Wizje przyszłości Polski - ideologiczny spór
W "Przedwiośniu" ścierają się dwie przeciwstawne wizje odrodzonej Polski, które są aktualne do dziś.
Program Szymona Gajowca (umiarkowana lewica) zakłada stopniowe reformy przy zachowaniu państwowości. Gajowiec postuluje reformę walutową i agrarną, zgodną współpracę wszystkich klas oraz budowę sprawiedliwego państwa dobrobytu. Jego zdaniem trzeba przede wszystkim umacniać młode państwo - zapewnić ład i bezpieczeństwo, a dopiero potem przeprowadzać reformy.
Program Antoniego Lulka (komuniści) jest znacznie radykalniejszy. Lulek jest wrogi wszelkim przejawom narodowym i "nosi w sercu zemstę względem nowo powstałej Rzeczypospolitej". Fascynuje się wydarzeniami w Rosji bolszewickiej.
Komuniści domagają się zmuszenia burżuazji do ustąpienia, oddania władzy proletariatowi oraz zniesienia klas społecznych. Chcą walczyć z kapitalizmem na rzecz socjalizmu i stworzyć "społeczeństwo pracujących, równych i wolnych ludzi".
Te dwie wizje - reformatorska i rewolucyjna - będą kształtować polską rzeczywistość przez następne dziesięciolecia. Cezary musi między nimi wybierać, co symbolizuje jego przyłączenie się do manifestacji robotników w ostatniej scenie.
Kluczowe: Żeromski nie opowiada się jednoznacznie za żadną opcją - pokazuje zalety i wady obu programów politycznych.