Streszczenie - od dziecka do dorosłego
Marcin rozpoczyna edukację w szkole podstawowej w Owczarach, gdzie poznaje podstawy rosyjskiego. Po zdaniu egzaminów zamieszkuje w Klerykowie u pani Przepiórkowskiej i rozpoczyna naukę w gimnazjum.
Śmierć matki i pojawienie się nowych, bardziej represyjnych nauczycieli zmienia atmosferę w szkole. Marcin powoli ulega rusyfikacji, co pokazuje scena, gdy kpi z Waleckiego broniącego wiary katolickiej.
Przełomem staje się pojawienie się Bernarda Zygiera, który budzi w uczniach polskie uczucia przez recytację "Reduty Ordona". Organizuje też tajne spotkania, gdzie chłopcy poznają prawdziwą polską literaturę.
Historia kończy się pierwszą miłością Marcina do Anny Stogowskiej zwanej "Birutą" i jego dojrzewaniem. Po maturze odkrywa, że dziewczyna wyjechała do Rosji, ale otrzymuje wsparcie od wiernego przyjaciela Radka.
Kluczowe przesłanie: Mimo prób wynarodowienia młodzi Polacy potrafili zachować swoją tożsamość i wzajemnie się wspierać.