Alternatywny zapis:

Pożyteczne" (1770-1777 r.)- czasopismo literackie o ambicjach artystycznych, którego tytuł nawiązuje do zasady "bawiąc uczyć” Horacego Komisja Edukacji Narodowej (14.10.1773 r.)- instytucja państwowa odpowiedzialna za organizację, programy i funkcjonowanie szkolnictwa publicznego wszystkich szczebli oraz kształcenie nauczycieli Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych (1775r.)- powołana przez KEN instytucja, której celem było opracowanie podręczników c) FAZA DOJRZAŁA (1795-1822 r.)- czasy postanisławowskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk (1800r.)- pierwsze polskie stowarzyszenie naukowe, gromadziło pisarzy i uczonych różnych dyscyplin; jego celem było organizowanie życia naukowego, prowadzenie badań nad historią kultury, piśmiennictwa i tradycją narodową oraz troska o rozwój języka polskiego ENCYKLOPEDYŚCI ● W latach 1751-1780 we Francji powstała “Wielka encyklopedia francuska”- wielotomowe dzieło zawierające wiadomości z różnych dziedzin nauki, sztuki i rzemiosła. Tworzyli ją filozofowie i pisarze oświeceniowi m.in. Denis Diderot, Jean Jacques Rousseau oraz Wolter. Dzieło wyrażało myśl filozoficzną i moralną okresu- przeciwko religii, monarchii i feudalizmowi. FILOZOFIA Filozofia miała przede wszystkim ułatwić człowiekowi funkcjonowanie w świecie. Kolebką myśli filozoficznej była Francja i grono tzw. "wielkich encyklopedystów" z Wolterem na czele. Z ich filozofii wyrosła Wielka Rewolucja Francuska, która kończy epokę oświecenia. filozofowie/ idee John Locke (1632-1704) empiryzm Monteskiusz (1689-1755) założenia -podstawową rolę w zdobywaniu wiedzy odgrywa doświadczenie, a rozum ludzki jest niczym czysta karta (tabula rasa) -zmysły są niezbędnym narzędziem przekazującym nabytą wiedzę do umysłu -podział władzy na ustawodawczą, sądowniczą i wykonawczą -celem państwa jest służenie całemu społeczeństwu -idea monarchii konstytucyjnej, w której władza Wolter (1694-1778) David Hume (1711-1776) Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) Immanuel Kant (1724-1804) John Stuart Mill (1806-1873) racjonalizm ateizm deizm sensualizm utylitaryzm rządzącego jest ograniczona, a wolność obywateli zagwarantowana -zwalczanie instytucji religijnych, dogmatyzmu i przesądów, uznawanie potrzeby wolności w głoszeniu poglądów -podstawowym narzędziem świata był wg Woltera rozum -był zwolennikiem deizmu- porównał Boga do zegarmistrza, który nakręcił mechanizm świata i pozostawił go samemu sobie -był przekonany, że wiedza pochodzi wyłącznie z doświadczenia -krytykował przyjmowanie przez ludzi takich pojęć jak przyczyna i skutek, siła czy substancja -krytykował oświeceniowe ideały rozumu i postępu, wg niego prowadziły one do zepsucia moralnego -postulował powrót do nauki -uważał, że ani racjonalne ani empiryczne poznanie nie daje możliwości uzyskania całej wiedzy -był zwolennikiem etyki obowiązku- postępowania opartego na rozumie i wewnętrznym moralnym nakazie, zgodnego z wolą -twórca utylitaryzmu -źródłem poznania jest rozum, dlatego to nim należy się kierować, odrzucić natomiast należy uczucie i objawienie jako źródło poznania -pogląd odrzucający istnienie Boga w ogóle -pogląd, który w Bogu widzi stwórcę świata i zasad działania natury, ale nie ingeruje w dzieje ludzkości -źródłem ludzkiej wiedzy są wrażenia dostarczane umysłowi za pomocą zmysłów (odmiana empiryzmu) -to, co dobre, jest pożyteczne, człowiek postępuje moralnie wtedy, gdy interes własny służy interesowi ogółu TRÓJSTYLOWOŚĆ EPOKI W literaturze rozwinęły się trzy prądy literackie: ● klasycyzm ● ● o główny prąd polskiego oświecenia, występujący w liryce, epice i dramacie cechuje go wierność poetyce antycznej, utylitaryzm, dydaktyzm, kategoria "mimesis", wykorzystywanie motywów mitologicznych, logiczność i harmonia kompozycji O gatunki: bajka, satyra, tragedia klasycystyczna, poemat heroikomiczny O przedstawiciele: Ignacy Krasicki, Stanisław Trembecki, Franciszek Zabłocki O rokoko O styl charakterystyczny dla twórczości subtelnej i wytwornej, jego istotą było traktowanie piękna jako wartości nadrzędnej O cechy: erotyzm, elegancja, wykwintny żart, lekkość stylu, dbałość o formę O gatunki: erotyk, epigramat, miniatura polska O przedstawiciele: Adam Naruszewicz, Stanisław Trembecki, Franciszek Zabłocki sentymentalizm O nakładał na literaturę obowiązek ukazania wewnętrznego życia człowieka; występował w liryce, epice i dramacie O cechy: czułość, smutek, melancholia, stylizacja na prostotę, naśladowanie prostej natury, ucieczka od cywilizacji, tematy pasterskie, nasilenie pierwiastka uczuciowego, podkreślenie indywidualizmu bohatera O gatunki: sielanka, pieśń liryczna, elegia, tragedia sentymentalna O przedstawiciele: Franciszek Karpiński, Franciszek Dionizy Kniaźnin CECHY LITERATURY OŚWIECENIA: ● propagowano wzorzec człowieka oświecenia wykształconego, otwartego, tolerancyjnego (krytykowano ciemnotę i zacofanie) ● dominował dydaktyzm i moralizatorstwo głównym prądem był klasycyzm, tworzono wg reguł zaproponowanych w antyku, wykorzystywano antyczne wzorce gatunkowe rzeczywistość przedstawiano w sposób realistyczny (zasada mimesis) • rozwijała się publicystyka i prasa powstała pierwsza polska powieść - “Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki" Ignacego Krasickiego OBIADY CZWARTKOWE Spotkania, na które król Stanisław August Poniatowski zapraszał regularnie pisarzy, malarzy, rzeźbiarzy i uczonych, odbywające się na Zamku Królewskim. Podejmowani obiadem goście dyskutowali o sprawach politycznych i społecznych kraju, czytali i omawiali nowe utwory literackie i dzieła naukowe, podejmowali inicjatywy twórcze. WAŻNE DATY ● 1772r. - I rozbiór Polski 1793r. - II rozbiór Polski 1795r.- III rozbiór Polski 1791r. - uchwalenie Konstytucji III maja 1788-179 r. - Sejm Wielki UTWORY POWSTAŁE W EPOCE OŚWIECENIA 1) Balon - Adam Naruszewicz oświeceniowy charakter tekstu: wiara w siłę rozumu, idea równości ludzi, wiara W możliwość naprawy państwa i odzyskanie iepodległości • styl patetyczny, oddający nastrój chwili wizja świata ukazana z perspektywy lotu ptaka ● oda chwaląca siłę ludzkiego rozumu 2) Do króla - Ignacy Krasicki przewrotny i ironiczny utwór, którym osoba mówiąca (szlachcic, Polak, twórca satyry) zwraca się do króla (Poniatowskiego) ● podmiot wymienia wady i winy władcy- szlacheckie pochodzenie, bycie Polakiem a nie cudzoziemcem, zbyt młody wiek, łagodność w rządach, otaczanie się ludźmi uczonymi w rzeczywistości wymienione cechy to zalety, a ich analiza pozwala na stworzenie portretu władcy (uczonego, młodego, wykształconego) oraz szlachcica (zacofanego, konserwatywnego, zazdrosnego i bezpodstawnie krytykującego władcę) satyra w rzeczywistości krytykuje nie zachowanie króla a szlachcica - Sarmaty 3) Pijaństwo - Ignacy Krasicki ● satyra ma formę dialogu między dwoma mężczyznami i krytykuje tytułowe pijaństwo pierwszy bohater jest bardzo majętny, nadużywa alkoholu i jest na drodze do alkoholizmu, lecz potrafi znaleźć wiele wymówek, dlaczego pije alkohol (imieniny żony, na lepsze trawienie, leczenie kaca) • drugi bohater faktycznie piętnuje nadużywanie alkoholu, zachęca do trzeźwości puenta ma charakter ironiczny - polega na zestawieniu zachowania pierwszego mężczyzny z tym, co mówi 4) Świat zepsuty - Ignacy Krasicki ● satyra jest bezpośrednią krytyką społeczeństwa 5) Żona modna - Ignacy Krasicki ● utwór ma charakter obyczajowy, na przykładzie bohaterów określanych ogólnie jako “Żona modna” i “Pan Piotr” piętnuje wady ludzi motyw kobiety w literaturze 6) Hymn do miłości ojczyzny - Ignacy Krasicki podmiotem jest patriota zatroskany losami kraju, odczuwający potrzebę uświadomienia rodakom ich wad narodowych i nawołujący do zmiany postaw ukazano ojczyznę jako tonący okręt- topos Ojczyzny ● powstał w 1774r. i niedługo potem stał się hymnem Szkoły Rycerskiej tematem jest miłość do ojczyzny, której wyrazem jest nawet poświęcenie życia ● podmiot (patriota) zwraca się ad adresata (ojczyzny) w apostrofie 7) Pieśń Legionów Polskich we Włoszech/Mazurek Dąbrowskiego- Józef Wybicki ● podmiot to patriota, wierzący w ponowne zjednoczenie kraju, nawołuje do zjednoczenia i nie tracenia nadziei ● adresatem jest dowódca (Henryk Dąbrowski) utwór został oficjalnie hymnem państwowym w 1927r. 8) Do Justyny. Tęskność na wiosnę - Franciszek Karpiński podmiotem jest mężczyzna tęskniący za ukochaną refleksji podmiotu towarzyszy opis przyrody, natura została zestawiona z uczuciami na zasadzie kontrastu 9) Dwie lipy - Franciszek Dionizy Kniaźnin ● tekst należy do liryki pośredniej ● bohaterem jest Koryl, który tęskni za ukochaną Izmeną • cierpi, snuje refleksje nad swoim stan ememocjonalnym ● do rozważań skłaniają go dwie rozdzielone rzeką lipy na zasadzie analogii zestawił obraz przyrody z uczuciami bohatera lirycznego 10) Laura i Filon - Franciszek Karpiński ● utwór jest przykładem stworzonej przez Karpińskiego odmiany sielanki, zwanej sielanką czułą (“czułe serce" jako główny temat utworu, arkadyjski świat przedstawiony, natura, obecność paralelizmu tematycznego, nawiązania do folkloru, rytmiczność i śpiewność) sytuacja opisuje dwójkę kochanków Laurę i Filona, którzy umówili się na spotkanie w lesie; kiedy mężczyzna długo się nie pojawia, kobieta zaczyna się zastanawiać nad powodem jego nieobecności, myśli nawet, że być może została zdradzona ● motywy miłości, złości, smutku, wahania, nadziei i ulgi 11) Skąpiec - Molier