Charakterystyka gatunku i budowa utworu
"Pieśń IX" reprezentuje gatunek pieśni - najstarszą formę liryczną, pierwotnie związaną z muzyką. Utwór ma precyzyjną, regularną strukturę składającą się z siedmiu czterowersowych zwrotek. Każda strofa ma charakterystyczny układ: dwa krótsze wersy siedmiosylabowe, po których następują dwa dłuższe, jedenastosylabowe.
Budowa utworu podporządkowana jest ścisłym regułom poetyckim. W krótszych wersach Kochanowski zazwyczaj umieszcza tezę lub pouczenie, a w dłuższych - argumentację lub rozwinięcie myśli. Tekst charakteryzuje się wyrazistą rytmizacją, rymami parzystymi (aa bb) oraz melodyjnością osiągniętą przez regularność i powtarzalność układu wersowego.
Podmiot liryczny przyjmuje rolę mędrca, który dzieli się swoim doświadczeniem życiowym. Bezpośrednio zwraca się do odbiorcy, używając czasowników w trybie rozkazującym: "Nie porzucaj nadzieje", "Patrzaj teraz na lasy". Nadaje to wypowiedzi charakter kategorycznego nakazu, a sam utwór staje się formą liryki zwrotu do adresata.
Warto zapamiętać: Każda strofa "Pieśni IX" stanowi zamkniętą całość - jest zdaniem, co tworzy paralelizm składniowy i podkreśla uporządkowaną strukturę całego utworu.