Charakterystyka pozytywizmu i jego główne założenia
Pozytywizm rozwijał się w Europie w latach 1848-1880, a na ziemiach polskich w latach 1863-1891. Nazwa pochodzi od Augusta Comte'a, który użył tego pojęcia w swoim "Kursie filozofii pozytywnej". Wśród najważniejszych myślicieli epoki znaleźli się Herbert Spencer, twórca teorii organicznej, oraz Karol Darwin z teorią ewolucji.
Kluczowe idee pozytywizmu to scientyzm (zaufanie do nauki jako źródła wiedzy), ewolucjonizm (przekonanie o ciągłym rozwoju społeczeństwa) oraz utylitaryzm (wartościowanie jednostki przez pryzmat jej użyteczności dla społeczeństwa). Istotna była też koncepcja organicyzmu, porównująca społeczeństwo do żywego organizmu, którego kondycja zależy od współdziałania wszystkich części.
Polski pozytywizm wykształcił własne hasła, będące odpowiedzią na sytuację po powstaniu styczniowym i uwłaszczeniu chłopów (1864). Najważniejsze z nich to praca u podstaw (szerzenie oświaty wśród ludu) i praca organiczna (działania na rzecz rozwoju gospodarki i nauki). Ważnymi postulatami były również emancypacja kobiet oraz asymilacja Żydów.
💡 Warto zapamiętać: Pozytywizm był praktyczną odpowiedzią na romantyczny idealizm - zamiast walki zbrojnej proponował ciężką pracę nad modernizacją społeczeństwa i gospodarki.
W literaturze pozytywizmu ważne miejsce zajmuje "Gloria Victis" Elizy Orzeszkowej - hołd dla bohaterów powstania styczniowego, wykorzystujący personifikację przyrody i elementy baśniowe. Natomiast Adam Asnyk, poeta epoki przejściowej, w swoich utworach ("Do młodych", "Daremne żale", "Miejmy nadzieję") podejmuje dialog między odchodzącym romantyzmem a nowym pozytywistycznym myśleniem. W wierszu "Do młodych" zachęca do poszukiwania prawdy i nowych dróg, podkreślając wartość nauki, zaś w "Daremne żale" przypomina, że "Trzeba z żywymi naprzód iść, po życie sięgać nowe".