Konstytucja RP zawiera obszerny katalog praw i wolności człowieka, który można podzielić na kilka kategorii:

1. Prawa i wolności osobiste - przysługujące każdemu na terytorium RP, np. prawo do ochrony życia, wolność od tortur, wolność sumienia i religii.
2. Prawa i wolności polityczne - głównie dla obywateli RP, np. wolność zgromadzeń, prawo do informacji publicznej, prawo udziału w referendum.
3. Prawa i wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne - np. prawo do nauki, ochrony zdrowia, równy dostęp do wykształcenia.

Example: Prawa i wolności osobiste przykłady obejmują swobodę opuszczania terytorium RP i prawo powrotu do kraju.

Konstytucja ustanawia również ogólne zasady dotyczące przestrzegania praw jednostki, takie jak zasada nienaruszalności godności człowieka czy zasada równości wobec prawa.

Vocabulary: Prawa obywatela polski to zbiór uprawnień gwarantowanych przez Konstytucję RP, obejmujący zarówno prawa człowieka, jak i prawa obywatelskie.

Konstytucja RP gwarantuje szczególną ochronę praw mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce. Mniejszości te mają prawo do zachowania własnej tożsamości, tworzenia własnych instytucji oraz uczestniczenia w rozstrzyganiu spraw dotyczących ich społeczności.

Definition: Mniejszości narodowe w Polsce to grupy obywateli polskich o odrębnej tożsamości narodowej, kulturowej i językowej, np. Białorusini, Czesi, Litwini, Niemcy.

Definition: Mniejszości etniczne to grupy o odrębnej tożsamości kulturowej, ale nie identyfikujące się z żadnym narodem zorganizowanym we własnym państwie, np. Karaimi, Łemkowie, Romowie, Tatarzy.

Ustawodawca wyróżnił również Kaszubów jako grupę posługującą się językiem regionalnym.

Highlight: Ochrona praw człowieka w Polsce obejmuje również mechanizmy międzynarodowe, takie jak możliwość odwołania się do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

Konstytucja RP ustanawia szereg mechanizmów służących ochronie praw i wolności człowieka i obywatela. Kluczowe elementy tego systemu to:

1. Prawo do sądu - gwarantujące każdemu możliwość dochodzenia swoich praw przed niezawisłym sądem.
2. Rzecznik Praw Obywatelskich $RPO$ - niezależny organ stojący na straży praw i wolności obywatelskich.
3. Trybunał Konstytucyjny $TK$ - organ kontrolujący zgodność prawa z Konstytucją.
4. Prawo do wynagrodzenia za szkodę - umożliwiające uzyskanie rekompensaty za niezgodne z prawem działania organów publicznych.

Quote: "Uzbrojenie Konstytucji RP" to zestaw narzędzi prawnych służących ochronie praw jednostki.

Szczególnym środkiem ochrony jest skarga konstytucyjna, pozwalająca na bezpośrednie zakwestionowanie przed TK przepisów naruszających prawa konstytucyjne.

System sądowej ochrony praw człowieka w Polsce opiera się na czterech fundamentalnych zasadach:

1. Zakaz zamykania drogi sądowej w obronie praw.
2. Gwarancja dostępu do sądu dla każdego.
3. Wymóg sprawiedliwości i jawności procedury sądowej.
4. Obowiązek wydania wiążącego i publicznie ogłoszonego rozstrzygnięcia.

Highlight: Prawo do wynagrodzenia za szkodę przysługuje każdej osobie podlegającej władzy państwowej na terenie RP, która poniosła szkodę w wyniku niezgodnych z prawem działań organów publicznych.

Skarga konstytucyjna stanowi wyjątkowy środek ochrony praw, umożliwiający bezpośrednie zakwestionowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym przepisów naruszających prawa konstytucyjne.

Example: Przedmiotem skargi konstytucyjnej nie mogą być przepisy prawa miejscowego ani brak regulacji prawnych.

Procedura składania skargi konstytucyjnej wymaga spełnienia określonych warunków, w tym zachowania terminu 3 miesięcy od doręczenia ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie.

Opisano rolę i funkcjonowanie instytucji Rzecznika Praw Obywatelskich w Polsce.

Definition: RPO to niezależny organ państwowy wybierany na 5-letnią kadencję.

Highlight: RPO współpracuje z około 300 pracownikami i posiada biura terenowe.

Example: Organizacje pozarządowe wspierające ochronę praw człowieka:

• Amnesty International
• La Strada
• Helsińska Fundacja Praw Człowieka

Konstytucja RP stanowi podstawę ochrony praw i wolności obywatelskich w Polsce. Dokument ten definiuje dwie kluczowe kategorie uprawnień: prawa pozytywne, które zobowiązują państwo do konkretnych działań na rzecz obywateli, oraz prawa negatywne $wolności$, ograniczające ingerencję władzy w życie jednostek.

W kontekście praw człowieka istotne są relacje wertykalne między jednostką a państwem, nie zaś horyzontalne między obywatelami.

Highlight: Cechy praw człowieka obejmują ich powszechność, niezbywalność, przyrodzoność oraz niezbywalność.

Ograniczenie praw człowieka jest dopuszczalne jedynie w ściśle określonych przypadkach, z poszanowaniem zasady proporcjonalności i ochrony fundamentalnych wartości ustrojowych.

Definition: Zasada proporcjonalności oznacza, że ograniczenia praw muszą być adekwatne do zagrożenia i nie mogą naruszać istoty danego prawa.