii w wykonaniu Wolanda i jego świty. Podczas seansu kot Behemot urywa głowę konferansjerowi (którą później przywraca), z sufitu spadają pieniądze, a kobiety wymieniają swoje ubrania na modne kreacje. Po zakończeniu pokazu okazuje się, że wszystko było iluzją - pieniądze zamieniają się w bezwartościowe papierki, a nowe ubrania znikają.

Wszystkie te wydarzenia wprowadzają chaos w Moskwie. Osoby mające kontakt z Wolandem i jego świtą doświadczają niezwykłych zdarzeń, niektóre trafiają do szpitala psychiatrycznego, inne są aresztowane.

Zastanów się: Pokaz czarnej magii odsłania prawdziwe oblicze moskiewskiego społeczeństwa - chciwość, próżność i materializm. Co autor chciał przez to pokazać?

Mistrz i historia jego powieści

W szpitalu psychiatrycznym Iwan Bezdomny poznaje tajemniczego sąsiada - mistrza. Mężczyzna opowiada mu swoją historię: był historykiem i tłumaczem, który pisał powieść o Poncjuszu Piłacie. Podczas pracy nad nią spotkał kobietę swojego życia - Małgorzatę. Mimo że oboje byli już w związkach, zakochali się w sobie.

Mistrz ukończył swoją powieść, ale spotkała się ona z miażdżącą krytyką. Zrozpaczony, spalił rękopis i zaczął popadać w chorobę psychiczną. Zdecydował się opuścić ukochaną i dobrowolnie oddał się do szpitala psychiatrycznego.

Równolegle do opowieści mistrza, w powieści pojawia się historia Poncjusza Piłata i Jeszui Ha-Nocri (Jezusa). Piłat, mimo przekonania o niewinności Jeszui, skazuje go na śmierć pod naciskiem Sanhedrynu. Po egzekucji próbuje uratować chociaż Judę z Kiriatu, który wydał Jeszuę, ale jego komendant straży, Afraniusz, wykonuje ukryty rozkaz i zabija Judę.

Historia mistrza i jego powieści stanowi klucz do zrozumienia całego utworu Bułhakowa. To opowieść o odwadze twórczej, konsekwencjach mówienia prawdy i cenienie wartości duchowych w świecie zdominowanym przez materializm.

Pamiętaj! Powieść mistrza o Piłacie stanowi alternatywną wersję wydarzeń biblijnych, w której Jezus jest przedstawiony bardziej jako filozof niż Syn Boży, a Piłat cierpi z powodu swojej decyzji.

Małgorzata i jej pakt z diabłem

Małgorzata to nieszczęśliwa mężatka, która poznaje mistrza i zakochuje się w nim. Zniknięcie ukochanego jest dla niej ogromnym ciosem, ale nie traci nadziei na jego odnalezienie. Jest gotowa zrobić wszystko, aby go odzyskać.

Pewnego dnia spotyka Azazella, który proponuje jej udział w balu u Wolanda. W zamian za to obiecuje jej nagrodę. Małgorzata zgadza się. Otrzymuje od Azazella magiczny krem, którym naciera swoje ciało. Pod jego wpływem zmienia się w młodą, piękną kobietę o nadnaturalnych zdolnościach.

Przemieniona Małgorzata leci na miotle nad Moskwą. Po drodze niszczy mieszkanie krytyka literackiego, który zniszczył karierę mistrza. Następnie dociera na bal u Wolanda, gdzie ma pełnić rolę gospodyni.

Bal u szatana jest niezwykły - przybywają na niego duchy największych zbrodniarzy z historii. Po balu Woland chce nagrodzić Małgorzatę. Ona prosi o łaskę dla dzieciobójczyni, którą poznała na balu, oraz o powrót mistrza. Woland spełnia obydwa życzenia i para może wrócić do swojego mieszkania.

Ważna refleksja: Małgorzata reprezentuje siłę bezwarunkowej miłości, która jest gotowa na największe poświęcenia. Jej pakt z diabłem paradoksalnie prowadzi do ocalenia, nie potępienia.

Finał i epilog

Woland i jego świta przygotowują się do opuszczenia Moskwy. Azazello przybywa do mistrza i Małgorzaty z winem od Wolanda. Po jego wypiciu para umiera, ale chwilę później demon przywraca ich do życia tą samą trucizną. Mistrz i Małgorzata udają się w ostatnią ziemską podróż.

Na Worobiowych Wzgórzach cała grupa spotyka się po raz ostatni. Woland i jego świta zrzucają swoje ziemskie przebrania i ukazują się w prawdziwych postaciach. Woland pokazuje mistrzowi Poncjusza Piłata, który od dwóch tysięcy lat czeka na uwolnienie. Mistrz uwalnia swojego bohatera, dodając jedno zdanie do swojej powieści.

Woland odprowadza mistrza i Małgorzatę do ich wiecznego domu, który otrzymują za wierność, miłość i miłosierdzie. Nie mogą trafić ani do piekła, ani do nieba - zasługują na spokój w miejscu pomiędzy.

W epilogu dowiadujemy się, że śledztwo w sprawie Wolanda zakończyło się uznaniem, że Moskwę odwiedziła grupa hipnotyzerów i brzuchomówców. Osoby, które miały kontakt z Wolandem, przechodzą pozytywną metamorfozę. Iwan Bezdomny porzuca poezję i zostaje naukowcem, ale podczas pełni księżyca nadal ma wizje, w których widzi Piłata rozmawiającego z Jeszuą.

Najważniejsze przesłanie: "Mistrz i Małgorzata" to powieść o sile prawdy, miłości i sztuki, które potrafią przetrwać nawet w systemie opartym na kłamstwie i strachu. Pokazuje też, że prawdziwe dobro i zło nie zawsze są tam, gdzie się ich spodziewamy.