biologia - zwierzęta

Alternatywny zapis:

funkcję narządu kopulacyjnego, rozwój prosty. 1) kosarze: należą do drapieżników. Mają krótkie, owalne ciało, odnóża są długie i nitkowate. W sytuacjach zagrożenia odrzucają niektóre odnóża (autotomia). Nie mają aparatu przędnego, więc nie wytwarzają pajęczyn. Mają jedną parę oczu. Ich głowotułów ściśle przylega do szerokiego odwłoka. Szczękoczułki krótkie, nogogłaszczki długie, wyposażone w wyrostki służące do wstępnego rozdrabniania pokarmu. Kosarze są mięsożerne, ale żywią się też (a nawet głównie) martwą materią organiczną. Przedstawiciele: kosarz pospolity, zwyczajny i ścienny Oko proste Morg Grzy ka jakwy Przyk Sec Gruczor bodowy Zerry Jaywid Graczy taverne Jayak 3) Pająki: w ich szczękoczułkach znajdują się gruczoły jadowe. Układ krwionośny otwarty. Układ 2) skorpiony: prowadzą drapieżniczy tryb życia. Nogogłaszczki są zakończone szczypcami. Mogą żyć cały rok bez jedzenia. Skorpion używa szczypiec do chwytania ofiary, a następnie biczuje trującym odwłokiem. Skorpiony są rozdzielnopłciowe, a niektóre mogą się rozmnażać przez partenogenezę. Ciało skorpiona pokrywa wielowarstwowy oskórek. Od mózgu, powstałego z połączonych przedmóżdża i zamóżdża, odchodzą nerwy oczne, szczękoczułkowe. Układ pokarmowy składa się z przedsionka gebowego, gdzie pokarm jest wstępnie trawiony, gardzieli, której skurcze go zasysają, żołądka oraz jelita z licznymi uchytkami, w których zachodzi dalsze trawienie i wchłanianie. Otwarty uklad krwionośny skorpionów cechuje złożona sieć naczyń tętniących. W świetle niektórych z nich biegną nerwy. Narządami wydalniczymi są uchodzące na biodrach odnóży krocznych pary gruczoły biodrowe, położone na granicy jelita środkowego i tylnego 2 pary cewek Malpighiego oraz nefrocyty. Przedstawiciele: skorpion cesarski, skorpion karpacki 4) Roztocze: to zwierzęta drapieżne, roślinożerne, saprofagi lub pasożyty. Szczękoczułki przekształciły się w narząd gryzący lub kłująco-ssący. Cechą charakterystyczną jest zlanie się tułowia z odwłokiem. Przedstawiciele: ptaszyniec kurzy, roztocze właściwe, kleszcz pastwiskowy, świerzbowiec ludzki oddechowy: płucotchawki lub tchawki. Uklad nerwowy skoncentrowany, z dwuczęściowym mózgiem; narządy zmysłów dobrze rozwinięte; oczy proste; szczecinki węchowe, na głowotułowiu 4 lub 3 pary paciorkowatych oczu w układzie będącym cechą charakterystyczną rodziny. Układ pokarmowy końcowa część jelita przekształcona w żołądek ssący, obecność gruczołów trzustkowo-wątrobowych; Układ wydalniczy: gruczoły biodrowe i cewki Malpighiego. Układ rozrodczy: gonady parzyste; czasem nieparzyste; zapłodnienie wewnętrzne. Przedstawiciele: topik, tygrzyk paskowaty, pająk krzyżak, bagnik przybrzeżny, kątnik domowy, krzyżak łąkowy 5) Zaleszczotki: żyją pod kamieniami, w ściółce i w księgozbiorach. Głaszczki są dwuczłonowe i zakończone szczypcami. Zaleszczotek żywi się larwami motyli i roztoczami chroniąc księgozbiory przed nimi. Przedstawiciel: zaleszczotek książkowy. Ody Grupy Kdy Cewka Maghego Uchylek kawy Wije to zwierzęta lądowe. Prowadza skryty tryb życia, spotykane są w glebie, pod kamieniami i korą drzew. W większości są saprofagami i drapieżnikami. Ich ciało jest podzielone na dwie tagmy: głowę i tułów. Odnóża głowowe: 1 para czułków (narządy zmysłów) oraz odnóża gębowe: para żuwaczek i 1 lub 2 pary szczęk. Odnóża tułowiowe: od 6 do kilkuset par o funkcji lokomotorycznej. Brak odnóża odwłokowych. Układ nerwowy jest zbudowany prymitywnie. Mózg składa się z przedmóżdża, śródmóżdża i zamóżdża oraz łączy się obrączką okołoprzełykową ze zwojem podprzełykowym. Układ krwionośny cechuje długie serce, od którego odchodzi aorta, która rozgałęzia się. Jej rozgałęzienia biegną do głowy i okolicy brzusznej. Układ oddechowy jest złożony z tchawek. Wymiana gazowa zachodzi przez ściany ciała. Narządami wydalniczymi są cewki Malpighiego, u niektórych występują też gruczoły szczękowe. Wije są rozdzielnopłciowe i jajorodne, rozwój złożony. Dzielimy je na jednoparce i dwuparce, Jednoparce prowadzą drapieżny tryb życia, natomiast dwuparce są roślinożerne lub są saprofagami i mają wydłużone walcowate ciało. Przedstawiciele: strzępnica zającowata, skulica obrzeżona, wij drewniak, krocionog piaskowy, krocionóg olbrzymi. All mięczaki Mięczaki zamieszkują w większości morza i oceany. Niektóre ślimaki żyją na lądzie. Przetrwanie w środowisku lądowym jest możliwe dzięki temu, że w czasie suszy zapadają w stan anabiozy-wciągają ciało do muszli i zakrywają jej ujście śluzem. Są zwierzętami wolnożyjącymi lub osiadłymi. Głównymi grupami mięczaków są: ślimaki, małże i głowonogi. Przedstawiciele: ośmiornica pospolita, kałamarnica olbrzymia, kalmar właściwy, mątwa pospolita, łodzik piękny, żeglarek Ogólna budowa ciała: są zwierzętami niesegmentowanymi, dwubocznie symetryczne, pierwouste i trójwarstwowe, Ciało jest miękkie. Tylko u głowonogów występuje szkielet wewnętrzny. Ciało dzieli się na głowę, worek trzewiowy i nogę. W części głowiowej mieszczą się otwór gębowy oraz oczy i czułki. Worek trzewiowy zawiera większość narządów wewnętrznych. Jest okryty faldem ściany ciała nazywanym płaszczem. Przestrzeń między płaszczem a workiem to jama płaszczowa. Znajdują si narządy wymiany gazowej - skrzela lub płuco. Noga jest silnie umięśnionym narządem ruchu służącym do pełzania, pływania. U głowonogów jest ona przekształcona w ramiona i lejek. Ciało okrywa jednowarstwowy nabłonek. Zawiera on gruczoły śluzowe, w na brzegu płaszcz - gruczoły wytwarzające substancje, z których powstaje muszla. Śluz chroni ciało przed drobnymi urazami, a mięczakom lądowym ułatwia pełzanie. Muszla pełni funkcję ochronną i stanowi szkielet zewnętrzny. Można wyróżnić trzy warstwy muszli: zewnętrzną (konchiolinową), środkową (porcelanową, z węglanu wapnia) i wewnętrzną (perłową). Pod nabłonkiem jest warstwa tkanki łącznej, a pod nią mięśnie. Całość tworzy wór powłokowy. Mają mięśnie gładkie i poprzecznie prążkowane. regs Układ pokarmowy: jelito przednie, środkowe i tylne. Jelito przednie rozpoczyna się otworem gębowym prowadzącym do gardzieli, do której uchodzą przewody gruczołów ślinowych. W gardzieli znajduje się tarka, która zeskrobuje i rozdrabnia pokarm. Pokarm z gardzieli trafia do żołądka. Tam są enzymy trawienne wytwarzane przez gruczoł wątrobowo-trzustkowy. Jelito środkowe przechodzi w jelito tylne, które jest zakończone otworem odbytowym otwierającym się do jamy płaszczowym. Układ oddechowy: narządami wymiany gazowej są skrzela umiejscowione w jamie płaszczowej. U niektórych uległy one zanikowy, a ich funkcję przejęły skrzela wtórne. U ślimaków lądowych występuje płuco - sieć naczyń krwionośnych. Układ krwionośny: otwarty. Krew jest pompowana przez serce otoczone workiem osierdziowym, składające się z komory i przedsionków. Serce znajduje się w grzbietowej części worka trzewiowego. Krew odpływa aortą. Wylewa się do szczelin i zatok pierwotnej jamy ciała. Stąd jest zbierana przez naczynia żylne, którymi płynie do skrzel i wraca żyłami do serca. Krew jest niebieska (hemocyjanina) lub czerwona (hemoglobina). Układ nerwowy: składa się z obrączki okołoprzełykowej i pni nerwowych połączonych spoidłami. Czasami na pniach powstają zwoje nerowowe. Narządy zmysłów są dobrze rozwinięte. Wokół otworu gębowego i na brzegach płaszcza są receptory dotyku. Jama płaszczowa ma chemoreceptory. Narządy równowagi to statocysty. Układ wydalniczy: rozpoczyna się parą orzęsionych lejków umiejscowionych w worku osierdziowym. Odbierają one zbędne produkty przemiany materii z krwi i przekazują do nerek. Mocz uchodzi z nerek moczowodami, a z nich trafia do jamy płaszczowej. Wydalają amoniak, mocznik i kwas moczowy. Rozmnażanie: wyłącznie płciowe. Są rozdzielnopłciowe i obojnacze, dymorfizm płciowy. Zapłodnienie jest zewnętrzne i dochodzi do niego w jamie płaszczowej u mięczaków morskich. Są to zwierzęta jajorodne. Głowonogi: zamieszkują morza i oceany. Noga jest przekształcona w ramiona i lejek. Ramiona wyposażone w okrągłe przyssawki są narządami chwytnymi i uczestniczą w poruszaniu się. Lejek pełni funkcje lokomotoryczne. Nie mają muszli, ale wytwarzają chrzęstny lub mineralny szkielet wewnętrzny. Wszystkie głowonogi są drapieżnikami. W zdobywaniu pokarmu najważniejszą rolę odgrywa chitynowy dziób. Chwytają ofiarę ramionami i rozdrabniają ją dziobem. Niektóre mają gruczoły jadowe. Wyróżnia się u nich dwa krwioobiegi: a) duży (serce-ciało-serce) b) maty (serce-skrzela-serce). W układzie nerwowym, zwoje nerwowe zlewają się u nich w mózg umieszczony w chrzęstnej puszce mózgowej, która ochrania go przez urazami. Oczy głowonogów są zdolne do akomodacji. Głowonogi są rozdzielnopłciowe, zapłodnienie wewnętrzne, rozwój prosty. W głowie znajdują się statocysty, które odpowiadają za orientację przestrzenną. Skóra zawiera chromatofory odpowiedzialne za zmianę ubarwienia. Lejek jest narządem ruchu odrzutowego W jamie gębowej znajduje się tarka, która kruszy szkielety ofiar oraz dziób który rozdrabnia pokarm. Bhartupnic Szkartupnie to zwierzęta wyłącznie morskie. Zamieszkują środowiska o pełnym zasoleniu i o określonej temperaturze. Są to formy osiadłe, pływające i petzające po dnie. Cechy charakterystyczne; symetria promienista ● stadia larwalne-symetria dwuboczna . trójwarstwowce wtórouste (pragęba przekształca się w otwór odbytowy) układ wodny Układ wodny (ambulakralny) stanowi część celomy i kontaktuje się bezpośrednio ze środowiskiem zewnętrznym. Funkcje: umożliwia ruch, uczestniczy w wymianie gazowej i w odżywianiu się, transporcie substancji, bierze udział w wydalaniu zbędnych produktów przemiany materii, odbiera bodźce ze środowiska zewnętrznego. Układ wodny to system kanałów wypełnionych plynem. Te kanały to: kamienny, okrężny i promienisty. Rozpoczyna się płytką madreporową. Występują też nóżki ambulakralne, które pełnią funkcję narządów dotyku i ruchu. Budowa morfologiczna: wyodrębnia się tu tarczę, czyli część centralną i 5 lub więcej ramion. Nie mają głowy. Wyróżnia się stronę oralną i aboralną. Pokrycie ciała: ich ciało jest pokryte nabłonkiem o budowie komórkowej lub syncytialnej. Pod nim znajduje się warstwa tkanki łącznej, w której rozwinął się mezodermalny szkielet wewnętrzny zbudowany z wapiennych płytek. Kolejnymi warstwami są słabo rozwinięte mięśnie oraz orzęsiony nabłonek celomatyczny. Układ pokarmowy: jelito przednie, jelito środkowe, jelito tylne. Jelito przednie jest zbudowane z przełyku oraz z żołądka. Jelito tylne jest zakończone odbytem. Odżywiają się głównie planktonem. Wymiana gazowa: nie mają układu oddechowego. U liliowców funkcje oddechowe pełnią nóżki ambulakralne. U jeżowców, wężowideł i rozgwiazd występują skrzela powłokowe. Strzykwy mają dwa duże płuca wodne. Układ krwionośny (hemalny): jest otwarty. Składa się z kanału okrężnego oraz systemu zatok i kanałów. W układzie krwionośnym gromadzi się płyn. Układ nerwowy: cechuje się symetrią promienistą. Składa się z pierścienia i pni nerwowych, Narządy zmysłów są słabo wykształcone. Bodźce nerwowe odbierają nóżki ambulakralne, czasami czułki. Fotoreceptory u rozgwiazd i jeżowców występują w postaci oczu. U strzykw i jeżowców występują narządy równowagi - statocysty plytka sitowa tarcza centralrie ramiona Układ wydalniczy: brak. W wydalaniu uczestniczą amebocyty, które znajdują się w płynie wypełniającym jamę ciała. Wychwytują one zbędne produkty przemiany materii i zwierzę wydala je przez układ wodny. Szkartupnie nie mają zdolności osmoregulacji, dlatego żyją w morzach o pełnym zasoleniu. Rozmnażanie: Są rozdzielnopłciowe, Gonady mają postać woreczków, z których gamety uchodzą kanałami do wody. Zapłonienie jest zewnętrze; jajorodne; rozwój złożony. Larwy mają symetrię dwuboczną i są wolno żyjące. larwa - dipleurula. 1) Liliowce są osiadłe. Zbudowane z łodygi, ramion i kielicha. W kielichu są podstawowe narządy ciała. Z boku kielicha wyrasta 5 ramion, a na każdym z nich są nóżki ambulakralne. Odżywiają się drobnymi cząstkami organicznymi, które są chwytane nóżkami. Zaatakowany liliowiec odrzuca ramiona, które odrastają. Przedstawiciele: liliowiec japoński, liliowiec korzonkowy, antedon adriatycki, antedon marokański, antedon śródziemnomorski Ramiona Korzeń Rurka odbyrowa Kielich Calony lodygi PRZEKRÓJ KIELICHA Ramie- Nozka ambulakralna ściany usuwane są produkty przemiany materii gromadzone Kielich Otwór gebowy Odbyt 2) Rozgwiazdy- są wolno żyjące. Ciało składa się z tarczy centralnej i z 5 lub więcej ramion. Poruszają się za pomocą nóżek. Ich pożywienie to ślimaki, małże, jeżowce, skorupiaki. Większe ofiary otaczają wysuwanym żołądkiem. Mogą rozmnażać się na drodze autotomii, czyli samorzutnie rozpadają się na kilka kawałków, z których regenerują się nowe organizmy. P: rozgwiazda czerwone, rozgwiazda grzebieniasta, korona cierniowa 3) Wężowidła- ciało jest zbudowane z tarczy centralnej i z ramion. Wymianę gazową prowadzą przez nóżki oraz przez kieszenie oddechowe. Kieszenie są ulokowane u nasady ramion i tworzą wąskie szczeliny prowadzące na zewnątrz ciała. Kieszenie oddechowe pełnią też rolę w wydalaniu. Przez ich przez amebocyty. Są najbardziej ruchliwe. Odżywiają się martwą materią organiczną. P: wężowidło białe 4) Jeżowce charakteryzują się kulistym, pokrytym ruchomymi kolcami ciałem. Nie mają ramion. Szkielet wewnętrzny jest tworzony przez płytki, które do siebie przylegają. Mają aparat szczękowy nazywany latarnia Arystotelesa. Jest zbudowany z płytek, ząbków i wapiennych szczęk. Służy do łapania i zdrapywania glonów z kamieni oraz osiadłych zwierząt ze skał. Pajeżowiec skalny, jeżak brzegowy 5) Strzykwy charakteryzują się wydłużonym ciałem, okrytym worem powłokowo-mięśniowym z igiełkami szkieletowymi lub płytkami wapiennymi. Otwór gębowy jest otoczony wieńcem czułków. Strzykwy mają kloakę, w okolicach której znajduje się narząd Cuviera służący do obrony. Odżywiają się mułem i cząstkami organicznymi. P: ogórczyk właściwy, strzykwa zwyczajna, jadalna, królewska, ogórczyk północnomorski lancelniki Strunowce to zwierzęta, które wykształciły strunę grzbietową, pełniącą funkcję szkieletu wewnętrznego. Są organizmami o dwubocznej symetrii ciała, trójwarstwowce, wtórouste, wtórnojamowce. Cechy: ● występowanie szkieletu osiowego w postaci struny grzebietowej występowanie gardzieli, w której ścianach znajdują się szczeliny skrzelowe nad szkieletem osiowym znajduje się cewka nerwowa, a pod szkieletem - przewód pokarmowy i naczynia krwionośne ● ● . układ nerwowy w postaci cewki nerwowej; u kręgowców przekształca się w mózgowie i rdzeń kręgowy występowanie ogona Bezczaszkowce to zwierzęta, które przez całe życie zachowują wszystkie typowe cechy strunowców. Nie mają dobrze wyodrębnionej czaszki oraz głowy. Należą do nich lancetniki. Mają niewielkie rozmiary, żyją w wodach słonych tropikalnych i w strefie umiarkowanej. Zagrzebują się w piasku w pobliżu brzegów, wystawiając na zewnątrz przedni odcinek ciała. ich ciało jest pokryte skórą zbudowaną z jednowarstwowego nabłonka, pod którym znajduje się cienka warstwa tkanki łącznej. Mięśnie są zbudowane z segmentów - miomerów, które mają kształt litery V, zwróconej wierzchołkiem do przodu ciała. Miomery są oddzielone przegrodami łącznotkankowymi - mioseptami. Wykonywanie ruchów umożliwiają naprzemienne skurcze mięśni prawej i lewej strony ciała. Szkielet lancetników tworzy struna grzbietowa ciągnąca się wzdłuż całego ciała. Budują ją spłaszczone komórki ułożone jedna za drugą, ściśle. Strunę grzbietową i cewkę nerwową otacza warstwa tkanki łącznej, która wnika pomiędzy segmenty mięśniowe, tworząc miosepty. Układ pokarmowy lancetników: są filtratorami. Odżywiają się zawiesiną organiczną nagarnianą do otworu gębowego przez otaczające go szczecinki gębowe. Woda i cząstki pokarmowe trafiają do jamy gębowej, a następnie do gardzieli, która stanowi połowę przewodu pokarmowego. Ściana gardzieli jest przebita szczelinami skrzelowymi, przez które woda przedostaje się do jamy okołoskrzelowej, a z niej na zewnątrz ciała przez otwór odpływowy. Wzdłuż gardzieli biegnie rynienka - endostyl, na której powierzchni znajdują się gruczoły wydzielające śluz oraz komórki zaopatrzone w rzęski. Śluz zlepia pokarm, a rzęski kierują go do przełyku. Stamtąd pokarm trafia do jelita, którego ślepa część - uchyłek wątrobowy - wytwarza enzymy trawienne. Jelito kończy się otworem odbytowym. Układ nerwowy: składa się z cewki nerwowej oraz dochodzących od niej nerwów. cewka nerwowa czulki Cewka nerwowa w przedniej części ciała rozgałęzia się i tworzy pęcherzyk mózgowy stanowiący zaczątek mózgu. Narządy zmysłów są słabo rozwinięte. Należą do nich skupienia komórek światłoczułych znajdujące się w kanale cewki nerwowej oraz w pęcherzyku mózgowym. Światło dociera do nich przez cienką powłokę ciała. Komórki reagujące na dotyk znajdują się w skórze, są zlokalizowane na szczecinkach gębowych. Układ wydalniczy: jest zbudowany z ok. 100 par protonefrydiów położonych nad gardzielą. Każde protonefrydium składa się z kanalika, który z jednej strony jest ślepo zakończony, a z drugiej otwiera się do jamy okołoskrzelowej. Na zewnętrznej stronie kanalika znajdują się pęczki solenocytów - komórek płomykowych z wiciami. Pęczki te są otoczone naczyniami krwionośnymi. Produkty przemiany materii przenikają z krwi w pobliże solenocytów i wici przesuwają je do kanalików. Później są usuwane do jamy okołoskrzelowej oraz przez otwór odpływowy na zewnątrz. Układ rozrodczy: są to zwierzęta rozdzielnopłciowe. Nie występuje dymorfizm płciowy. Mają około 30 par gonad po bokach ciała. Po pęknięciu gonad komórki jajowe i plemniki dostają się do jamy okołoskrzelowej, a następnie do wody, gdzie następuje zapłodnienie zewnętrzne, Zygota rozwija się w larwę, która przeobraża się w postać dorosłą. Układ krwionośny: jest zamknięty. Składa się z naczyń tętniczych, żylnych oraz z zatoki żylnej. Nie mają serca. Funkcje: transport zbędnych lub szkodliwych produktów przemiany materii do protonefrydiów; transport składników odżywczych do uchyłka wątrobowego. Krew lancetników nie zawiera erytrocytów i barwników oddechowych. Wymiana gazowa: wg najnowszych badań narządami wymiany gazowej są ściana jamy okołoskrzelowej oraz skóra. Gazy oddechowe przenikają do tkanek na drodze dyfuzji. Natleniona woda napływa przez otwór gębowy do gardzieli i przepływa przez szczeliny skrzelowe do jamy okołoskrzelowej. Gazy oddechowe dyfundują przez ścianę jamy okołoskrzelowej, a nadmiar wody zostaje usunięty przez otwór odpływowy. struna szpary grzbietowa skrzelowe endostyl jama okoloskrzelowa agon gonady otwor janny okoloskrzelowe odbyt 7todo FP Solomon IR Berg, DW Martin, Rogin Waswa 2014-682 pletwa ogonowa туву Ryby są kręgowcami pierwotnie wodnymi, zasiedlają wody stone i słodkie. Należą do zwierząt zmiennocieplnych, skrzelodysznych, pierwotnie wodnych i bezowodniowych Cechy: duże zróżnicowanie rozmiarów i kształtów • kształt zależy od trybu życia i warunków środowiska ciało jest bocznie spłaszczone o kształcie wrzecionowatymn, opływowe wyróżniamy trzy części: głowę, tułów i ogon. W części głowowej znajdują się: oczy, parzyste otwory węchowe, otwór gębowy i szczeliny skrzelowe, które są przykryte pokrywami skrzelowymi. Ostatnia szczelina skrzelowa lub wolny brzeg pokrywy skrzelowej wyznaczają granicę między głową a tutowiem na tułowiu znajdują się parzyste płetwy piersiowe i grzbietowe płetwy nieparzyste to: grzbietowa, odbytowa, ogonowa, tłuszczowa granicę między tułowiem a ogonem wyznacza otwór odbytowy serce typu żylnego pęcherz pławny skrzela wewnętrzne • . Ciało ryb jest pokryte skórą zbudowaną z wielowarstwowego naskórka i skóry właściwej. W naskórku znajdują się gruczoły śluzowe, których wydzielina zmniejsza tarcie podczas pływania oraz komórki barwnikowe wpływające na ubarwienie ciała. Ubarwienie ciała pełni funkcję ochronną i może się zmieniać pod wpływem czynników zewnętrznych i wewnętrznych. Skóra jest zbudowana z tkanki łącznej. Jest wytrzymała dzięki dużej zawartości i specyficznemu ułożeniu włókien kolagenowych. Wytworem skóry właściwej są łuski, które pełnią funkcję ochronną. Rodzaje łusek: a) plakoldalne-u rekinów i płaszczek. Mają postać ząbków, zbudowanych z zębiny i szkliwa, wyrastających z płytki zagłębionej w skórze b) ganoidalne-u niszczuki i jesiotra. Są rombowate, kostne, pokryte warstwą ganoiny - twardej substancji podobnej do szkliwa c) cykloidalne-u łososia i dorsza. Są płaskie, ułożone dachówkowato. Są tuskami elastycznymi, bez ganoiny d) ktenoidalne-okonia i sandacza. Są płaskie, zakończone grzebykiem, ułożone dachówkowato. Są łuskami elastycznymi. Kształty ciała ryb: a) wrzecionowate-owalne w przekroju poprzecznym, u ryb z dużą prędkością (tuńczyk) b) strzałkowaty - ciało wydłużone, masywny ogon, szybko pływające (szczupakowate) c) silnie bocznie spłaszczone - umożliwia szybkie pływanie w toni i manewrowanie wśród przeszkód (okoniokształtne) (shalary) d) węgorzowate - ciało długie, okrągłe w przekroju poprzecznym, ryby żerujące w mule (węgorzokształtne) e) asymetrycznie bocznie spłaszczone - ciało niesymetryczne, ryby o przydennym trybie życia f) inne np. koniki morskiejkwanie się wsrod swal Typy płetw ogonowych: 3) epicerkaina (heterocerkalna, niesymetryczna) - szkielet osiowy wnika w górny płat płetwy, typ płetwy charakterystyczny dla spodoustych i jesiotrowatych 5) protocerkaina (symetryczna) - szkielet osiowy przechodzi przez środek ogona :) homocerkalns (homocerkiczna) - dwa pozornie (zewnętrznie) symetrycznie rozłożone płaty oparte wyłącznie na promieniach platwowych, występuje u kostnoszkieletowych d) dyficerkalna-przekształcona pletwa epicerkaina, w której szkielet osiowy dociera do samego końca ogona; wąskie, symetrycznie rozłożone płaty zwężające się ku tytowi, u dwudysznych Różnorodność ryb: a) chrzęstoszkieletowe-należą do nich spodouste oraz zrosłogłowe. Cechy: szkielet zbudowany tylko z chrząstki, głowa wydłużona w rostrum, płetwy brzuszne przekształcone w narząd kopulacyjny, szczeliny skrzelowe bez pokryw skrzelowych, pierwsza szczelina przekształcona w tryskawkę. fuski plakoidalne, brak pęcherza pławnego; spodouste-rekin i płaszczka; otwór gębowy i otwory węchowe na spodniej stronie ciała. Rekin jest wydłużony i grzbieto-brzusznie spłaszczony. Płaszczki to zwierzęta przydenne, silnie grzbieto-brzusznie spłaszczone. zrosłogłowe-chimera zwyczajna; silnie wydłużone ciało, biczowaty ogon i 2 płaty grzbietowe b) promieniopłetwe-cechy: szkielet tylko kostny, płetwy wsparte na długich kostnych promieniach, szczeliny skrzelowe przykryte od spodu pokrywami skrzelowymi, łuski cykloidalne lub ktenoidalne, pęcherz pławny. Pstrąg, okoń c) mięśniopławne - należy do nich 8 gatunków ryb o kostnym szkielecie. 6 z nich to dwudyszne, a 2-latimerie. Cechą charakterystyczną są płetwy wsparte na szeregu połączonych kości. U dwudysznych są płuca. Anatomia ryb-układ szkieletowy: szkielet chrzęstny lub kostny szkielet osiowy: czaszka + kręgosłup + żebra, szkielet obręczy barkowej i miednicowej, szkielet płetw czaszka zbudowana z wielu kości: mózgoczaszka i trzewioczaszka pierwsza para tuków skrzelowych przekształcona w szczęki u chrzęstnoszkieletowych: chrząstka podniebienno- kwadratowa i chrząstka żuchwowa, szczęka górna zestawiona z mózgoczaszką (hyostylia), zęby z przekształcenia łusek plakoidalnych (homodontyzm u kostnoszkieletowych) Czaszka jest sztywno połączona z kręgosłupem, co ułatwia pokonywanie oporu wody i zabezpiecza przed urazami ciała. W obrębie trzewioczaszki znajdują się szczęki oraz żuchwa, które powstały w wyniku przekształcenia 3 pary łukow skrzelowych. 4 para łuków w postaci kości gnykowo- żuchwowej tworzy zawieszenie aparatu szczękowo- żuchwowego i łączy go z mózgoczaszką. Pozostałe 5 par łuków skrzelowych stanowi podporę dla skrzeli. Skrzela i łuki skrzelowe są często chronione od zewnątrz kostnymi pokrywami skrzelowymi. Kręgosłup składa się z różnej liczby kręgów. Powstaje wokół struny grzbietowej, która ulega redukcji - pewne jej partie zachowują się tyko między kręgami i wewnątrz ich trzonów. W obrębie kręgosłupa wyróżnia się dwa odcinki: a) tutowiowy - od niego odchodzą żebra b) ogonowy- pozbawiony żeber W mięśniach wielu gatunków występują ości - drobne, skostniałe ścięgna. Zwiększają sztywność ciała. rozmnazanie: rozdziemoptione, dymorfism pruony, tarto= rorrod; zapłodnienie wewnetrine ujajo rodnych; 208 Codnienie Newnętnine u jajożywo rodných układ krwwmasing Zamknigty, 1-obiegowy, serce żylne, Apredsionek, the mora, sustaks, Zatoka tycna, stożek terning; krew odtlenowana; nemo globina glowne Lechy: Jkneledysine, pierwotnie wodne. bezowodniowe, zmiennocierine, żuchwowce ukrag oddechowy sknela w komorach sk nelowych; listki skrelowe, blaszki sknecone u kostrych pokinny by sknelowe, tryskawka pluca i dwudylingch rodeagle tuyekt -Plakoidane- reten, pianuka pultad 29 Meow z reviny szkliwa -ganvedalne-jekotr; rombonate, kustne, pokryte ganding -cykloidalne- tusos', dorsz, awame pruskic; elastyume ·ktenoidamme- okon, sanday; praskie, z grebykiem. class young. ukidd pokarmowy: jama gębowa zęby (hib zęby gardiowe), garaziel. odcinek sknewowy, pretyk, zołądek jell to cientie, mę troba, frustka, jelito grube, etwór odby town (kloaka u chrestných) RYBY ogólna budowa nata: dane kurmiary, valo bournic spłaszczone, opływowe głowa, throw i og an pokrycie clatar: • skora (wielowarstwowy nabionekt + shora właściwa); gruczoły Senzowe, komórki barwnikome, tuski ukrad szkieletowy: Azkielet oniony (nasika+ kreyostup+ (1 zebra), 1zkielet obręczy barkowej. i miednicowej, szkielet pictu hangdy umys lihia boczna, brędnik błomianty, peuven pławing, aparat Webera. nanady devinguine typy płetw ogonowych: -epicerkaina (heteroceraina) -protocerkaina (symetrguna) - homocerkaina (homocerierna) dy Biurkalna Whiad nerwowy morgowie (piać częśa mozonych limono) kresomozgowie, między- morgowie, sridmorgowie, moźdzek rozeń predluzony → razeń kregowy whided wydawnicy nerki praveriza-netion. Wbudowany z kanalifow, oresionych Wejhow i ciates nefrom; walks- kiçbusiek nerwony + torebka nefrom: płazy Plazy to zwierzęta zmiennocieplne, plucodyczne, pierwotnie lądowe, bezowodniowe. Prowadzą ziemnowodny tryb życia. Niska temperatura ogranica funkcje tyciowe płazów i ich rozmnażanie się. W strefie klimatu umiarkowanego zapadają zimą w stan hibernacji. Wyróżnia się płazy agoniaste, berogonowe i beznogie. Pokrycie ciała: skóra jest cienka, naga, nawiltana wydzieling gruczołów Surowych. Sluz odgrywa rolę rozpuszczalnika gazów, ułatwia wymianę gazową zmniejsza tarcie podczas plywania i zabezpiecza przez utratą wody. W skórze wielu gatunków znajdują się też gruczoły jadowe, które wydzielają substancje toksyczne służące do obrony przed drapieżnikami. Występują też komórki barwnikowe, od których zależy ubarwienie ciała plaza. Może mieć to funkcje maskujące lub ostrzegawcze. Skóra płazów bezogonowych tworzy blone plawną, która jest rozpięta pomiędzy palcami. Uklad szkieletowy: szkielet płazów jest zbudowany z elementów kostnych i chrzestnych. Czaszka jest płaska i ma ażurową konstrukcję, np. bez zabudowanego dna oczodołów. W etapie larwalnym składa się ona tylko z elementów chrzestnych, ale u osobników dorosłych kostnieje. Występuje niewielka mózgoczaszka i duża trzewioczaszka. 3 para łuków tworzy szczękę i żuchwe, a 4 strzemiączko oraz szkielet języka, Kręgosłup ma część: szyjną. tułowiową, krzyżową i ogonową. Szyjną tworzy jeden kręg-dźwigacz, połączony nieruchomo z czaszką. Znajdują się w nim wgłębienia, które pozwalają na utworzenie połączenia z kłykciami potylicznymi. Takie połączenie ogranicza ruchy głowy na boki. Część tułowiowa jest zbudowana z różnej liczby kręgów. U bezogonowych kręgi ogonowe zrastają się w urostyl. Plazy nie mają klatki piersiowej. Żebra są zredukowane, mogą występować jedynie niewielkie przyrośnięte do kręgów. Płazy mają dwie pary kończyn wspartych na obręczy barkowej i miednicowej. Przednie są 4palczaste, a tyle-5palczaste. Kości przedramienia i podudzia się zrosły u płazów bezogonowych. Układ pokarmowy: płazy są drapieżnikami. Żywią się bezkręgowcami. Nie piją wody, lecz pochłaniają ją przez skórę. Układ rozpoczyna się otworem gębowym prowadzącym do jamy gębowej. Zęby są drobne, służą do przytrzymywania zdobyczy, bo pokarm jest połykany w całości. Występuje też język, którego powierzchnię nawilża wydzielina gruczołów ślinowych. Później występuje gardziel, a w jej tylnej części znajdują się otwory prowadzące do tchawicy i do przełyku. Dalej jest żołądek, jelito cienkie, jelito grube i kloaka. W larw płazów bezogonowych, otwór gębowy jest otoczony zrogowaciałym naskórkiem. Nie mają one żołądka, a jelito jest znacznie dłuższe. Układ oddechowy: u płazów wykształciły się płuca, a w wymianie gazowej uczestniczą też nabłonek jamy gębowej i skóra. Płuca są workowate, o lekko pofałdowanej powierzchni. Łączą się one z gardzielą za pomocą krótkich dróg oddechowych złożonych z krtani i tchawicy. Wentylacja odbywa się za pomocą ruchów dna jamy gębowej przy jednoczesnej współpracy mięśni gardzieli. Taki mechanizm nosi nazwę pompy jamy gębowej, Obniżenie dna jamy gębowej przy otwartych nozdrzach i zamkniętej krtani powoduje wciągnięcie świeżego powietrza. W tym czasie wymiana gazowa zachodzi przez nabłonek jamy gębowej. Następnie krtań się otwiera, a powietrze wydostaje się przez otwarte nozdrza na zewnątrz. Zamknięcie nozdrzy i podniesienie jamy gębowej wtłacza świeże powietrze do płuc, gdzie zachodzi wymiana gazowa. Zużyte powietrze przemieszcza się do jamy gębowej, skąd jest usuwane na zewnątrz. Wymiana gazowa zachodzi przez dobrze unaczynioną i pokrytą śluzem skórę. U larw wymiana gazowa zachodzi przez skrzela zewnętrzne (u ogoniastych i bezogonowych) lub wewnętrzne (u starszych bezogonowych). Układ krwionośny: są dwa obiegi: maty-płucny, który zapewnia cyrkulację między sercem a płucami i skórą, oraz duży - obwodowy, w którym krew krąży między sercem a resztą narządów. Serce jest zbudowane z dwóch przedsionków i jednej komory. Występuje też stożek tętniczy. Do prawego przedsionka napływa krew odtlenowana, a do lewego - utlenowana. Obieg duty-centralna część komory (natlenowana), aorta, po organizmie, odlenowana wraca do prawego przedsionka Obieg maly-dolna część komory, stożek tętniczy, tętnica płucna, pluca, żyły płucne, lewy przedsionek Stożek tętniczy jest podzielony zastawką spiralną na dwa kanały. Jednym kanatem krew z centralnej części komory wpływa do aorty, a drugim kanatem krew z zagłębień komory wplywa do tętnicy płucnej. Układ nerwowy: mózgowie składa się z pięciu części ułożonych liniowo, Kresomózgowie jest silnie rozwinięte, wydłużone, zbudowane z dwóch półkul. Móżdżek odznacza się słabym rozwojem. Narządy zmysłów: oczy są dobrze wykształcone i mają zdolność akomodacji. Mają powieki - dolną i górną migawkową (migotka). Występują gruczoły tzowe. Ucho składa się z trzech części. Ucho zewnętrzne to małżowina i kanały. W uchu środkowym znajduje się strzemiączko, które przenosi drgania z błony bębenkowej do ucha wewnętrznego, gdzie znajdują się receptory słuchu. Ucho środkowe jest połączone z gardzielą trąbką słuchową. Narząd węchu znajduje się w jamach węchowych. W podniebieniu znajduje się narząd Jacobsona, który odbiera bodźce smakowo-węchowe. Ma on postać wgłębień, do których trafiają cząsteczki substancji chemicznych wprowadzonych przez język. Układ wydalniczy: narządem są pranercza (kanaliki z lejkiem i kłębuszkiem nerkowym). Mocz powstający w pranerczach spływa moczowodami do pęcherza moczowego, który jest uchyłkiem kloaki. Dorosłe płazy wydalają mocznik, a larwy - amoniak. Rozmnażanie: są rozdzielnopłciowe, występuje dymorfizm płciowy (wykształcenie grzebieni godowych, modzeli godowych. Modzele to zrogowaciałe narośla skórne, które umożliwiają uścisk godowy - ampleksus). Jaja płazów-skrzek - są otoczone galaretowymi otoczkami. Jaja są składanie pojedynczo lub w szeregu. Występuje neotenia - zdolność do rozmnażania u larw (najpierw rozwijają się gonady). Płazy przechodzą rozwój złożony, larwa-kijanka. U bezogonowych występuje jajorodność i zapłodnienie zewnętrzne. Jaja są składane w postaci pakietów i sznurów. Występuje przeobrażenie, w czasie którego zanikają skrzela i pojawiają się płuca oraz ubarwienie. U płazów ogoniastych zachodzi zapłodnienie wewnętrzne. Larwy mają skrzela zewnętrzne i prowadzą drapieżny tryb życia. U płazów beznogich występuje zapłodnienie wewnętrzne, przy czym samce mają narząd kopulacyjny; są żyworodne. palców dłon Kość lokciowa Kości Moka Czaszka cooks pochos moczowy Kręgi szyjne tron Kręgi z wyrostkami żebrowymi topatka Pas miednicowy smuss 2 MONT ACCRATELE Kosć piszczelowa FAR Kosc ramieniowa T Kosc pronieniowa Kosa Kość nadgarstka palców stopy Kości srodręcza reka ko braska p atroba przelys zoladek PANCO Kośc udowa Kość strzałkowa Kości śródstopia marg gady Gady to zwierzęta płucodyszne, pierwotnie lądowe, owodniowe i zmiennocieplne. W czasie chłodów zapadają w stan hibernacji. Wśród współczesnych gatunków wyróżnia się żółwie, krokodyle, sfenodonty i łuskonośne. Pokrycie ciała: ciało gadów jest pokryte grubą i suchą skórą, w której występują gruczoły zapachowe. Silnie zrogowaciały naskórek tworzy łuski, tarczki lub płytki rogowe, a także pazury osłaniające odcinki palców oraz rogowe listwy, które u żółwi zastępują zęby. Skóra właściwa wytwarza płytki kostne-osteodermy. Co pewien czas naskórek ulega złuszczeniu, co nazywa się linieniem. W skórze znajdują się także komórki barwnikowe. Układ szkieletowy: szkielet buduje głównie tkanka kostna, Czaszka jest masywna i skostniała. W czaszce występuje kość kwadratowa, która powstaje w wyniku przekształceń trzeciej pary łuków skrzelowych. Ta kość łączy się stawowo z żuchwą. Czaszka jest połączona z kręgosłupem za pomocą jednego kłykcia potylicznego. Kręg pierwszy-dźwigacz - łączy czaszkę z kręgosłupem i ma kształt pierścienia. Kręg drugi-obrotnik - jest zaopatrzony w pionowy wyrostek zwany wyrostkiem zębowym. Ruchy przeczące głowy są możliwe dzięki obracaniu się obrotnika wokół wyrostka zębowego. Występują żebra, które łączą się z mostkiem tworząc szkielet klatki piersiowej. Wszystkie kończyny gadów są pięciopalczaste. Węże i niektóre jaszczurki nie mają kończyn. Kości przedramienia: kość łokciowa i promieniowa Kości podudzia: kość piszczelowa i strzałkowa Typy czaszki u gadów: a) anapsydy-bez dołów skroniowych, np. żółwie b) synapsydy-1 para dołów skroniowych, np. wymarte gatunki, od których wywodzą się ssaki c) diapsydy-2 pary dołów skroniowych, np. krokodyle, sfenodonty, łuskonośne A C Układ pokarmowy: większość gadów to drapieżniki polujące na bezkręgowce i kręgowce. Krokodyle polują na antylopy, bawoły i jelenie. Żółwie lądowe są roślinożerne. W jamie gębowej znajdują się zęby służące do przytrzymywania i rozrywania pokarmu (żółwie nie mają). U węży i jaszczurek występują zęby jadowe, których jad wydostaje się podczas ugryzienia ofiary. Na dnie jamy znajduje się język. U węży i jaszczurek jest on cienki i rozdwojony na końcu i pełni funkcje dotyku. U kameleonów jest długi, lepki i rozszerzony na końcu. Pokarm z jamy trafia do gardzieli, przełyku i żołądka, z którym łączy się jelito cienkie. Żołądek jest w większości jednokomorowy, a u krokodyli dzieli się na dwie części. Przednia część jest silnie umięśniona, a tylna-gruczołowa. Do dwunastnicy uchodzą przewody z wątroby i trzustki. Znajduje się jelito ślepe i grube, które kończy się kloaką. Układ oddechowy: wymiana gazowa zachodzi za pomocą płuc, które są większe, ponieważ naskórek wytwarza rogowe łuski, które uniemożliwiają wymianę gazową za pomocą skóry. U węży występuje płuco prawe, ponieważ lewe uległo uwstecznieniu. Powietrze dociera najpierw przez nozdrza zewnętrzne, dostaje się do jamy nosowej. Dalej powietrze trafia przez nozdrza wewnętrzne, jamę gębową oraz gardziel do krtani. Stamtąd przemieszcza się przez tchawicę do oskrzeli głównych, wnikających do płuc. Płuca są gąbczaste, a wentylacja opiera się na pracy klatki piersiowej. Układ krwionośny: jest dwuobiegowy. Serce jest zbudowane z dwóch przedsionków i komory z częściową przegrodą, która dzieli komorę na część prawą i lewą. Krokodyle mają całkowitą przegrodę. W małym obiegu odtlenowana krew z prawej części komory wypływa pniem płucnym, który rozgałęzia się na tętnice płucne. W płucach zachodzi wymiana gazowa (pobierany jest tlen, a oddawany dwutlenek węgla). Krew natlenowana tytami płucnymi wraca do lewego przedsionka serca. W dużym obiegu natlenowana krew z lewej części komory wypływa aortą i dalej tętnicami rozprowadzana jest po ciele (dostarcza tlen do komórek). Następnie krew z dwutlenkiem węgla płynie żyłami w kierunku serca i przez zatoką żylną dostaje się do prawego przedsionka. Układ nerwowy: dobrze rozwinięte są kresomózgowie i móżdżek. Kresomózgowie budują dwie półkule mózgowe. Wykształcona została kora mózgowa. Kresomózgowie przykrywa międzymózgowie, dlatego części mózgowia nie są już ułożone liniowo. Narządy zmysłów: oczy są zaopatrzone w trzy powieki: górną, dolną i migawkową, przy czym u węży są one zrośnięte i przezroczyste. Narząd słuchu i równowagi zbudowany jest z ucha wewnętrznego i środkowego. W uchu środkowym znajduje się strzemiączka. Ucho środkowe jest przykryte błoną bębenkową. U węży ta błona nie występuje. Narządem zmysłu u węży są jamki policzkowe zawierające termoreceptory wrażliwe na ciepło. Bodźce węchowe są odbierane przez chemoreceptory zlokalizowane w górnej części jamy nosowej. Bardzo dobrze jest rozwinięty narząd Jacobsona, który służy do odbierania bodźców zapachowych. Układ wydalniczy: narządami są zanercza (kłębuszek nerkowy, brak lejka). Od nerek odchodzą moczowody, które uchodzą do kloaki. U żółwi i jaszczurek występuje pęcherz moczowy. Gady wydalają kwas moczowy. Krokodyle i niektóre węże i żółwie wydalają rozcieńczony mocz o dużej zawartości amoniaku lub mocznika. Rozmnażanie: są rozdzielnopłciowe, dymorfizm płciowy. Zapłodnienie jest wewnętrzne. Samce gadów mają narząd kopulacyjny. Krokodyle, żółwie i sfenodonty są jajorodne. Jaja są polilecytalne, a ich osłony są miękkie i skórzaste. U gatunków jajożyworodnych, np. jaszczurki żyworodnej lub żmii zygzakowatej, cały rozwój jaja zachodzi w jajowodach. Gady wykształcają błony płodowe pęcherzyk żółtkowy, owodnicomocznii kosmówkę, Zwierzęta te przechodzą rozwój prosty. Czaszka Kręgi szyjne Obojczyk Lopatka Mostek Kość ramieniowa Kości przedramienia Kregi piersiowo-lędźwiowe luski Zebra Nadgarstek Sródręcze Kości palców Kregi krzyżowe tułów Pas miednicowy Kosc udowa Kość stępu Srodstopie Kosa podudzia Kregi ogonowe szyja glowa płaki Ptaki to zwierzęta stałocieplne, owodniowe i płucodyszne. Są jajorodne. Skóra otaków jest cienka, pozbawiona gruczołów. Występuje jedynie gruczoł cuprowy. Wytwarza on wydzielinę, która natłuszcza pióra i zabezpiecza przez tamoczeniem. Skóra jest zbudowana z naskórka i skóry właściwej. Wytworem naskórka są pióra. Rodzaje i funkcje piór: • pióra konturowe - należą do nich lotki, sterówki i pióra pokrywowe. Stanowią one zewnętrzną powłokę upierzenia. Lotki i sterówki tworzą powierzchnie lotne, a pióra pokrywowe okrywają ciało ptaka, co zmniejsza opór powietrza podczas lotu • pióra puchowe-znajdują się pod konturowymi. Stanowią warstwę termoizolacyjną. pióra nitkowate- zredukowane do samej osi pióra strzępiaste - brak choragiewka promieni i częściowo gałęzi otki są osadzone na kościach skrzydeł, głównie przedramienia i dadka dłoni. Sterówki są osadzone na kości ogonowej. Umożliwiają sterowanie lotem. Pióra pokrywowe występują na całym ciele, nadając mu opływowy kształt i gładką powierzchnię. Pióra puchowe mają silnie skróconą stosinę, a chorągiewka jest bez silnie ozszczepiona. slosina Funkcje piór: warstwa termoizolacyjna ciała, jeden z czynników umożliwiających lot, ochrona przez urazami mechanicznymi, ubarwienie ochronne/godowe Pióra są wymieniane w procesie pierzenia. Innymi wytworami naskórka są ogowe łuski, pazury i dziób. Łuski pokrywają palce i skoki (wydłużone odcinki cończyn tylnych, powstałe przez zrośnięcie się niektórych kości stępu i śródstopia). Dziób służy do zdobywania pożywienia. Dzioby: odkryta część dzioba składa się z dwóch powłok rogowych związanych z cośćmi szczęki górnej i dolnej. Kształt dzioba jest zależny od pokarmu i od sposobu jego zdobywania. Rodzaje dziobów: Szkielet ptaków jest lekki, zwarty i silnie skostniały. W czaszce kości mózgoczaszki są ze sobą zrośnięte. Kości trzewioczaszki - szczęki i żuchwa-nie mają zębów i tworzą szkielet dzioba. Głowa ma aerodynamiczny kształt. Czaszka jest połączona z kręgosłupem za pomocą jednego kłykcia potylicznego. Wyróżnia się odcinek szyjny, piersiowy, lędźwiowo-krzyżowy i ogonowy. Dwa pierwsze kręgi to dźwigacz i obrotnik. Żebra są zbudowane z części kręgowej i mostkowej. Charakterystyczną strukturą jest grzebień kostny, do którego orzymocowane są mięśnie poruszające skrzydłami. Ostatnie cztery kręgi tworzą aygostyl. Obręcz barkowa składa się z łopatek, obojczyków i kości kruczych. Viednicę tworzą kości biodrowe, które zrastają się z odcinkiem lędźwiowo- <rzyżowym i tworzą silną podporę ciała. Miednicę tworzą też kości kulszowe i onowe. Miednica jest od spodu otwarta. Szkielet kończyny przedniej-kość amienna, tokciowa, promieniowa, kości dłoni. Szkielet kończyny tylnej-kość udowa, podudzia, kości stopy. Szkielet stopy-kość skokowa, cztery palce. Cości pneumatyczne - wypełnione powietrzem. Jkład pokarmowy. rozpoczyna się jamą gębową, do której uchodzą przewody gruczołów ślinowych. Na dnie znajduje się język. Z jamy pokarm przesuwa się do gardzieli (krótka) i do przełyku. Przełyk w górnej części rozszerza się w wole. służy ono do przechowywania pożywienia, rozmiękczania pokarmu lub wytwarzania wydzieliny służącej do karmienia piskląt. Żołądek dzieli się na ərzedżołądek (żołądek gruczołowy) i żołądek zwany żołądkiem mięśniowym. W gruczołowym odbywa się enzymatyczny rozkład pokarmu. Niektóre ptaki usuwają niestrawione resztki w postaci wypluwek. W żołądku mięśniowym tachodzi mechaniczna obróbka pokarmu dzięki silnym skurczom mięśni oudujących jego ściany. Z żołądka pokarm dostaje się do jelita zakończonego doaką. Czasami występuje jelito ślepe zawierające mikroorganizmy, które ozkładają celulozę. Jktad oddechowy: składa się z dróg oddechowych, rurkowatych płuc i worków powietrznych. Tchawica ptaków jest dłuższa i szersza niż u gadów. Jej górna część łączy się z krtanią górną, a w miejscu, w którym rozgałęzia się na dwa oskrzela, tworzy krtań dolną. Oskrzela główne wnikają do płuc, gdzie tworzą system rurek. Płuca są niewielkie i sztywne. Wentylację wspomagają worki powietrzne, które podczas wdechu napełniają się powietrzem, a podczas wydechu opróżniają się. Worki dzięki wypustkom í uchyłkom wnikają do wnętrza kości pneumatycznych. Pełnią też rolę amortyzującą. Drogi oddechowe-nozdrza zewnętrzne, jama nosowa, nozdrza wewnętrzne, jama gębowa, gardziel, tchawica, oskrzela Układ krwionośny: zbudowany jest z obiegu płucnego i obwodowego. Składa się z dwóch przedsionków, oddzielonych od siebie komór, a serce jest czterojamowe. Zatoka żylna jest szczątkowa. Krążenie: prawa strona serce przepompowuje krew żylną do płuc, a lewa strona tłoczy krew natlenowaną do reszty narządów. Układem naczyń żylnych krew odtlenowana trafia do prawego przedsionka, stamtąd do prawej komory, a z niej tętnicami płucnymi do płuc. W płucach następuje wymiana gazowa. Z nich krew transportuje tlen do lewego przedsionka i komory. Z lewej komory krew natlenowana transportuje go do wszystkich komórek ciała. Stamtąd odtlenowana powraca żyłami do prawego przedsionka. Układ nerwowy: w mózgowiu rozwinęły się głównie kresomózgowie i móżdżek. Kresomózgowie zapewnia inteligencję. Dzięki rozwojowi ośrodków podkorowych mózgowie jest tak sprawne jak u ssaków. Móżdżek odpowiada za koordynację ruchową, równowagę i orientację w przestrzeni. Narządy zmysłów: oczy są zaopatrzone w trzecią powiekę - migotkę. Powierzchnia gałki ocznej jest nawilżana wydzieliną gruczołów tzowych. Mają zdolność podwójnej akomodacji przez zmianę kształtu soczewki i gałki ocznej. Siatkówka zawiera czopki i pręciki. Charakterystyczna cechą jest występowanie grzebienia, który wyrasta z dna oka i wnika do ciała szklistego. Pełni on funkcje odżywcze. Pole widzenia wynosi 300 stopni. U ptaków występuje widzenie tetrachromatyczne - oprócz czopków reagujących na światło zielone, czerwone i niebieskie, mają też czopki wrażliwe na ultrafiolet. W gałce ocznej występują dwie plamki ostrego widzenia. Uszy ptaków nie posiadają małżowin usznych. W uchu środkowym występuje jedna kosteczka słuchowa. Układ wydalniczy: narządami są nerki ostateczne (zanercza). Moczowody odprowadzają mocz z nerek do kloaki, skąd jest wydalany w postaci kryształów kwasu moczowego. Gruczoły nosowe (solne) są odpowiedzialne za usuwanie nadmiaru soli mineralnych z organizmu. Brak pęcherza moczowego (wyjątek: strusie) Układ rozrodczy: u samic rozwija się wyłącznie lewa część narządów (lewy jajnik, lewy jajowód...). Ptaki są rozdzielnopłciowe i wykazują dymorfizm płciowy. Jajowód jest podzielony na kilka odcinków: lejek jajowodu - miejsce wychwytujące owulujące oocyty magnum- część białkotwórcza jajowodu cieśń - jajko powlekane jest osłonkami pergaminowymi macica-powstaje skorupka wapienna pochwa otwiera się do kloaki Męskie narządy płciowe: jądra, przewodziki odprowadzające, przewody najądrzy, nasieniowody, kloaka. a) b) c) d) Ptaki cechuje zapłodnienie wewnętrzne, są jajorodne. Należą do owodniowców. U ptaków spotyka się: a) b) c) poligamię samiec ma kilka partnerek poliandrie-samica ma kilku partnerów monogamię-ptaki łączą się w pary Gniazdowniki-pisklęta są nagie, niedołężne, karmione przez rodziców (wróble, dzięcioły, gołębie, sowy) Zagniazdowniki-pisklęta widzą, słyszą, są pokryte puchem, zdolne do samodzielnego życia (kuraki, strusie) Wyróżnia się ptaki: a) osiadłe nie opuszczają swoich gniazd (dzięcioł, sikorka, głuszec, wróbel, puchacz, kruk) b) wędrowne-przemieszczają się między lęgowiskiem a zimowiskiem (bociany, jaskółki, gęsi) ssaki Ssaki należą do zwierząt stałocieplnych, owodniowych. Do wspólnych cech ssaków należą: . karmienie młodych mlekiem, odruch ssania ● owłosienie ciała obecność przepony w odcinku szyjnym siedem kręgów heterodontyzm - zróżnicowanie budowy zębów ● obecność małżowiny usznej i trzech kosteczek słuchowych . Powłoka ciała: składa się ze skóry i tkanki podskórnej. Skóra stanowi ochronę przed niekorzystnymi czynnikami środowiska zewnętrznego. Może też tworzyć torbę lęgową u torbaczy, błony lotne u nietoperzy czy błony pławne u ssaków wodnych. Skóra jest zbudowana z naskórka í skóry właściwej. Naskórek jest nabłonkiem wielowarstwowym płaskim rogowaciejącym, którego warstwy zewnętrzne ulegają złuszczaniu. Wytworami naskórka są włosy. a) szorstkie włosy ościste (sierść)-chronią ciało przed urazami mechanicznymi b) miękkie włosy wełniaste (futro) - stanowią warstwę termoizolacyjną c) włosy czuciowe - wibrysy-pełnią funkcję narządu zmysłu dotyku. Występują np. u kota. Do wytworów naskórka należą także pazury, paznokcie, kopyta, łuski, rogi i fiszbiny (rogowe płytki występujące w jamie gębowej wielorybów, służące do filtrowania pokarmu z wody. Skóra właściwa jest zbudowana z tkanki łącznej włóknistej. W skórze właściwej znajdują się gruczoły, które są wytworami naskórka. Są to np.: a) gruczoły łojowe - występują w pobliżu włosów, a ich wydzielina służy do natłuszczania skóry i włosów b) gruczoły potowe - pot uczestniczy w termoregulacji, osmoregulacji i wydalaniu c) gruczoły zapachowe - umiejscowione w okolicy odbytu i pachwin. Ich wydzielina służy do znakowania terytorium, a u niektórych pełni funkcję obronną d) gruczoły mlekowe - ich wydzielina (mleko) zawiera składniki niezbędne do rozwoju młodych. Wytworem skóry właściwej jest poroże, które występuje u jeleni. Tkanka podskórna jest zbudowana z tkanki tłuszczowej i tkanki włóknistej luźnej. Chroni ona przez utratą ciepła, zabezpiecza przez urazami mechanicznymi i stanowi rezerwę energetyczną organizmu. Układ szkieletowy: szkielet jest silnie skostniały. Kości są ze sobą połączone ruchomo za pomocą stawów lub nieruchomo za pomocą szwów. Czaszka jest zbudowana z mózgoczaszki i trzewioczaszki. Mózgoczaszka tworzy puszkę chroniącą mózg. Cechami trzewioczaszki są: żuchwa zbudowana z jednej kości; żuchwa połączona z mózgoczaszką za pomocą wtórnego stawu żuchwowego, który powstaje między kością zębową żuchwy a łuską kości skroniowej; w uchu środkowym trzy kosteczki słuchowe; występowanie podniebienia. Kręgosłup jest zbudowany z odcinków: szyjnego, piersiowego, lędźwiowego, krzyżowego i ogonowego. Dwa pierwsze kręgi szyjne to dźwigacz i obrotnik, które tworzą staw obrotowy. Czaszka jest połączona z kręgosłupem za pomocą dwóch kłykci potylicznych. W odcinku krzyżowym kręgi zrastają się ze sobą, tworząc oparcie dla obręczy miednicowej. Obręcz barkową tworzą parzyste łopatki. Mogą występować też dwa obojczyki. U stekowców w obręczy barkowej znajdują się kości krucze, które u ssaków zrastają się z łopatką tworząc wyrostek kruczy topatki. Obręcz miednicowa jest zrośnięta z częścią krzyżową kręgosłupa. Układ pokarmowy: w skład układu pokarmowego ssaków wchodzą: a) przewód pokarmowy, zbudowany z jamy gębowej, gardzieli (gardła), przełyku, żołądka i jelit. b) gruczoły (śliniaki, wątroba, trzustka) lama gębowa jest zaopatrzona w język i zęby. Uchodzą do niej przewody wyprowadzające gruczołów ślinowych. Zęby rozdrabniają pokarm. Tkwią one w zębodołach szczęki i żuchwy. Substancją budulcową zębów jest zębina, w obrębie korzenia pokryta cementem, a w obrębie korony-szkliwem. lęzyk przesuwa pokarm, formuje kęsy i umożliwia połykanie. Ślinianki wydzielają Slinę, której funkcją jest nawilżanie pokarmu i wstępne trawienie. U mięsożerców żołądek jest prosty i jednokomorowy, natomiast u wielu roślinożernych jest on duży i wielokomorowy. U przeżuwaczy jest zbudowany z czterech komór: zwacza, czepca, ksiąg i trawieńca. Do jelita cienkiego uchodzą przewody wątroby i trzustki. Wątroba wydziela żołć ułatwiająca trawienie tłuszczów, natomiast trzustka uwalnia enzymy hydrolityczne, które umożliwiają trawienie różnych związków organicznych. W jelicie cienkim zachodz też wchłanianie drobnocząsteczkowych produktów trawienia. Powierzchnię wchłaniania zwiększają kosmki jelitowe oraz mikrokosmki. Na granicy dwóch jelit występuje jelito ślepe. Układ oddechowy: narządem są płuca pęcherzykowate. W skład dró oddechowych wchodzą: jama nosowa, gardziel, krtań, tchawica, dwa oskrzela główne. Krtań jest oddzielona od gardzieli nagłośnią. W krtani znajdują się też dwa fałdy śluzówki, tworzące struny głosowe. Oskrzela wnikają do płuc, gdzie rozgałęziają się tworząc oskrzeliki zakończone pęcherzykami płucnymi. Ściany pęcherzyków są zbudowane z nabłonka jednowarstwowego płaskiego. Układ krwionośny: składa się z dwóch obiegów: płucnego (matego) i obwodowego (dużego). Serce jest zbudowane z dwóch przedsionków i dwóch komór. Praca część serca (żylne) zbiera krew bogatą w dwutlenek węgla z całego organizmu i tłoczy ją do tętnic płucnych. Lewa strona (tętnicza) zbiera z płuc krew bogatą w tlen i przekazuje ji do systemu tętnic rozprowadzających krew po całym ciele. Układ nerwowy: Mózgowie składa się w pięciu części. Kresomózgowi jest zbudowane z dwóch półkul, które pokrywa kora mózgowa o dużym stopniu pofałdowania. Móżdżek składa się z dwóch półkul pokrytych korą móżdżka, na powierzchni której występują liczne szczeliny i bruzdy. Narządy zmysłów: narząd węchu mieści się w jamie nosowej. Tworzy go nabłonek węchowy. Ucho zewnętrzne jest zbudowane z małżowiny usznej i kanału słuchowego zewnętrznego. Na granicy ucha zewnętrznego i środkowego znajduje się błona bębenkowa. Drgania są przenoszone za pomocą kosteczek słuchowych ucha środkowego na okienko owalne ucha wewnętrznego. Oko ssaków jest zbudowane z gałki ocznej, nerwu wzrokowego i narządów dodatkowych, czyli aparatu ruchowego i ochronnego gałki ocznej. W skład aparatu ruchowego wchodzą dwie powieki zaopatrzone w rzęsy. Układ wydalniczy: narządami są zanercza. Nefron zbudowany jest z ciałka nerkowego i kanalika nerkowego. W kłębuszkach nerkowych zachodzi filtracja kłębkowa. Polega ona na przepływie wody i rozpuszczonych w niej substancji z osocza krwi do torebki kłębuszka. Do dróg wyprowadzających należą: moczowody, pęcherz moczowy, cewka moczona. U stekowców występuje też kloaka. Ssaki są ureoteliczne - produktem azotowej przemiany materii jest mocznik. Rozmnażanie i rozwój: ssaki są rozdzielnopłciowe, dymorfizm płciowy. Zapłodnienie jest wewnętrzne oraz rozwój prosty, Należą one do owodniowców. Większość gatunków jest żyworodnych Czaszka Zoby Zuchwa Lopatka mozg BOSO un Kregi szyjne jam a UZDA CHIESA Kość ramieniowa- H Koda przedramienia Kośc tokciowa Kośc promieniowa Kosci nadgarstka Kości Sródręcza Kości palców Kregi piersiowe www przełyk Kregledzwiowe Zebra Mostek dzeń kręgowy przepona pęcherzyk żokiowy pluce serce żołądek Kreg krzyżowe Kregi ogonowe -Miednica -Kosc udowa Rzepka kolanowa Kosc szalkowa Kość pszczelowa Kośc pretowa nerka -Kosc stepu Koso srodstopia -Kości palców jelito grube Pecheg cela sled see a meczowa płazińce Plazinice to zwierzęta o wydłużonym, spłaszczonym grzbieto brzusznie ciele. Nazywa się je też robakami płaskimi. To zwierzęta trójwarstwowe, acelomatyczne nie mają celomy, a pierwotną jamę ciała wypełnia parenchymazo symetrii dwubocznej wyróżnia się strony prawą i lewą, przednią i tylną oraz grzbietową i brzuszną. W parenchymie występują mięśnie grzbietobrzuszne, które powodują spłaszczenie ciała płazińców. Ścianę ciała płazińców stanowi wór powłokowo-mięśniowy zbudowany z jednowarstwowego nabtonka i kilku warstw mięśní (komórki z rzęskami, które wraz z mięśniami umożliwiają ruch lokomotoryczny). Tkanka ta zawiera też gruczoły śluzowe (jednokomórkowe) oraz rabdity-struktury w kształcie pręcików. Pełnią one funkcje obronne i ułatwiają zdobywanie pokarmu. Mogą być wyrzucane na zewnątrz ciała w razie podrażnienia. Pod warstwą nabłonka znajdują się mięśnie okrężne, skośne i kanal wydalniczy wor powłokown miginiowy jelto parenchyma miesnie grzbietobrzuszne podłużne. U płazińców pasożytniczych komórki nabłonka tworzą syncytium. Zewnętrzna powierzchnia błon komórkowych komórek nabłonka jest pokryta glikokaliksem, który chroni przez enzymami trawiennymi żywiciela i przez uszkodzeniami mechanicznymi. U tasiemców nabłonek wytwarza mikrokosmki, które zwiększają powierzchnię chłonną. pień nerwowy Układ pokarmowy rozpoczyna się otworem gębowym, który prowadzi do jelita przedniego. Jego pierwszym odcinkiem jest gardzieł służąca do zdobywania pokarmu. Za jelitem przednim jest jelito środkowe, w którym zachodzi trawienie. Jest ono silnie rozgałęzione, co pozwala na rozprowadzanie pokarmu po całym ciele. Płazińce nie mają jelita tylnego i otworu odbytowego. Niestrawione resztki są usuwane przez otwór gębowy. Niektóre płazińce pasożytnicze nie mają układu pokarmowego. Zanurzone w treści pokarmowej jelit gospodarza wchłaniają cząsteczki pokarmowe całą powierzchnią ciała. U płazińców nie występuje układ oddechowy. Uzyskują energię dzięki fermentacji. U płazińców wolno żyjących występuje oddychanie tlenowe. Wymiana gazowa może zachodzić cała powierzchnią ciała. Płazińce nie mają układu krwionośnego. Transport substancji odbywa się za pomocą płynu, w którym są zanurzone komórki parenchymy oraz silnie rozgałęzione jelita. Płazińce mają układ nerwowy typu pasmowego-ortogonalny. Składa się on z 2 zwojów nerwowych umieszczonych w przedniej części ciała i odchodzących od nich podłużnych pni nerwowych. Do narządów zmysłów należą: fotoreceptory (w postaci oczu), chemoreceptory (w postaci jamek rzęskowych), włoski czuciowe oraz statocysty. Płazińce mają układ wydalniczy typu protonefrydialnego. Składa się on z biegnących wzdłuż ciała, rozgałęzionych kanałów, które z jednej strony otwierają się na zewnątrz otworami wydalniczymi, a z drugiej są zakończone komórkami płomykowymi. Od każdej z komórki do światła kanalika wydalniczego odchodzi pęczek wici, ułożonych w kształt płomienia. Komórki płomykowe odprowadzają z parenchymy nadmiar wody i produkty przemiany materii, a wici powodują przemieszczanie się tych związków w kierunku otworów wydalniczych. Układ wydalniczy służy do regulacji ciśnienia osmotycznego. Zapłodnienie jest wewnętrzne. U gatunków obojnaczych może dochodzić do samozapłodnienia, jeśli komórki jajowe i plemniki pochodzą od tego samego osobnika lub członu. Albo do zapłodnienia krzyżowego - jeśli pochodzą od różnych osobników lub członów. Plazinice rozmnażają się głównie ptelowo, Są one obojnakarni (hermafrodytami), czyli zawierają układ žeriski i męski rozrodczy W skład tych układów wchodzą: jajniki, jądra, kanały wyprowadzające i gruczoły. Charakterystycznym elementem są żóftniki-narządy wytwarzające substancje odżywcze dla zapłodnionych jal, które sa ubogie w żółtko. Rozmnażanie bezpłciowe polega na poprzecznym podziale ciała na części, z których każda się regeneruje i rozwija w osobniki dorosłe. U niektórych gatunków występuje partenogeneza. Wirkokształtne cechuje rozwój prosty-z jaj złożonych bezpośrednio do wody rozwijają się młode osobniki. Organizm, w którym przebywa postać larwalna pasożyta (nierozmnażająca się płciowo) to żywiciel pośredni. Organizm, w którym znajduje się postać dorosła (rozmnażająca się płciowo) to żywiciel ostateczny. A W chwy Detawy Nicienie: calad tartoday knhcom Czase) przy · progiotydy kryka Przystosowania tasiemców do pasożytnictwa: a) na główce znajduje się aparat czepny, dzięki któremu zwierzę zachowuje stałe położenie w ciele gospodarza b) aparat czepny jest złożony z wieńca haczyków i przyssawek c) w szyjce różnicują się nowe człony, które nie mają w pełni rozwiniętych narządów rozrodczych d) ciało składa się z setek członów; w każdym członie jest odrębny układ rozrodczy; zachodzi zapłodnienie krzyżowe między różnyn członami lub samozapłodnienie, co pozwala rozmnażać się pojedynczemu osobnikowi e) zanik części narządów, bo dorosły osobnik występuje tylko w jednym miejscu f) zanik układu pokarmowego- wchłanianie całym ciałem g) powstawanie ciągle nowych członów h) produkowanie ogromnej liczby jaj Wirki: a) najliczniejsza grupa płazińców, niewielkie rozmiary b) wolno żyjące, zamieszkujące wody stone i słodkie c) spłaszczone, wydłużone ciało d) ich wnętrze wypełnia parenchyma e) układ pokarmowy: otwór gębowy+gardziel+jelito proste lub rozgałęzione f) brak układu oddechowego i krwionośnego g) układ nerwowy: zwoje nerwowe+2 pnie nerwowe h) dobrze wykształcone narządy zmysłu a) zamieszkują różne środowiska b) połowa to pasożyty roślin, grzybów i zwierząt c) tworzą cysty d) zdolność zapłodnionych jaj do przetrwania w złych warunkach e) wydłużone, obłe ciało, zwężone na końcach f) symetria dwuboczna, brak członowania, brak odnóży g) niewielkie rozmiary, trójwarstwowe, pseudoceloma h) ciało pokrywa wór powłokowo-mięśniowy; zewnętrzna warstwa to gruby, wielowarstwowy oskórek i) linienie-zrzucanie oskórka j) drożny układ pokarmowy; przewód pokarmowy składa się z jelita przedniego, środkowego i tylnego wieloszizety, shapozzizety, pijawki Wieloszczety żyją w morzach, czasami w wodach słodkich. Prowadzą aktywny tryb życia: pełzają po dnie, ryją w podłożu lub pływają. U niektórych wieloszczetów z kilku pierwszych segmentów w procesie cefalizacj wyodrębnił się odcinek glowowy Poszczególne części ciała są zaopatrzone w parapodia - dwugałęziste wyrostki boczne z chitynowo-białkowymi szczecinami, funkcjonujące jako narządy lokomotoryczne. Prawie wszystkie wieloszczety są wyposażone w fotoreceptory w postaci jednej lub kilku par oczu. U niektórych wieloszczetów występują protonefrydia (układ wydalniczy). Brak w nich komórek płomykowych, które zostały zastąpione przez wyspecjalizowane komórki odfiltrowujące metabolity z płynu celomatycznego. Do nefrydiów wieloszczetów trafiają podocyty - komórki występujące na powierzchni naczyń krwionośnych, które filtrują zbędne produkty przemiany materii z krwi do płynu celomatycznego. Wieloszczety są z reguły rozdzielnopłciowe, w niektórych występuje dymorfizm płciowy, Zachodzi zapłodnienie zewnętrzne. Niektóre wieloszczety są zdolne do rozmnażania bezpłciowego. Skąposzczety żyją w glebie, ściółce lub wodach słodkich. Gatunki słodkowodne zasiedlają strefę przydenną. Skąposzczety nie mają parapodiów, mają jedynie nieliczne szczeciny. U skąposzczetów tylna część przełyku tworzy wole. Po stronie grzbietowej znajduje się fald zwiększający powierzchnię chłonną. Skąposzczety nie mają oczu - reagują na światło dzięki licznym komórkom światłoczułym rozmieszczonym nieregularnie w powłoce ciała. Skąposzczety są obojnakami, u których występuje zapłodnienie krzyżowe. Przechodzą rozwój prosty - młode osobniki po opuszczeniu kokonów są podobne do osobníków dorosłych. Niektóre skąposzczety są zdolne do rozmnażania bezpłciowego, Pijawki - należą do nich gatunki słodkowodne, tylko nieliczne żyją w morzach i na lądzie. Większość prowadzi pasożytniczy tryb życia. Odżywiają się krwią Bendr Szczęki pijawek są zaopatrzone w liczne ząbki, które umożliwiają przebicie. U pijawek na dnie przyssawki przedniej znajduje się otwór gębowy. Po grzbietowej stronie przyssawki znajduje się otwór odbytowy. Układ pokarmowy służy do magazynowania pokarmu. Trawienie i wchłanianie zachodzi tylko w krótkim odcinku, z tyłu ciała. EN V -otwór gebowy gruczoły ślinowe kręgowców. Niektóre gatunki przebijają powłoki ciała żywiciela za pomocą ryjka utworzonego przez wysuwającą się na zewnątrz gardziel. Inne wykorzystują w tym celu trzy ząbkowane szczęki. Gardziel pełni funkcję pompy ssącej - zasysa krew z ciała żywiciela. Uchodzą do niej gruczoły ślinowe, których wydzielina zawiera substancje znieczulające. Nieliczne gatunki są drapieżne. Pijawki nie mają parapodiów. U pijawek oprócz mięśní okręźnych i wzdłużnych, występuje też warstwa mięśni skośnych, U pijawek tylna część przełyku tworzy wole. W wolu pijawek krwiopijnych występuje kilka par kieszeni, które magazynują krew. Prawie wszystkie pijawki są wyposażone w fotoreceptory w postaci jednej lub kilku par oczu. Pijawki są obojnakamí, u których zachodzi zapłodnienie krzyżowe. U pijawek zachodzi zapłodnienie wewnętrzne - dzięki temu do kokonu trafiają już zapłodnione komórki jajowe. Przechodzą rozwój prosty. wole żołądek -otwór odbytowy stawonogi Stawonogi żyją w wodach słodkich, słonych, w środowisku lądowym i powietrznym, w glebie. Cechy charakterystyczne: ● trójwarstwowce symetria dwuboczna ● segmentacja heteronomiczna tagmy ● obecność szkieletu zewnętrznego miksocel-jama pierwotna + jama wtórna hemolimfa Odnóża stawonogów wyrastają z boków ciała. Są zbudowane z odcinków połączonych stawami. Odnóża głowowe odgrywają rolę narządów zmysłów, odnóża tułowiowe - narząd ruchu, odnóża odwłokowe funkcje związane z rozrodem. Pokrycie ciała stawonogów: Ciało jest okryte twardym oskórkiem, pod nim jest jednowarstwowy nabłonek. Oskórek - zwany pancerzem - składa się z chityny, białek i lipidów, soli wapnia. Jest on nieprzepuszczalny dla wody i gazów, odporny na urazy mechaniczne i substancje chemiczne, ponieważ od wewnątrz przyczepione są do niego mięśnie. Oskórek każdego segmentu jest zbudowany z twardych płytek połączonych miękką błoną. Część oskórka tworzy twarda okrywa głowotułowia zwana karapaksem. Mięśnie stawonogów są zbudowane z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej. Skrzydła są wytworami powłoki ciała - powstają jako uwypuklenia nabłonka i oskórka. Narządy świetlne służą do wabienia ofiar. Mają one postać gruczołów wytwarzających lucyferynę. Stawonogi wodne pływają za pomocą ruchów wiosłowych. Narządek lokomotorycznym tego ruchu są zmodyfikowane odnóża - mają one dużą powier nię. Niektóre stawonogi poruszają się po powierzchni wody i poruszają się ruchem ślizgowym. Skorupiaki prowadzące przydenny tryb życia poruszają się ruchem kroczącym. Niektóre są zdolne do biegania, skakania. Owady przemieszczają się za pomocą aktywnego lotu. Układ pokarmowy: Składa się z jelita przedniego, środkowego i tylnego. Pierwszy i ostatni odcinek wyścieła chitynowa kutykula, Jelito przednie składa się z jamy gębowej, gardzieli, przełyku, woli oraz żołądka. Przy otworze gębowym znajdują się odnóża gębowe, które pobierają pokarm. Skorupiaki mają żołądek żujący, którego przednia część jest wysłana chitynowymi listewkami, które rozcierają pokarm, a tylna część jest zaopatrzona w szczeliny filtrujące. Enzymatyczne trawienie zachodzi w jelicie środkowym, do którego otwiera się gruczoł wątrobowo-trzustkowy. Układ oddechowy: Narządem umożliwiającym wymianę gazową u większości skorupiaków są skrzelą, czyli wyrostki znajdujące się na tułowiu, odnóżach lub odwłoku. Mogą być to skrzela zewnętrzne lub wewnętrzne - umiejscowione wewnątrz komór skrzelowych i osłonięte bocznymi częściami pancerza. U stawonogów lądowych narządami wymiany gazowej są płucotchawki oraz tchawki, Prowadzą do nich przetchlinki. Płucotchawki to komory umiejscowione na odwłoku zawierające cienkie blaszki, w których krąży hemolimfa, Między blaszkami przepływa powietrze. Tchawki maja postać silnie rozgałęzionych rurek. Najcieńsze rozgałęzienia - tracheole - wypełnia płyn, w którym rozpuszczają się gazy oddechowe. Larwy niektórych owadów mają skrzelotchawki, czyli wyrostki na odwłoku lub tułowiu z zamkniętymi tchawkami wewnątrz. Czasami występują skrzela fizyczne, czyli pęcherzyki powietrza atmosferycznego wciągane pod wodę podczas nurkowania. Pęcherz absorbuje gaz z wody i usuwa z niej dwutlenek węgla. Układ krwionośny: Jest otwarty, czyli hemolimfa wylewa się z naczyń do jamy ciała. Stawonogi mają serce otoczone workiem osierdziowym. W ścianach serca znajdują się ostia - otwory zaopatrzone w zastawki. Hemolimfa jest odprowadzana do jamy ciała tętnicami, zbierana przez naczynia żylne i wprowadzana do worka osierdziowego. Hemolimfa jest bezbarwna lub żółt Czasami niebieska lub czerwona (hemocyjanina/hemoglobina) Układ nerwowy: Składa się ze zwojów nadprzełykowego, podprzełykowego i obrączki okołoprzełykowej. Od zwoju podprzełykowego odchodzą dwa pnie nerwowe, które zlewają się w brzuszny łańcuszek nerwowy. Połączone spoidłami poprzecznymi. U pajęczaków te elementy zlewają się ze sobą tworząc masę okołogardzielową. Narządy zmysłów są dobrze rozwinięte. Fotoreceptory są w postaci oczu prostych oraz złożonych. Oczy złożone składają się z ommatidiów. Wytwarzają one obraz mozaikowy. Chemoreceptory są w postaci narządów smaku i węchu. Znajdują się one na czułkach i na odnóżach przy otworze gębowym. Mechanoreceptory są skupione w postaci włosków czuciowych. Do mechanoreceptorów należą narządy słuchu - narządy tympanalne - oraz narządy równowagi w postaci statocyst. Układ wydalniczy: Metanefrydia. Składają się z pęcherzyka i kanału wydalniczego zakończonego otworem wydalniczym. U skorupiaków metanefrydia uchodzą u podstawy czułków-gruczoły czułkowe - lub w okolicach szczęk - gruczoły szczękowe. U pajęczaków występują gruczołu biodrowe. Występują u owadów, wijów i pajęczaków cewki Malpighiego. Mają postać ślepo zakończonych uwypukleń. Zbierają one zbędne produkty przemiany materii z jamy ciała i przekazują do przewodu pokarmowego. Rozmnażanie i rozwój: Rozmnażają się płciowo, są rozdzielnopłciowe, dymorfizm płciowy. Gonady mogą być parzyste lub nieparzyste. Odchodzą od nich przewody wyprowadzające zakończone otworami płciowymi lub narządem kopulacyjnym. Samice posiadają pokładełko narząd w postaci rurki, umożliwiający składanie jaj. U stawonogów wodnych zachodzi zapłodnienie zewnętrze, a u lądowych - wewnętrzne. Są to zwierzęta jajorodne. Rozwój prosty - z jaj wylęgają się osobniki podobne do dorosłych. Rozwój złożony - larwa. W rozwoju złożonym występuje przeobrażenie a) zupełne b) niezupełne. Czasami spotyka się też partenogenezę oraz heterogonię. Skorupiaki i owady Skorupiaki to zwierzęta głównie wodne, zasiedlające wody słone słodkie, niektóre występują na lądzie. Przedstawiciele: kraby, crewetki, oczliki, rozwielitki, raki, stonoga murowa ich ciało jest podzielone na 2 tagmy: glowotułów i odwłok. Szczypce pełnią funkcję chwytnią. Pletwa umożliwia pływanie. Odnóża kroczne służą do chodzenia. Czułki są narządami zmysłów. Odnóża głowowe tworzy dwie pary czułków oraz odnóża gębowe: para żuwaczek i 2 pary szczęk. Odnóża tułowiowe - 8 par. Pełnią funkcję lokomotoryczną. Pierwsze 3 pary są przekształcone w szczękonóża. Odnóża odwłokowe - 6 par. Pełnią funkcje rozrodcze, wspomagają oddychanie i ruch. Pokrycie ciała stanowi rozwinięty oskórek. Mają gruby pancerz. Trzy pary odnóży gębowych, pięć par odnóży krocznych, trzy pary szczękonóży. Układ pokarmowy składa się jelita przedniego, środkowego i tylnego. Mają duży gruczoł wątrobowo-trzustkowy, żołądek żujący i gruczołowy. Układ wydalniczy pełni funkcję oczyszczania ciała ze zbędnych produktów przemiany materii oraz regulacji ciśnienia osmotycznego hemolimfy. W tym układzie występują gruczoły czułkowe lub szczękowe. Układ krążenia jest otwarty. Serce mieści się w worku osierdziowym. Zawiera ono ostie, dzięki którym hemolimfa dostaje się do wnętrza. Barwnikiem krwi jest hemocyjanina. Układ oddechowy: u małych skorupiaków oddychanie zachodzi całą powierzchnią ciała. U większości występują skrzela w postaci wyrostków na odnóżach, na tułowiu ub odwłoku, skrzela zewnętrzne i wewnętrzne. Układ nerwowy jest typu łańcuszkowego. Zmysłem równowagi są statocysty. Mają oczy proste lub złożone. S Pepe 12 Tahów Feed Odutok Pieeped Umpre, Trison Owady to zwierzęta głównie lądowe, niektóre wodne (pływak żółtobrzeżek). Większość ma zdolność lotu. Przedstawiciele: mucha domowa, paź królowej, wesz ludzka, biedronka siedmiokropka Owady mają ciało podzielone na trzy tagmy: głowę, tułów i odwłok. Czułki są narządami zmysłów, odnóża kroczne pełnią funkcję okomotoryczną. Odnóża głowowe - 1 para czułków oraz odnóża gębowe: para żuwaczek i 2 pary szczęk. Odnóża tułowiowe - 3 pary o funkcji lokomotorycznej. Brak odnóży odwłokowych. Mają parę oczu złożonych. Dwie pary skrzydeł, trzy pary odnóży krocznych. Trzy pary odnóży gębowych. Para czułków, które są narządami węchu i dotyku. W układzie pokarmowym występują gruczoły ślinowe. Trawienie pokarmu zachodzi w wolu, gdzie wydzielane są enzymy trawienne. U motyli występuje żołądek ssacy, u niektórych owadów żołądek żujący. Układ wydalniczy tworzą cewki Malpighiego. Produktem przemiany materii jest kwas moczowy Układ krwionośny jest otwarty. Mają cewkowate serce po stronie grzbietowej. Hemolimfa jest bezbarwna, biała lub żółta, nie zawiera barwników oddechowych. Układ oddechowy to przetchlinki, tchawki i tracheole. Układ nerwowy tworzy mózg i łańcuszek brzuszny. Oczy złożone są z dużej liczby ommatidiów. Oczy odróżniają koloru i zmiany natężenia światła. Narządy zmysłów, chemoreceptory, mechanoreceptory, narządy tympanalne - umożliwiają rejestrowanie dźwięków. Układ rozrodczy: są rozdzielnopłciowe, dymorfizm płciowy. U samic występuje pokładełko służące do składania jaj. Rozwój jest prosty przeobrażeniem. 2 Owady-schemat budowy oko zwój złożone nadgardzielowy czulek zuwaczka STOLA jajnik gruczoł cewk jolito alinowy wole Malpighiego tyine Oczy złożone: a) superpozycyjne - u owadów nocnych. Mają mniej ommatidiów niż apozycyjne. Obraz jest jaśniejszy. Obraz jest wynikiem sumowania fragmentów całości i ich nakładania się. Umożliwiają one widzenie nocne, ale mogą przystosować się do widzenia dziennego. Jest adaptacją do życia w warunkach niewielkiego natężenia światła. b) apozycyjne u owadów dziennych. Każde z ommatidiów jest otoczone komórkami barwnikowymi, które pochłaniają promienie słoneczne. Oko apozycyjne tworzy obrazy o dużej ostrości. Powstający obraz jest sumą drobnych fragmentów i powstaje na zasadzie ich przylegania - apozycji. kryteria klasyfikagi_zwierzął Podział zwierząt na podstawie różnic w przebiegu rozwoju zarodkowego oraz w budowie ciała: a) beztkankowce i tkankowce - podział ze względu na obecność lub brak wyspecjalizowanych tkanek; do bez. należą gąbki, a do tkankowców- pozostałe grupy b) dwu- i trójwarstwowce - ze względu na liczbę listków zarodkowych c) pierwo- i wtórouste- ze względu na sposób powstawania otworu gębowego d) acelo, pseudocelo- i celomatyczne- ze względu na obecność lub brak wtórnej jamy ciała (celomy) Rozwój zarodkowy (embriogeneza) zwierząt: Zwierzęta rozmnażają się głównie płciowo, Ich gamety powstają w wyniku podziału mejotycznego komórek macierzystych gamet. 1) bruzdkowanie - seria podziałów mitotycznych, w wyniku których powstaje coraz więcej komórek, przy czym wielkość zarodka się nie zmienia blastomery- komórki potomne powstałe podczas bruzdkowania morula-zarodek zbudowany z kilkudziesięciu stykających się blastomerów blastula pęcherzyk o ścianie zbudowanej z jednej warstwy komórek zwanej blastodermą blastocel-pierwotna jama ciała 2) gastrulacja proces formowania się listków zarodkowych prajelito-wyodrębnia się podczas gastrulacji; stanowi ona przestrzeń, która jest zawiązkiem przyszłego przewodu pokarmowego pragęba-otwór prowadzący do prajelita U zwierząt pierwoustych pragęba daje początek otworowi gębowemu, a odbyt powstaje na przeciwległym końcu ciała. U zwierząt wtóroustych pragęba przekształca się w odbyt, a otwór gębowy - na drugim końcu ciała. 3) histogeneza-z listków zarodkowych rozwijają się tkanki 4) organogeneza - wykształcają się narządy i ich układy Rodzaje brudkowania: a) częściowe-zachodzi w jajach bogatożółtkowych (polilecytalnych); podziałom ulega tarczka cytoplazmy. Występuje m.in. u ptaków i wielu ryb b) całkowite nierównomierne-zachodzi w jajach średniożółtkowych (mezolecytalnych). Podziałom ulega cata komórka. Występuje m.in. u płazów c) całkowite równomierne-zachodzi w jajach skąpożółtkowych (oligolecytalnych). Podziałom ulega cała komórka. Występuje u ssaków łożyskowych. Podział zwierząt ze względu na wydalany produkt: a) amonioteliczne - należą do nich liczne organizmy wodne. Bezkręgowce wydalaja go cafa powierzchnią ciała, a kręgowce - w dużej objętości silnie rozcieńczonego moczu b) ureoteliczne - należą do nich organizmy lądowe. Zwierzęta usuwają mocznik w małej objętości stężonego moczu c) urikoteficzne - należą do nich organizmu lądowe, które prowadzą oszczędną gospodarkę wodną. Te zwierzęta wydalają kwas moczowy. Symetria ciała zwierząt: a) promienista-cechuje zwierzęta osiadłe lub mało ruchliwe. Pozwala ona na odebranie w jednakowy sposób bodźców środowiskowych docierających z różnych kierunków. Wpływa też na skuteczność polowania, ponieważ ofiara może zostać schwytana niezależnie od tego, z której strony się zbliży. b) dwuboczna- u zwierząt o takiej symetrii wyróżnia się płaszczyzny przekroju: ● strzałkowa - dzieli zwierzę na stronę lewą i prawa czołowa - dzieli zwierzę na stronę brzuszną i grzbietową poprzeczna dzieli zwierzę na część tylnią i przednią Jama ciała zwierząt to wypełniona płynem przestrzeń powstająca w trakcie rozwoju zarodkowego. Zwierzęta acelomatyczne; nie mają wtórnej jamy ciała. Pierwotna jama ciała, czyli przestrzeń między ektodermą a endodermą jest wypełniona przez parenchymę Zwierzęta pseudocelomatyczne; nie mają wtórnej jamy ciała. Między endodermą a mezodermą powstaje obszerna pierwotna jama ciała, która naśladuje celome Zwierzęta celomatyczne: mają celomę. Jej powstaje umożliwiło podział ciała na segmenty. gabki Gąbki to zwierzęta beztkankowe, które występują tylko w środowisku wodnym. Zasiedlają morza, oceany oraz strefę przybrzeżną. Te zwierzęta prowadzą osiadły tryb życia. Występują zazwyczaj w koloniach. Budowa ciała gąbek: 00 Ciało gąbek nie wykazuje symterii i ma zwykle kształt worka, którego dolna część jest przytwierdzona do podłoża. W ścianie ciała są liczne otwory wlotowe (pory), które prowadzą do jamy centralnej zwanej spongocelem. Górna część ciała kończy się otworem wypustowym. Ściana ciała gąbek jest zbudowana z dwóch warstw komórek, między którymi znajduje się galaretowata substancja zwana mezohylem. Zewnętrza warstwa ciała to pinakodermą - tworzą ją komórki okrywające -pinakocyty. Są one wieloboczne i maja zdolność kurczenia się. Warstwę wewnętrzną -gastrodermę - tworzą komórki kołnierzykowe -choanocyty. Są zaopatrzone w wici. W mezohylu znajdują się różne rodzaje komórek: Typy budowy zewnętrznej: A-askon, B-sykon i C-leukon. Kolorem czerwonym zaznaczono choanocyty, a żółtym pinakocyty. 1-spongocel, 2-oskulum, 3-kanał radialny, 4- koszyczek, 5-por, 6- kanał doprowadzający a) amebocyty - komórki pełzakowate uczestniczące w trawieniu pokarmu i transporcie substancji odżywczych b) gametocyty - z nich powstają gamety Mezohyl zawiera też elementy szkieletu wewnętrznego. Tworzą go mineralne igły lub włókna zbudowane z białka zwanego sponginą. Szkielet gąbek zawiera też liczne włókna kolagenowe. Przez ciało gąbek wciąż przepływa woda, która zaopatruje komórki w pokarm i tlen. Woda dostaje się do spongocelu otworami wlotowymi, a odpływa otworami wypustowymi. Czynności życiowe gąbek: Większość gąbek należy do filtratorów, czyli odżywiają się drobnymi cząstkami pokarmy wychwytywanymi z przepływającej przez ich ciało wody. Gąbki wyłapują pokarm za pomocą choanocytów, a później trawią za pomocą lizosomów. Gąbki nie mają komórek nerwowych ani mięśniowych. Reagują na działanie bodźców pochodzących ze środowiska bardzo słabo - zamykają otwory wlotowe i wypustowe. Rozmnażają się zazwyczaj bezpłciowo-przez podział, fragmentację ciała lub pączkowanie. Rozmnażanie przez podział polega na podziel osobnika wzdłuż długiej osi ciała. Fragmentacja polega na oddzieleniu się kolonii, a następnie regeneracji jej brakującego fragmentu. Podczas pączkowania na powierzchni ciała gąbki pojawią się wypukłość, która rośnie i rozwija się w nowe zwierzę. gemule-pączki przetrwalnikowe Rozmnażanie płciowe zachodzi rzadko. Większość tych organizmów to osobniki obojnacze (dwupłciowe) oraz innego, rozdzielnopłciowe. Gamety gąbek powstają z komórek obecnych w mezohylu. Dojrzałe plemniki przemieszczają się z mezohylu do spongocelu, a później opuszczają ciało przez otwór wypustowy. Wraz z wodą dostają się do spongocelu, aoonika gdzie są wychwytywane przez choanocyty i transportowane do mezohylu. Tam zapładniają komórki jajowe. Tkanki ostateczne - nabłonkowa, łączna, mięśniowa i nerwowa Cechy tkanki nabłonkowej: ● ● c) . tkanka nabłonkowa połączenia zamykające uszczelniają warstwę nabłonka desmosomy - łączą sąsiednie komórki tkanek w sposób mechaniczny półdesmosomy - łączą filamenty pośrednie z błoną podstawną zdolność do podziałów ● nabłonki nie są unaczynione połączenia szczelinowe - tworzą kanały, przez które kontaktują się cytoplazmy sąsiadujących komórek Funkcje tkanki nabłonkowej: ● zwarty układ komórek komórki osadzone na błonie podstawnej ● ochronna oddechowa ● transportowa ● zmysłowa wydzielają oskórek Podział gruczołów: a) jednokomórkowe - komórki wydzielnicze są rozmieszczone pojedynczo wśród innych komórek nabłonkowych b) wielokomórkowe - komórki wydzielnicze tworzą zespoły Inny podział: a) gruczoły wydzielania wewnętrznego - ich wydzielina jest odprowadzana do płynów ustrojowych b) gruczoły wydzielania zewnętrznego - ich wydzielina jest odprowadzana do środowiska zewnętrznego płaski Nabłonki jednowarstwowe: a) płaski zbudowany z silnie spłaszczonych komórek i centralnie położonych jądrach komórkowych. Pełni funkcję bariery fizycznej, która umożliwia też transport substancji. Występuje na powierzchni skrzeli, buduje ściany pęcherzyków płucnych, wyścieła naczynia krwionośne b) sześcienny-zbudowany z komórek o kształcie sześcianu z centralnie położonym dadd sześcienny cylindryczny migawkowy SPAXY wielorzędowy migawkowy Rodzaje nabłonków jednowarstwowych jądrem, licznymi mitochondriami i aparatami Golgiego. Pełni funkcję wchłaniania í wydzielania. Występuje w częściach wydzielniczych gruczołów i ścianach kanalików nerwowych walcowaty - zbudowany z wysokich komórek o kształcie walca. Jądro zlokalizowane blisko błony podstawnej, liczne aparaty Golgiego. Pełni funkcję wchłaniania i wydzielania. Występuje w przewodzie przewodu pokarmowego. Stanowi pokrycie ciała niektórych bezkręgowców d) wielorzędowy - zbudowany z jednej warstwy komórek o różnej wysokości. Jądra komórkowe tworzą kilka rzędów. Występuje w drogach oddechowych. Nabłonki wielowarstwowe: a) płaski - zbudowany z wielu warstw komórek, które spłaszczają się w miarę wzrostu odległości od błony podstawnej. Pełni funkcję ochronną. Występuje w postaci Nabłonek wielowarstwowy nabłonka rogowaciejącego - pokrywa ciało kręgowców, jego powierzchniowe warstwy zawierają keratynę i ulegają złuszczaniu nabłonka nierogowaciejącego - występuję w przełyku, odbycie, pochwie tkanka łączna Wszystkie rodzaje tkanki łącznej powstają z mezenchymy - tkanki łącznej zarodkowej. Komórki mezenchymatyczne są ze sobą połączone długimi wypustkami i mają charakter totipotencjalny - mogą przekształcać się w każdy rodzaj komórek. Cechy tkanki łącznej: zbudowana z luźno ułożonych komórek, które wytwarzają substancję międzykomórkową substancja ta składa się z bezpostaciowej substancji podstawowej, która wiąże dużą ilość wody składa się też z włókien białkowych Tkanka łączna właściwa - zbudowana jest z komórek oraz substancji międzykomórkowej. Jej komórkami są fibroblasty. Tkanka łączna stanowi zrąb, czyli rusztowanie narządów, na którym opierają się inne tkanki. Pełni też funkcję transportującą. Rodzaje tkanki łącznej właściwej: a) tkanka siateczkowa-zbudowana z fibroblastów i substancji podstawowej. Komórki tej tkanki tworzą sieć, w której okach znajduje się substancja międzykomórkowa. Tkanka siateczkowa tworzy szpik kostny, węzły limfatyczne oraz śledzionę b) tkanka włóknista luźna - składa się z różnych rodzajów komórek m.in. fibroblastów i dużej ilości substancji podstawowej, w której zanurzone są włókna kolagenowe i sprężyste. Stanowi ona zrąb. Wypełnia wolne przestrzenie między narządami c) tkanka włóknista zbita - składa się z niewielkiej ilości komórek, małej ilości substancji podstawowej i licznych włókien białkowych. Tkanka zbita buduje ścięgna i więzadła. d) tkanka tłuszczowa: ● ● żółta - zawiera jedną dużą kroplę tłuszczu. Występuje pod skórą zwierząt i wokół narządów wewnętrznych. Pełni funkcję termoizolacyjną, amortyzującą i zapasową brunatna+zwiera wiele drobnych kropli tłuszczu i liczne mitochondria. Tą tkankę posiadają zwierzęta zapadające w sen zimowy. Występuje ona u niemowląt i osób szczupłych. Pełni funkcję termoregulacyjną. Zawiera liczne naczynia krwionośne, która rozszerzają się pod wpływem zimna, dzięki czemu ciepło jest rozprowadzane po całym ciele. Tkanka łączna podporowa występuje u kręgowców i u głowonogów. Pełni ona funkcję podporową oraz ochronną. Rodzaje tkanki łącznej podporowej: a) chrzęstna-zbudowana z owalnych komórekhnestnych chondrocytów oraz z substancji międzykomórkowej wytwarzanej przez komórki chrząstkotwórcze+chondroblasty. Niektóre komórki tkanki chrzęstnej, zwane komórkami chrząstkogubnymi- chondroklastami, uczestniczą w jej rozkładzie. W tej tkance występują naczynia krwionośne i nerwy. Transport substancji między chrząstką a innymi tkankami zachodzi na drodze dyfuzji przez substancję międzykomórkową. b) kostna-zbudowana jest z trzech rodzajów komórek i substancji międzykomórkowej-osseiny/osteoidu. Komórki kościotwórcze-osteoblasty - dają początek komórkom kostnym - osteocytom, Osteoblasty odpowiadają za wzrost kości i ich regenerację. Komórki kościogubne-osteoklasty umożliwiają niszczenie martwej lub zbędnej tkanki kostnej. Osteoid zawiera sole mineralne, głównie fosforan wapnia i włókna kolagenowe. Osteoid tworzy blaszki kostne, w których znajdują się jamki kostne połączone kanalikami kostnymi. Tkanka kostna zawiera naczynia krwionośne i nerwy. 7000 chondrocyty torebka chraston osteon medom blaszki kostne osteocyty kanat Haviersa Struktura tkanki kostnej zbitej Rodzaje tkanki chrzęstnej: a) sprężysta - elastyczna i podatna na zginanie dzięki włóknom sprężystym. Buduje ona część chrzęstną nosa, małżowiny uszne i krtań b) szklista - wytrzymała na ścieranie dzięki włóknom kolagenowym. U kręgowców ulega mineralizacji i przekształca się w kość. Buduje powierzchnie stawowe kości i połączenia żeber i mostka c) włóknista - wytrzymała na rozerwanie dzięki pęczkom włókien kolagenowych. Buduje krążki międzykręgowe i spojenie łonowe. Rodzaje tkanki kostnej: a) zbita-buduje trzony kości długich i zewnętrzne warstwy kości płaskich. Odznacza się dużą wytrzymałością mechaniczną. Blaszko kostne układają się w osteony, które biegną do siebie równolegle. Osteony są zbudowane z blaszek kostnych ułożonych koncentrycznie wokół kanału osteonu (Haversa). b) gąbczasta-występuje w nasadach kości długich i wewnątrz kości płaskich. Pełni funkcje podporowe i magazynuje sole mineralne. Luźno ułożone beleczki kostne tworzą sieć. Między nimi znajduje się szpik kostny. thanka Kaczna płynna Krew to tkanka płynna, która transportuje substancje odżywcze, enzymy, hormony, gazy oraz produkty przemiany materi Wspomaga reakcje odpornościowe i bierze udział w termoregulacji. Krew składa się z osocza i z elementów morfotycznych. Osocze jest płynem o słomkowym zabarwieniu. Składa się z wody, związków organicznych oraz nieorganicznych. Nieorganiczne to np. kationy sodu, aniony chlorowe i wodorowęglanowe. Wśród związków organicznych przeważają białka, m.in. globuliny oraz fibrynogen. Globuliny transportują substancje, wiążą tłuszcze (gammaglobuliny - przeciwciała; odpowiadają za funkcje odpornościowe. Fibrynogen uczestniczy w procesie krzepnięcia krwi. płytki krwi albuminy - utrzymują ciśnienie krwi, transportują jony, hormony, kwasy tłuszczowe; wiążą wodę surowica krwi - osocze pozbawione fibrynogenu Rodzaje elementów morfotycznych krwi: a) erytrocyty-krwinki czerwone b) leukocyty - krwinki białe c) trombocyty lub płytki krwi erytrocyt osocze leukocyt Erytrocyty - ok. 5 milionów. Transportują tlen i dwutlenek węgla, dzięki hemoglobinie. Erytrocyty są przeważnie owalnymi komórkami z jednym jądrem komórkowym. Jedynie u ssaków erytrocyty są dwuwklęsłe i nie maja jądra. Powstają w szpiku kostnym, a są rozkładane w śledzionie i wątrobie. ● Leukocyty - ok. 7 tys. Mają jedno jądro komórkowe i wykazują zdolność ruchu. Są bezbarwne. Powstają w szpiku kostnym i w węzłach chłonnych. Uczestniczą w reakcjach obronnych organizmu. Dzieli się je na: a) granulocyty - krwinki zawierające ziarnistości w cytoplazmie. Ziarnistości te wykazują różną zdolność do wchodzenia w reakcje z barwnikami. Wszystkie granulocyty mają zdolność fagocytowania pasożytów. neutrofile - obojętnochłonne. Unieszkodliwiają bakterie ● eozynofile - kwasochłonne. Unieszkodliwiają pasożyty wielokomórkowe bazofile-zasadochłonne. Mają właściwości żerne, wykazują działanie przeciwzakrzepowe. b) agranulocyty - krwinki bez ziarnistości. limfocyty - wytwarzają przeciwciała, rozpoznają antygeny i niszczą zainfekowane komórki monocyty - pochłaniają bakterie i martwe komórki organizmu Trombocyty - maja postać wrzecionowatych komórek z dużym, owalnym jądrem komórkowym. U ssaków są to fragmenty cytoplazmy bez jądra komórkowego, nazywane płytkami krwi. Uczestniczą w procesie krzepnięcia krwi. ulegają rozpadowi w śledzionie. Limfa (chłonka)-powstaje na skutek przenikania nadmiaru płynu tkankowego z przestrzeni międzykomórkowych do włosowatych naczyń limfatycznych. Występują w niej duże ilości limfocytów pochodzących z narządów limfatycznych. Tkanka ta pełni funkcje transportowe i uczestniczy w reakcjach obronnych organizmu. Hemolimfa - występuje u stawonogów i mięczaków. Jej składnikami są zdolne do fagocytozy komórki pełzakowate i barwniki przenoszące tlen i dwutlenek węgla. Pełni funkcje analogiczne do krwi i limfy. thanka nerwowa Tkanka nerwowa buduje układ nerwowy i kontroluje wszystkie czynności organizmu, a także umożliwia jego funkcjonowanie jako całości. W skład tkanki nerwowej wchodzą: a) komórki nerwowe-neurony- odbierają informacje pochodzące 2 wnętrza organizmu lub ze środowiska zewnętrznego; przetwarzają je i przesyłają dalej w postaci impulsów elektrycznych, zwanych impulsami nerwowymi. Docierają one do komórek mięśniowych lub gruczołów. b) komórki glejowe-lemocyty-owijają się one dookoła aksonu, tworząc osłonkę mielinową. Takie aksony noszą nazwę włókien mielinowych lub rdzennych. Lemocyty dostarczają neuronom substancje odżywcze; izolują neurony od innych tkanek i narządów; uczestniczą w procesach regeneracji tkanki nerwowej. jadro a) ciało się z: przewężenie Ranviera CARTERIAL zakończenia aksonu Ciało komórki Schemat budowy neuronu komórki-perykarion-zawiera wszystkie organelle i składa dendryty neuryt (akson, dendrytów - krótkich, rozgałęzionych wypustek, które doprowadzają impuls do ciała komórki aksonu-długiej, rozgałęzionej wypustki, która przekazuje impuls z ciała komórki w kierunku innego neuronu, komórki mięśniowej lub gruczołu. Neurony cechują się pobudliwością - pod wpływem bodźca przechodzą ze stanu spoczynku w stan pobudzenia. Dochodzi w nich do powstawania i przewodzenia impulsu nerwowego. osłonka komórkowa osłonka mielinowa b) osłonka mielinowa - utworzona z komórek glejowych - lemocytów. Pełni funkcję ochronną, zwiększa prędkość przepływu impulsów nerwowych. węzeł Ranviera - to przerwa między segmentami osłonki mielinowej W stanie spoczynku w neuronie jest więcej jonów ujemnych niż dodatnich, a w płynie pozakomórkowym - więcej dodatnich. c) d) tigroidy-skupiska siateczki śródplazmatycznej szorstkiej e) mitochondria, aparaty Golgiego, neurofilamenty Funkcjonowanie neuronów: Odbiór bodźca wywołuje stan pobudzenia, który jest spowodowany przepływem jonów dodatnich z płynu pozakom. do wnętrza neuronu i zmianą proporcji ładunków między dwoma środowiskami. ++++++ won w stare spoczy ++- wkrs rentraipsny wno przewozacemos rewowy Synapsy-wyspecjalizowane połączenia pozwalające na przekazywanie impulsu nerwowego. a) synapsy chemiczne - impuls jest przekazywany za pomocą związku chemicznego - neuroprzekaźnika b) synapsy elektryczne-impuls przekazywany bezpośrednio z jednej komórki do drugiej poprzez kanały koneksonów a pronaca se taka pokrycyna Stan pobudzenia przemieszcza się wzdłuż neuronu. Jednocześnie poprzednie odcinki neuronu przechodzą w stan spoczynku. Synapsa składa się z błony presynaptycznej, szczeliny synaptycznej i błony postsynaptycznej. Przesyłanie pobudzenia w synapsie chemicznej: a) przepływ impulsu do zakończenia aksonu b) wydzielenie neuroprzekaźnika do szczeliny synaptycznej c) dyfuzja neuroprzekaźnika przez szczelinę d) połączenie neuroprzekaźnika z receptorami w błonia postsynaptycznej ++++++++++++ Receptory to zakończenia nerwowe lub wyspecjalizowane komórki zmysłowe. Odbierają one bodźce w układzie nerwowym. Mogą być rozproszone w ciele lub skupione w narządach zmysłów. Ze względu na miejsce pochodzenia bodźca: a) eksteroreceptory-odbierają bodźce pochodzące ze środowiska zewnętrznego b) e) otwarcie kanałów jonowych, wywołujące impuls nerwowy Ze względu na rodzaj obieranego bodźca: a) mechanoreceptory- obierają bodźce mechaniczne, np. ucisk, dotyk, rozciąganie. Są zlokalizowane w powłokach ciała, narządach słuchu i w naczyniach krwionośnych. ++++ interoreceptory-obierają bodźce pochodzące z wnętrza organizmu b) chemoreceptory-bodźce chemiczne. Znajdują się w powłokach ciała, narządach jamy gębowej, narządach węchu i ścianach naczyń krwionośnych. c) termoreceptory - zmiany temperatury; w powłokach ciała oraz narządach wewnętrznych d) fotoreceptory-bodźce świetlne; w narządach wzroku Reakcja na bodziec zachodzi dzięki efektorom (mięśniom i gruczołom). Łuk odruchowy to droga, którą przebywa impuls od receptora do efektora. e) elektroreceptory- zmiany natężenia i kierunku pola elektrycznego; w powłokach ciała. thanka mięśniowa Tkanka mięśniowa powstaje z mezenchymy. Charakteryzuje się ona: a) pobudliwością - zdolność reagowania na bodźce dopływające ze środowiska zewnętrznego lub wewnętrznego organizmu b) kurczliwością - zdolność wykonywania skurczów, których wynikiem jest zmiana długości lub napięcia komórek mięśniowych. Pozwala ona organizmom na wykonywanie ruchów oraz utrzymanie postawy ciała. Ma też znaczenie termoregulacyjne, ponieważ pracy mięśni zawsze towarzyszy wytwarzanie ciepła. komórka mięśniowa (miocyt) - jest pojedynczym elementem strukturalnym tkanki mięśniowej. Zawiera podstawowe organelle oraz elementy cytoszkieletu zbudowane z białek - aktyny (miofilamenty cienkie) i miozyny (miofilamenty grube). Miofilamenty mogą być rozmieszczone w cytoplazmie równomiernie lub tworzyć pęczki zwane miofibrylami. Rodzaje tkanki mięśniowej: a) poprzecznie prążkowana szkieletowa b) poprzecznie prążkowana serca c) gładka Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana szkieletowa: Z niej zbudowane są mięśnie szkieletowe, które umożliwiają ruch organizmu i utrzymują odpowiednią postawę ciała. Podstawowym elementem tej tkanki są długie i cylindryczne komórki mięśniowe, zwane włóknami mięśniowymi. Mają dużą ilość jąder położonych peryferycznie. Skurcz mięśni poprzecznie prążkowanych jest zależny od woli. Miofilamenty cienkie i grube są ułożone na przemian, zachodzą na siebie częściowo. Mikrofibryle wypełniają prawie całe włókno mięśniowe. Dzięki temu skurcze są szybkie i silne. Włókna mięśni powstają a rozwoju zarodkowym w wyniku łączenia się wielu pojedynczych jednojądrowych komórek mięśniowych zwanych mioblastami. Dlatego są nazywane syncytiami. Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana serca: Buduje ona mięsień sercowy, którego skurcze umożliwiają rozprowadzanie krwi po całym organizmie. Komórki tej tkanki, zwane kardiomiocytami lub włóknami mięśniowymi, mają rozgałęzione końce i 1 lub 2 jądra położone centralnie. Komórki przylegają do siebie, a miejsca ich styku są nazywane wstawkami. Dzięki nim kardiomiocyty tworzą sieć, której skurcz zmniejsza objętość jam serca. Mięsień sercowy kurczy się niezależnie od woli. Ułożenie mikrofilamentów jest podobny jak w tkance szkieletowej. Jest tu jednak mniej mikrofibryli co powoduje, że skurcze są szybkie, ale słabsze. Tkanka mięśniowa gładka: Buduje ściany wielu narządów wewnętrznych, np. macicy, jelita, żołądka, naczyń krwionośnych i umożliwia ich prawidłowe funkcjonowanie. Komórki tej tkanki są wrzecionowate i centralnie położone jądro. Mięśnie gładkie kurczą się niezależnie od woli. Liczba mikrofilamentów i mikrofibryli jest mniejsza iź w innych tkankach. Skurcze są powolne i trwają dłużej. Do skurczu mięśnia dochodzi pod wpływem pobudzenia przesyłanego przez neurony. Mięsień tworzy z neuronami synapsy nerwowo-mięśniowe. Neuroprzekaźnik wydzielany do szczeliny synaptycznej przez zakończenie aksonu wywołuje stan pobudzenia błony komórkowej komórki mięśniowej. Stan ten skutkuje przesuwaniem się względem siebie miofilamentów aktynowych i miozynowych, czyli skurczem mięśnia. Zwierzęta wykształciły dwa sposoby poruszania się: a) rzęskowy-oparty na ruchu rzęsek i wici b) mięśniowy-oparty na skurczach komórek nabłonkowo- mięśniowych lub mięśni Ruch lokomotoryczny polega na czynnym przemieszczaniu się całego zwierzęcia w przestrzeni. Jego rodzajami są: pełzanie, kroczenie, lot, pływanie. Taki ruch umożliwia aktywne poszukiwanie pokarmu lub partnera, oraz ucieczkę lub obronę. Ruch określonych części ciała bez przemieszczania się służy u zwierząt lądowych do komunikacji czy usuwania pasożytów. U osiadłych zwierząt wodnych ruchy części ciała mogą napędzać cząstki pożywienia lub służyć do chwytania pokarmu.