Język polski /

Oświecenie notatka

Oświecenie notatka

 OŚWIECENIE
NAZWA EPOKI
wiek rozumu, wiek filozoficzny, wiek oświecenia
Nazwa epoki pochodzi od słów lumen naturale (światło naturalne)
RAMY

Oświecenie notatka

user profile picture

zuzka

318 Obserwujących

570

Udostępnij

Zapisz

wprowadzenie do epoki, najważniejsze informacje oraz teksty powstałe w tej epoce

 

1/2

Notatka

OŚWIECENIE NAZWA EPOKI wiek rozumu, wiek filozoficzny, wiek oświecenia Nazwa epoki pochodzi od słów lumen naturale (światło naturalne) RAMY CZASOWE a) Europa: oświecenie obejmowało głównie XVIII wiek początek: pierwsze zjawiska występowały już pod koniec XVII w. W Anglii (umowna data 1688 r.- rewolucja w Anglii) ● koniec: schyłek oświecenia wiąże się zwykle z wybuchem rewolucji francuskiej w 1789 r. b) Polska początek: lata 30. XVIII wieku ● koniec: (umownie) wydanie "Ballad i romansów" A. Mickiewicza (1822) lub Kongres Wiedeński (1815) największy rozkwit przypada na II poł. XVIII wieku GENEZA EPOKI epoka wyrosła na gruncie wielu odkryć naukowych i wynalazków technicznych. Ludzie uświadomili sobie swoją moc poznania i kształtowania rzeczywistości nastąpiły przemiany społeczne, zerwano z autorytetem Kościoła, mieszczaństwo zażądało praw (przemiany- anachroniczność systemu feudalnego) PERIODYZACJA POLSKIEGO OŚWIECENIA a) FAZA WCZESNA (lata 40. XVIII w. - 1764 r.)- podczas niej powstały pierwsze zalążki instytucji polskiego oświecenia Collegium Nobilium (1740r.)- szkoła założona przez Stanisława Konarskiego, który w latach 30. rozpoczął odnowę szkolnictwa, w której kładziono nacisk na kształcenie obywatelskie ● Biblioteka Załuskich (1747r.)- pierwsza biblioteka publiczna założona przez braci Załuskich b) FAZA DOJRZAŁA (1764-1795 r.)- okres prawdziwej inwazji instytucji oświeceniowych "Monitor" (1765-1785 r.)- czasopismo społeczno-polityczne, w którym krytykowano kulturę sarmacką i postulowano zmianę obyczajów w duchu nowej epoki ● Teatr Narodowy (1765r.)- pierwsza polska scena publiczna (Wojciech Bogusławski) ● Szkoła Rycerska (1765r.)- powołana z inicjatywy króla oraz księcia Adama Czartoryskiego, kształcąca młodzież szlachecką do służby wojennej i państwowej • "Zabawy Przyjemne i...

Więcej zabawy podczas nauki z nami

Ucz się od najlepszych studentów z pomocą 620.000 notatek!
Ucz się od najlepszych studentów z pomocą 620.000 notatek!
Nawiązuj kontakty z innymi studentami i pomagaj im w nauce!
Nawiązuj kontakty z innymi studentami i pomagaj im w nauce!
Zdobywaj lepsze oceny bez niepotrzebnego stresu!
Zdobywaj lepsze oceny bez niepotrzebnego stresu!

Pobierz aplikację

Alternatywny zapis:

Pożyteczne" (1770-1777 r.)- czasopismo literackie o ambicjach artystycznych, którego tytuł nawiązuje do zasady "bawiąc uczyć” Horacego Komisja Edukacji Narodowej (14.10.1773 r.)- instytucja państwowa odpowiedzialna za organizację, programy i funkcjonowanie szkolnictwa publicznego wszystkich szczebli oraz kształcenie nauczycieli Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych (1775r.)- powołana przez KEN instytucja, której celem było opracowanie podręczników c) FAZA DOJRZAŁA (1795-1822 r.)- czasy postanisławowskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk (1800r.)- pierwsze polskie stowarzyszenie naukowe, gromadziło pisarzy i uczonych różnych dyscyplin; jego celem było organizowanie życia naukowego, prowadzenie badań nad historią kultury, piśmiennictwa i tradycją narodową oraz troska o rozwój języka polskiego ENCYKLOPEDYŚCI ● W latach 1751-1780 we Francji powstała “Wielka encyklopedia francuska”- wielotomowe dzieło zawierające wiadomości z różnych dziedzin nauki, sztuki i rzemiosła. Tworzyli ją filozofowie i pisarze oświeceniowi m.in. Denis Diderot, Jean Jacques Rousseau oraz Wolter. Dzieło wyrażało myśl filozoficzną i moralną okresu- przeciwko religii, monarchii i feudalizmowi. FILOZOFIA Filozofia miała przede wszystkim ułatwić człowiekowi funkcjonowanie w świecie. Kolebką myśli filozoficznej była Francja i grono tzw. "wielkich encyklopedystów" z Wolterem na czele. Z ich filozofii wyrosła Wielka Rewolucja Francuska, która kończy epokę oświecenia. filozofowie/ idee John Locke (1632-1704) empiryzm Monteskiusz (1689-1755) założenia -podstawową rolę w zdobywaniu wiedzy odgrywa doświadczenie, a rozum ludzki jest niczym czysta karta (tabula rasa) -zmysły są niezbędnym narzędziem przekazującym nabytą wiedzę do umysłu -podział władzy na ustawodawczą, sądowniczą i wykonawczą -celem państwa jest służenie całemu społeczeństwu -idea monarchii konstytucyjnej, w której władza Wolter (1694-1778) David Hume (1711-1776) Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) Immanuel Kant (1724-1804) John Stuart Mill (1806-1873) racjonalizm ateizm deizm sensualizm utylitaryzm rządzącego jest ograniczona, a wolność obywateli zagwarantowana -zwalczanie instytucji religijnych, dogmatyzmu i przesądów, uznawanie potrzeby wolności w głoszeniu poglądów -podstawowym narzędziem świata był wg Woltera rozum -był zwolennikiem deizmu- porównał Boga do zegarmistrza, który nakręcił mechanizm świata i pozostawił go samemu sobie -był przekonany, że wiedza pochodzi wyłącznie z doświadczenia -krytykował przyjmowanie przez ludzi takich pojęć jak przyczyna i skutek, siła czy substancja -krytykował oświeceniowe ideały rozumu i postępu, wg niego prowadziły one do zepsucia moralnego -postulował powrót do nauki -uważał, że ani racjonalne ani empiryczne poznanie nie daje możliwości uzyskania całej wiedzy -był zwolennikiem etyki obowiązku- postępowania opartego na rozumie i wewnętrznym moralnym nakazie, zgodnego z wolą -twórca utylitaryzmu -źródłem poznania jest rozum, dlatego to nim należy się kierować, odrzucić natomiast należy uczucie i objawienie jako źródło poznania -pogląd odrzucający istnienie Boga w ogóle -pogląd, który w Bogu widzi stwórcę świata i zasad działania natury, ale nie ingeruje w dzieje ludzkości -źródłem ludzkiej wiedzy są wrażenia dostarczane umysłowi za pomocą zmysłów (odmiana empiryzmu) -to, co dobre, jest pożyteczne, człowiek postępuje moralnie wtedy, gdy interes własny służy interesowi ogółu TRÓJSTYLOWOŚĆ EPOKI W literaturze rozwinęły się trzy prądy literackie: ● klasycyzm ● ● o główny prąd polskiego oświecenia, występujący w liryce, epice i dramacie cechuje go wierność poetyce antycznej, utylitaryzm, dydaktyzm, kategoria "mimesis", wykorzystywanie motywów mitologicznych, logiczność i harmonia kompozycji O gatunki: bajka, satyra, tragedia klasycystyczna, poemat heroikomiczny O przedstawiciele: Ignacy Krasicki, Stanisław Trembecki, Franciszek Zabłocki O rokoko O styl charakterystyczny dla twórczości subtelnej i wytwornej, jego istotą było traktowanie piękna jako wartości nadrzędnej O cechy: erotyzm, elegancja, wykwintny żart, lekkość stylu, dbałość o formę O gatunki: erotyk, epigramat, miniatura polska O przedstawiciele: Adam Naruszewicz, Stanisław Trembecki, Franciszek Zabłocki sentymentalizm O nakładał na literaturę obowiązek ukazania wewnętrznego życia człowieka; występował w liryce, epice i dramacie O cechy: czułość, smutek, melancholia, stylizacja na prostotę, naśladowanie prostej natury, ucieczka od cywilizacji, tematy pasterskie, nasilenie pierwiastka uczuciowego, podkreślenie indywidualizmu bohatera O gatunki: sielanka, pieśń liryczna, elegia, tragedia sentymentalna O przedstawiciele: Franciszek Karpiński, Franciszek Dionizy Kniaźnin CECHY LITERATURY OŚWIECENIA: ● propagowano wzorzec człowieka oświecenia wykształconego, otwartego, tolerancyjnego (krytykowano ciemnotę i zacofanie) ● dominował dydaktyzm i moralizatorstwo głównym prądem był klasycyzm, tworzono wg reguł zaproponowanych w antyku, wykorzystywano antyczne wzorce gatunkowe rzeczywistość przedstawiano w sposób realistyczny (zasada mimesis) • rozwijała się publicystyka i prasa powstała pierwsza polska powieść - “Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki" Ignacego Krasickiego OBIADY CZWARTKOWE Spotkania, na które król Stanisław August Poniatowski zapraszał regularnie pisarzy, malarzy, rzeźbiarzy i uczonych, odbywające się na Zamku Królewskim. Podejmowani obiadem goście dyskutowali o sprawach politycznych i społecznych kraju, czytali i omawiali nowe utwory literackie i dzieła naukowe, podejmowali inicjatywy twórcze. WAŻNE DATY ● 1772r. - I rozbiór Polski 1793r. - II rozbiór Polski 1795r.- III rozbiór Polski 1791r. - uchwalenie Konstytucji III maja 1788-179 r. - Sejm Wielki UTWORY POWSTAŁE W EPOCE OŚWIECENIA 1) Balon - Adam Naruszewicz oświeceniowy charakter tekstu: wiara w siłę rozumu, idea równości ludzi, wiara W możliwość naprawy państwa i odzyskanie iepodległości • styl patetyczny, oddający nastrój chwili wizja świata ukazana z perspektywy lotu ptaka ● oda chwaląca siłę ludzkiego rozumu 2) Do króla - Ignacy Krasicki przewrotny i ironiczny utwór, którym osoba mówiąca (szlachcic, Polak, twórca satyry) zwraca się do króla (Poniatowskiego) ● podmiot wymienia wady i winy władcy- szlacheckie pochodzenie, bycie Polakiem a nie cudzoziemcem, zbyt młody wiek, łagodność w rządach, otaczanie się ludźmi uczonymi w rzeczywistości wymienione cechy to zalety, a ich analiza pozwala na stworzenie portretu władcy (uczonego, młodego, wykształconego) oraz szlachcica (zacofanego, konserwatywnego, zazdrosnego i bezpodstawnie krytykującego władcę) satyra w rzeczywistości krytykuje nie zachowanie króla a szlachcica - Sarmaty 3) Pijaństwo - Ignacy Krasicki ● satyra ma formę dialogu między dwoma mężczyznami i krytykuje tytułowe pijaństwo pierwszy bohater jest bardzo majętny, nadużywa alkoholu i jest na drodze do alkoholizmu, lecz potrafi znaleźć wiele wymówek, dlaczego pije alkohol (imieniny żony, na lepsze trawienie, leczenie kaca) • drugi bohater faktycznie piętnuje nadużywanie alkoholu, zachęca do trzeźwości puenta ma charakter ironiczny - polega na zestawieniu zachowania pierwszego mężczyzny z tym, co mówi 4) Świat zepsuty - Ignacy Krasicki ● satyra jest bezpośrednią krytyką społeczeństwa 5) Żona modna - Ignacy Krasicki ● utwór ma charakter obyczajowy, na przykładzie bohaterów określanych ogólnie jako “Żona modna” i “Pan Piotr” piętnuje wady ludzi motyw kobiety w literaturze 6) Hymn do miłości ojczyzny - Ignacy Krasicki podmiotem jest patriota zatroskany losami kraju, odczuwający potrzebę uświadomienia rodakom ich wad narodowych i nawołujący do zmiany postaw ukazano ojczyznę jako tonący okręt- topos Ojczyzny ● powstał w 1774r. i niedługo potem stał się hymnem Szkoły Rycerskiej tematem jest miłość do ojczyzny, której wyrazem jest nawet poświęcenie życia ● podmiot (patriota) zwraca się ad adresata (ojczyzny) w apostrofie 7) Pieśń Legionów Polskich we Włoszech/Mazurek Dąbrowskiego- Józef Wybicki ● podmiot to patriota, wierzący w ponowne zjednoczenie kraju, nawołuje do zjednoczenia i nie tracenia nadziei ● adresatem jest dowódca (Henryk Dąbrowski) utwór został oficjalnie hymnem państwowym w 1927r. 8) Do Justyny. Tęskność na wiosnę - Franciszek Karpiński podmiotem jest mężczyzna tęskniący za ukochaną refleksji podmiotu towarzyszy opis przyrody, natura została zestawiona z uczuciami na zasadzie kontrastu 9) Dwie lipy - Franciszek Dionizy Kniaźnin ● tekst należy do liryki pośredniej ● bohaterem jest Koryl, który tęskni za ukochaną Izmeną • cierpi, snuje refleksje nad swoim stan ememocjonalnym ● do rozważań skłaniają go dwie rozdzielone rzeką lipy na zasadzie analogii zestawił obraz przyrody z uczuciami bohatera lirycznego 10) Laura i Filon - Franciszek Karpiński ● utwór jest przykładem stworzonej przez Karpińskiego odmiany sielanki, zwanej sielanką czułą (“czułe serce" jako główny temat utworu, arkadyjski świat przedstawiony, natura, obecność paralelizmu tematycznego, nawiązania do folkloru, rytmiczność i śpiewność) sytuacja opisuje dwójkę kochanków Laurę i Filona, którzy umówili się na spotkanie w lesie; kiedy mężczyzna długo się nie pojawia, kobieta zaczyna się zastanawiać nad powodem jego nieobecności, myśli nawet, że być może została zdradzona ● motywy miłości, złości, smutku, wahania, nadziei i ulgi 11) Skąpiec - Molier