Obraz społeczeństwa polskiego w "Lalce" - warstwy wyższe
Arystokracja (Łęccy, Krzeszowscy, Zasławska) to grupa pełna sprzeczności i paradoksów. Charakteryzują ją poczucie wyższości wobec niżej urodzonych oraz życie konsumpcyjne wypełnione balami i koncertami. Zamiast dbać o kraj, traktują politykę i filantropię jako pretekst do zabaw towarzyskich. Ich niski poziom moralny i intelektualny łączy się z brakiem odpowiedzialności za losy ojczyzny.
Zdeklasowana szlachta (rodzina Wokulskich) tkwi w przeszłości i nie potrafi odnaleźć się w zmieniającej się rzeczywistości. Załamana po upadku powstania, nie umie zaangażować się w działalność na rzecz odnowy państwa. Ta warstwa społeczna jawi się jako bezużyteczna, niezdolna do adaptacji do nowych warunków.
Mieszczaństwo polskie (Rzecki, Mraczewski, Stawska) przypomina postawą arystokratów - jest rozrzutne i skupione na przyjemnościach. Żyje chwilą, nie myśli o przyszłości i nie dba o sprawy państwowe. W przeciwieństwie do nich, mieszczaństwo niemieckie (Hopfer, Minclowie) cechuje pracowitość, skrupulatność i oszczędność, choć unika zaangażowania politycznego. Mieszczaństwo żydowskie (Szlangbaumowie) wyróżnia przedsiębiorczość i gotowość do podejmowania różnych interesów.
Warto zapamiętać! Wokulski wyłamuje się z tego schematu - jako przedstawiciel zdeklasowanej szlachty/mieszczaństwa aktywnie wspiera rozwój kraju, daje innym pracę i realizuje hasła pozytywizmu, takie jak emancypacja kobiet czy praca u podstaw.