Kluczowe utwory polskiego średniowiecza
Bogurodzica to najstarsza polska pieśń maryjna, w której wierni zwracają się do Matki Boskiej i Jana Chrzciciela jako pośredników w modlitwie do Chrystusa. Prośby dotyczą dwóch ważnych wymiarów życia: ziemskiego ("zbożny pobyt") i wiecznego ("rajski przebyt"). Ten krótki utwór doskonale oddaje średniowieczną hierarchię wartości.
Lament świętokrzyski przedstawia przejmujący monolog cierpiącej Maryi obserwującej mękę Jezusa. Maryja zwraca się do różnych adresatów: ludzi, Jezusa, archanioła Gabriela i matek. Co ważne, została ona ukazana przede wszystkim jako zwykła matka opłakująca śmierć dziecka, a nie jako istota święta - płacze, skarży się, buntuje i szuka współczucia.
Warto zapamiętać! W "Lamencie świętokrzyskim" po raz pierwszy w literaturze polskiej tak wyraźnie ukazano psychikę cierpiącej matki, jej uczucia i relacje z otoczeniem.
Legenda o św. Aleksym opisuje dzieje rzymskiego księcia, który porzuca bogactwo i żonę w noc poślubną, by żyć jako żebrak i asceta. Po latach wraca nierozpoznany do rodzinnego domu, gdzie żyje w upokorzeniu pod schodami. Dopiero po śmierci Aleksego, dzięki listowi znalezionemu przy jego ciele, rodzina odkrywa prawdę. Utwór ten pokazuje, jak wielkie znaczenie w średniowieczu miała idea wyrzeczenia się dóbr doczesnych dla zbawienia.
Kwiatki św. Franciszka to zbiór opowiadań o życiu i cudach świętego z Asyżu. Poznajemy w nim historię nawrócenia dzikiego wilka, kazań wygłaszanych do zwierząt i licznych uzdrowień. Dzieło ukazuje ideał życia w ubóstwie i harmonii z naturą, który przyciągał kolejnych naśladowców świętego.
W Rozmowie mistrza Polikarpa ze Śmiercią uczony Polikarp podczas modlitwy prosi Boga, by ukazał mu Śmierć. Ta pojawia się pod postacią rozkładającego się kobiecego ciała z kosą. Śmierć wyjaśnia, że jej początek wiąże się z grzechem Ewy, a jej moc pochodzi od Boga. Utwór zawiera dwa ważne motywy: memento mori (pamiętaj o śmierci) oraz danse macabre (taniec śmierci), przypominając, że wszyscy ludzie, bez względu na status społeczny, podlegają śmierci.