Wzorce osobowe i filozofia średniowiecza

Wzorce osobowe średniowiecza można podzielić na dwie główne kategorie:

1. Wzorce religijne:

   • Święty (opisywany w literaturze hagiograficznej)
   • Asceta (przedstawiany w literaturze parenetycznej)

2. Wzorce świeckie:

   • Doskonały rycerz (obecny w pieśniach o czynach i eposach rycerskich)
   • Doskonały władca (opisywany w literaturze panegirycznej)
   • Miłość dworska (przedstawiana w romansach rycerskich)

Definition: Moralitet - późnośredniowieczny gatunek dramatyczny o charakterze dydaktycznym, ukazujący bohatera dokonującego wyboru między dobrem a złem.

Filozofia średniowiecza była zdominowana przez trzy główne nurty:

1. Augustynizm - poglądy św. Augustyna:

   • Dualistyczny charakter świata
   • Rozdarcie między duchowością a cielesnością
   • Asceza jako sposób na zwyciężenie pokus
   • Iluminacja jako najdoskonalsze źródło wiedzy

2. Tomizm - poglądy św. Tomasza z Akwinu:

   • Wiara i rozum jako dwie drogi poznania świata
   • Niemożność pełnego poznania Boga przez człowieka
   • Współdziałanie materii i formy w każdym przedmiocie

3. Franciszkanizm - filozofia św. Franciszka z Asyżu:

   • Życie zgodne z naukami Jezusa
   • Ubóstwo, miłosierdzie, pokora
   • Szacunek do przyrody
   • Radosna wiara

Highlight: Scholastyka była głównym kierunkiem średniowiecznej filozofii chrześcijańskiej, polegającym na rozumowym uzasadnianiu prawd wiary i odwoływaniu się do uznanych autorytetów.

Sztuka średniowiecza i popularne motywy

Sztuka średniowiecza rozwijała się głównie w dwóch stylach architektonicznych:

1. Styl romański $XI-XII w.$:

   • Masywna, prosta bryła budynku
   • Niewielkie, wąskie, wysoko położone okna
   • Skromne zdobnictwo, prostota

2. Styl gotycki $XIII-XVI w.$:

   • Strzelista, smukła, wysoka bryła budynku
   • Duże okna, witraże
   • Bogate zdobnictwo, kunsztowność

Example: Katedry gotyckie, takie jak Notre Dame w Paryżu, są doskonałym przykładem architektury gotyckiej, charakteryzującej się strzelistością i bogatym zdobnictwem.

Popularne motywy w sztuce średniowiecza obejmowały:

1. "Danse macabre" (taniec śmierci):

   • Ukazanie upersonifikowanej śmierci jako szkieletu prowadzącego w tańcu przedstawicieli różnych stanów i zawodów
   • Symbolizuje powszechność i równość śmierci wobec wszystkich ludzi

2. "Ars moriendi" (sztuka umierania):

   • Przedstawienie godnego umierania i przygotowania do śmierci
   • Ukazanie umierającego w otoczeniu bliskich

Quote: "Memento mori" - "pamiętaj, że umrzesz" - to hasło często pojawiające się w sztuce średniowiecznej, przypominające o przemijalności życia doczesnego.

Te motywy odzwierciedlały filozofię średniowiecza i jej skupienie na życiu wiecznym oraz przygotowaniu do śmierci. Sztuka średniowiecza była ściśle związana z religią i służyła jako narzędzie edukacji religijnej dla niepiśmiennych mas.

Sztuka i motywy artystyczne

Omówienie głównych stylów architektonicznych i motywów artystycznych średniowiecza.

Definition: Sztuka średniowiecza rozwijała się w dwóch głównych stylach: romańskim $XI-XII w.$ i gotyckim $XIII-XVI w.$.

Example: Styl romański charakteryzował się masywną bryłą i małymi oknami, podczas gdy gotyk wyróżniał się strzelistością i wielkimi witrażami.

Vocabulary: Danse macabre $taniec śmierci$ - motyw artystyczny przedstawiający śmierć tańczącą z przedstawicielami różnych stanów społecznych.

Highlight: Ars moriendi $sztuka umierania$ - motyw pokazujący, jak godnie przygotować się do śmierci i ją przyjąć.

Podstawowe informacje o średniowieczu

Średniowiecze to epoka w historii Europy, która trwała od upadku cesarstwa zachodniorzymskiego w 476 roku do odkrycia Ameryki w 1492 roku lub upadku Cesarstwa Bizantyjskiego w 1453 roku. W Polsce za początek średniowiecza przyjmuje się rok 966, czyli datę chrztu Polski.

Highlight: Nazwa "średniowiecze" została nadana tej epoce dopiero w renesansie i początkowo miała wydźwięk negatywny, sugerując okres przejściowy między starożytnością a odrodzeniem.

Współcześnie docenia się dorobek średniowiecza, w tym:

• Duchową jedność Zachodu
• Uniwersalną kulturę opartą na filarach starożytności i chrześcijaństwa

Epoka ta przyniosła wiele ważnych wynalazków, takich jak:

• Prasa drukarska
• Okulary
• Kompas
• Kusza

Example: Ważnym osiągnięciem średniowiecza było powstanie uniwersytetów, np. w Paryżu, Pradze i Krakowie, gdzie nauczano m.in. gramatyki, logiki, retoryki, teologii, geometrii, arytmetyki, astronomii i muzyki.

Kluczowe pojęcia dla zrozumienia filozofii średniowiecza to:

1. Teocentryzm - stawianie Boga w centrum wszystkiego
2. Dualizm - postrzeganie rzeczywistości jako podzielonej na sferę sacrum (świętości) i profanum (przyziemności)
3. Feudalizm - ustrój społeczny oparty na hierarchii stanowej
4. Uniwersalizm średniowieczny - ujednolicenie kultury pod wpływem chrześcijaństwa

Vocabulary: "Memento mori" - popularne w średniowieczu hasło oznaczające "pamiętaj, że umrzesz", podkreślające przemijalność życia doczesnego i wagę życia wiecznego.