Metody rusyfikacji i opór Polaków
W powieści Żeromskiego widzimy liczne metody rusyfikacji stosowane przez zaborcę. Nauka w szkołach odbywała się wyłącznie po rosyjsku, a używanie języka polskiego było zakazane nawet na przerwach. Lekcje polskiego były nieobowiązkowe, a nauczyciele fałszowali historię Polski i wyśmiewali polską kulturę.
Mimo tych trudności, Polacy znajdowali sposoby na zachowanie tożsamości narodowej. Rodziny rozmawiały w domach po polsku, traktując rosyjski jako język obcy. Młodzież organizowała tajne spotkania, na których czytano polską literaturę, a ksiądz Wargulski sprzeciwiał się śpiewaniu po rosyjsku w kościele.
Wobec nacisku rusyfikacyjnego Polacy przyjmowali różne postawy. Niektórzy, jak nauczyciel Majewski, byli lojalni wobec władz. Inni, jak profesor Sztetter, pozostawali bierni, nie chcąc mieć problemów. Najodważniejsi, jak Bernard Zygier, otwarcie sprzeciwiali się rusyfikacji i ponosili tego konsekwencje.
Ciekawostka: Autor powieści, Stefan Żeromski, sam doświadczył rusyfikacji w szkole, co pozwoliło mu tak realistycznie opisać przeżycia bohaterów.