Księgi 1, 2 i 4 - Powrót do Soplicowa i konflikt o zamek
Akcja rozpoczyna się powrotem Tadeusza do Soplicowa po długiej nieobecności. Młodzieniec przypadkowo spotyka Zosię, którą myli z Telimeną. Podczas wizyty w domu Sędziego, który opowiada o polskich tradycjach, uwidacznia się spór o zamek Horeszków - konflikt między rodem Sopliców a Hrabią.
W księdze drugiej poznajemy zamek Horeszków i jego dawną świetność. Hrabia marzy o jego odzyskaniu, jednocześnie flirtując z Telimeną, która z kolei zwraca uwagę na Tadeusza. Narasta napięcie między rodami o prawo do zamku, podczas gdy bohaterowie prowadzą rozmowy o sztuce i uczuciach.
Księga czwarta przedstawia polowanie na niedźwiedzia, w którym uczestniczą wszyscy bohaterowie. Kluczowym momentem jest atak niedźwiedzia na Hrabiego i uratowanie go przez Tadeusza - to wydarzenie staje się początkiem porozumienia między młodzieńcami. Sędzia tymczasem snuje plany zażegnania konfliktu z Hrabią.
Ciekawostka: Soplicowo przedstawione jest jako idealny symbol polskiego dworku szlacheckiego, gdzie kultywuje się tradycje, gościnność i patriotyzm - to miniatura dawnej Polski, którą Mickiewicz chciał ocalić od zapomnienia.