Podstawowe informacje o powieści

"Zbrodnia i kara" to powieść psychologiczna należąca do epiki. Akcja rozgrywa się w lipcu 1865 roku i trwa około dwóch tygodni, głównie w Petersburgu (później również na Syberii).

W centrum powieści znajduje się analiza psychologiczna człowieka, który świadomie dopuścił się morderstwa, by następnie przekonać się, że wyrzuty sumienia są bardziej dotkliwe niż satysfakcja z realizacji planu. Dostojewski porusza w utworze problematykę moralną - motywacje ludzkich działań, istotę zła i możliwość odkupienia win.

Petersburg w powieści przedstawiony jest jako przestrzeń degradująca człowieka - miasto-labirynt, które wpływa na psychikę bohaterów i ich czyny. Autor rozwija tym samym popularny w pozytywizmie motyw miasta jako środowiska niszczącego osobowość i zasady etyczne.

Warto wiedzieć! Sam tytuł utworu ma głębsze znaczenie - rosyjskie słowo określające zbrodnię oznacza nie tylko przestępstwo, ale też przekroczenie norm moralnych, a słowo "kara" można rozumieć również jako pouczającą przestrogę.

Forma i konstrukcja powieści

"Zbrodnia i kara" to przykład powieści polifonicznej (wielogłosowej). Oznacza to, że narrator przedstawia czytelnikowi punkty widzenia różnych postaci, które ścierają się w dialogach, ale sam nie zajmuje stanowiska ani nie wskazuje, które poglądy uważa za słuszne.

W tej konstrukcji literackiej nie wydarzenia są najważniejsze, lecz ludzie, którzy poprzez nieustanne dyskusje i analizowanie siebie oraz innych posuwają akcję naprzód, jednocześnie coraz głębiej odsłaniając swoje wnętrze.

Główny bohater

Rodion Romanowicz Raskolnikow to 23-letni były student, który porzucił naukę z powodu biedy. Mimo skrajnej nędzy uważa się za lepszego od innych. Wyznaje relatywizm moralny - sądzi, że jednostki wybitne mogą przekraczać zasady moralne, nawet popełniać zbrodnie, jeśli służy to wyższym celom.

Kierując się tą teorią, Raskolnikow zabija starą lichwiarkę i jej siostrę. Dopiero po rozmowach z Sonią i lekturze Ewangelii zaczyna rozumieć, że naprawdę popełnił zbrodnię i powinien ponieść karę. Przyznanie się do winy staje się początkiem jego duchowego odrodzenia.

Ciekawostka: Postać Raskolnikowa pokazuje, jak niebezpieczne mogą być ideologie usprawiedliwiające przemoc w imię rzekomego dobra ogółu - to przesłanie, które pozostaje aktualne także we współczesnym świecie!

Ważniejsi bohaterowie drugoplanowi

Dunia Raskolnikow (siostra Rodiona) i Pulcheria Raskolnikow (matka) bardzo kochają Rodiona i pragną, by ukończył studia. Po jego zesłaniu Pulcheria zapada na chorobę i umiera.

Dymitr Razumichin to oddany przyjaciel głównego bohatera, który opiekuje się nim w chorobie i relacjonuje przebieg śledztwa. Zakochuje się w Duni i zostaje jej mężem.

Porfiry Pietrowicz, inteligentny i przebiegły sędzia śledczy, rozszyfrowuje tajemnicę Rodiona dzięki rozmowom i logicznemu myśleniu. Od początku podejrzewa Raskolnikowa i w końcu doprowadza do jego przyznania się.

Siemion Marmieładow to ubogi alkoholik, który doprowadził rodzinę do ruiny, a jego żona Katarzyna Iwanowna jest ciężko chora na gruźlicę i opiekuje się trójką dzieci.

Sonia Marmieładowna, córka Marmieładowa, to postać kluczowa dla przemiany głównego bohatera. Zmuszona do prostytucji, aby pomóc rodzinie, kieruje się jednak zasadami chrześcijańskiej miłości i przebaczenia. Raskolnikow wyznaje jej prawdę o popełnionej zbrodni.

Ważne: Kreacja Soni przypomina biblijną postać Marii Magdaleny - mimo uprawiania nierządu pozostaje uosobieniem moralnej czystości i to ona wskazuje Raskolnikowowi drogę do odkupienia.

Pozostałe postacie

Arkadiusz Swidrygajłow to postać, której historia splata się z losami Duni. W powieści pojawia się również jego zmarła żona, Marfa Pietrowna, jako duch towarzyszący mężowi.

Piotr Łużyn to nieciekawy adorator Duni - skąpy, ponury i nadęty konformista, który pragnie ożenić się z ubogą panną, by całkowicie ją od siebie uzależnić. Jest przekonany, że taka żona będzie potulna i bezgranicznie wierna, co pozwoli mu nią manipulować.

Andrzej Lebieziatnikow to urzędnik pochłonięty ideami socjalizmu utopijnego, dawny wychowanek Łużyna, pochlebca zabiegający o korzyści.

Zosimow to lekarz, kolega Razumichina, który na jego prośbę leczy Raskolnikowa w czasie choroby.

Pamiętaj: Bogata galeria postaci w "Zbrodni i karze" służy przedstawieniu różnych postaw moralnych i światopoglądów. Każda z nich w jakiś sposób komentuje teorię Raskolnikowa o prawie jednostek wybitnych do przekraczania norm moralnych.