Twórcy oświecenia i ich dzieła stanowią fundament europejskiej i polskiej kultury. Literatura oświecenia przykłady obejmują dzieła z różnych krajów:

Francja:

• Jean-Jacques Rousseau - "Nowa Heloiza"
• Voltaire - "Kandyd"
• Denis Diderot - "Kubuś Fatalista i jego pan"
• Charles de Montesquieu - "O duchu praw"

Anglia:

• Daniel Defoe - "Przypadki Robinsona Crusoe"
• Jonathan Swift - "Podróże Guliwera"
• Henry Fielding - "Historia życia Toma Jonesa"

Niemcy:

• Johann Wolfgang Goethe - "Faust", "Cierpienia młodego Wertera"
• Friedrich Schiller - "Zbójcy", "Intryga i miłość"

Example: "Kandyd" Voltaire'a to satyryczna powieść filozoficzna, krytykująca optymizm i naiwność.

Twórcy oświecenia w Polsce i ich najważniejsze dzieła:

• Ignacy Krasicki - "Bajki i przypowieści", "Satyry", "Hymn do miłości ojczyzny", "Monachomachia"
• Wojciech Bogusławski - "Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale"
• Stanisław Staszic - "Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego", "Ród ludzki", "Przestrogi dla Polski"

Highlight: Ignacy Krasicki, zwany "księciem poetów polskich", jest jednym z najwybitniejszych przedstawicieli polskiego oświecenia.

"Hymn do miłości Ojczyzny" Ignacego Krasickiego to utwór o wyjątkowym znaczeniu w literaturze oświecenia w Polsce. Uznawany jest za początek nurtu liryki patriotycznej.

Quote: "Święta miłości kochanej ojczyzny, / Czują cię tylko umysły poczciwe!"

Gatunki literackie oświecenia obejmowały m.in.:

1. Sielankę - gatunek przedstawiający idealizowany obraz życia wiejskiego, wyrażający tęsknotę za prostotą i naturą.

2. Satyrę - gatunek krytykujący i wyśmiewający wady społeczeństwa i jednostek.

Definition: Satyra to utwór literacki, który w sposób prześmiewczy ukazuje wady i choroby społeczeństwa.

Cechy literatury oświecenia widoczne w tych gatunkach to:

• Krytycyzm wobec zastanej rzeczywistości
• Dydaktyzm
• Racjonalizm
• Zainteresowanie problemami społecznymi i politycznymi

Vocabulary: Dydaktyzm - tendencja w literaturze i sztuce do pouczania odbiorcy, przekazywania mu określonych wartości moralnych i wzorców postępowania.

Osiągnięcia polskiego oświecenia obejmują nie tylko literaturę, ale także reformy społeczne i edukacyjne. Utworzenie Komisji Edukacji Narodowej w 1773 roku było jednym z najważniejszych wydarzeń tego okresu.

Najważniejsze dzieła oświecenia w Polsce i Europie miały ogromny wpływ na rozwój myśli społecznej, politycznej i filozoficznej. Encyklopedia francuska, redagowana przez Denisa Diderota i Jeana d'Alemberta, była monumentalnym dziełem zbierającym wiedzę epoki.

Highlight: Oświecenie przyczyniło się do rozwoju idei praw człowieka, tolerancji religijnej i rozdziału kościoła od państwa.

Twórcy oświecenia w Europie, tacy jak Voltaire, Rousseau czy Monteskiusz, wpłynęli na kształtowanie się nowoczesnych koncepcji państwa i społeczeństwa. Ich idee znalazły odzwierciedlenie w polskiej myśli oświeceniowej, adaptowanej do lokalnych warunków przez takich autorów jak Stanisław Staszic czy Hugo Kołłątaj.

Example: Koncepcja trójpodziału władzy Monteskiusza miała wpływ na kształtowanie się nowoczesnych systemów politycznych, w tym na Konstytucję 3 Maja.

Literatura oświecenia przykłady pokazują, jak ważną rolę odgrywała krytyka społeczna i polityczna w tym okresie. Satyry Ignacego Krasickiego czy powieści Jonathana Swifta to nie tylko dzieła literackie, ale także ważne głosy w debacie publicznej swojego czasu.

Gatunki literackie oświecenia obejmowały różne formy krytyki społecznej.

Example: Satyra "Żona modna" Krasickiego krytykuje powierzchowność i materializm ówczesnego społeczeństwa.

Highlight: Utwory satyryczne często zawierały ukryte przesłanie polityczne i społeczne, krytykując wady narodowe i promując reformy.

Oświecenie ramy czasowe w Europie obejmują okres od lat 80-90 XVII wieku do Rewolucji Francuskiej w 1789 roku. Ramy czasowe oświecenia w Polsce są nieco przesunięte - od utworzenia Collegium Nobilium w 1740 roku do wydania "Ballad i romansów" Adama Mickiewicza w 1822 roku.

Nazwa epoki oświecenie pochodzi z francuskiego "le siècle des lumières", co oznacza "wiek świateł". Metafora światła symbolizuje wiedzę, rozsądek i negację zabobonów.

Highlight: Oświecenie w Polsce trwało dłużej niż w Europie Zachodniej, co miało wpływ na rozwój polskiej literatury i myśli społecznej.

Kluczowe pojęcia epoki oświecenia to:

1. Racjonalizm
2. Ateizm
3. Deizm
4. Empiryzm
5. Sensualizm
6. Utylitaryzm
7. Sentymentalizm
8. Klasycyzm
9. Rokoko

Definition: Racjonalizm to pogląd filozoficzny, według którego prawdziwe jest tylko to, co można zbadać rozumem i dowieść przez logikę.