Układy wewnętrzne stawonogów

Układ pokarmowy

Układ pokarmowy stawonogów składa się z trzech głównych części:

1. Jelito przednie $otwór gębowy, gardziel, przełyk, czasami wole$
2. Jelito środkowe
3. Jelito tylne

W okolicy otworu gębowego znajdują się wyspecjalizowane odnóża gębowe, ułatwiające pobieranie pokarmu. U owadów występują różne typy aparatów gębowych, dostosowane do rodzaju spożywanego pokarmu.

Example: U skorupiaków występuje żołądek żujący, rozdrabniający pokarm, natomiast u pajęczaków - umięśniona gardziel pełniąca funkcję pompy ssącej.

Układ oddechowy

Układ oddechowy stawonogów jest zróżnicowany w zależności od środowiska życia i grupy systematycznej:

• Skorupiaki: Posiadają skrzela - cienkościenne, silnie ukrwione wyrostki na tułowiu lub odwłoku, umożliwiające wymianę gazową przez dyfuzję.

• Pajęczaki: Wykorzystują płucotchawki - komory na odwłoku z cienkimi blaszkami, między którymi przepływa powietrze.

• Owady i wije: Oddychają za pomocą tchawek - systemu rozgałęziających się rurek, doprowadzających powietrze bezpośrednio do komórek ciała.

Vocabulary: Tracheole - najcieńsze rozgałęzienia tchawek, wypełnione płynem, w którym rozpuszczają się gazy oddechowe.

U larw owadów wodnych występują skrzelotchawki - wyrostki z zamkniętymi, bezprzetchlinkowymi tchawkami, umożliwiające wymianę gazową przez dyfuzję.

Highlight: Układ oddechowy stawonogów jest doskonale przystosowany do różnych środowisk życia, zapewniając efektywną wymianę gazową.

Układ krwionośny

Stawonogi posiadają otwarty układ krwionośny: • Serce otoczone jest workiem osierdziowym i posiada otworki $ostia$ z zastawkami • Hemolimfa jest pompowana do jam ciała tętnicami • Naczynia żylne zbierają hemolimfę i odprowadzają ją do worka osierdziowego

U owadów hemolimfa jest bezbarwna, a tlen rozprowadzany jest przez tchawki. U pozostałych grup występują barwniki oddechowe: hemoglobina $czerwona$ lub hemocyjanina $niebieska$.

Układ nerwowy

Układ nerwowy stawonogów składa się z: • Zwojów nadprzełykowych i podprzełykowych, połączonych obrączką okołoprzełykową • Parzystego łańcuszka nerwowego, utworzonego przez zwoje segmentalne

U wyżej rozwiniętych stawonogów układ nerwowy ulega centralizacji.

Narządy zmysłów obejmują: • Chemoreceptory $smak i węch$ • Mechanoreceptory $dotyk, słuch, równowaga$ • Fotoreceptory $oczy proste i złożone$

Definition: Oczy złożone - zbudowane z ommatidiów, tworzące obraz mozaikowy, umożliwiające rozróżnianie kolorów i kształtów.

Układ wydalniczy

Układ wydalniczy stawonogów różni się w zależności od grupy: • Skorupiaki: Gruczoły biodrowe u nasady odnóży krocznych • Pajęczaki: Gruczoły biodrowe i koksalne • Owady i wije: Cewki Malpighiego - ślepo zakończone rurkowate wypuklenia przewodu pokarmowego

Highlight: Układ wydalniczy stawonogów jest dostosowany do środowiska życia: formy wodne wydalają amoniak, a lądowe - kwas moczowy.

Podsumowując, stawonogi wykazują niezwykłą różnorodność adaptacji morfologicznych i fizjologicznych, co umożliwia im zasiedlanie praktycznie wszystkich środowisk na Ziemi.

Charakterystyka ogólna stawonogów

Stawonogi to najliczniejszy typ zwierząt, obejmujący trzy główne podtypy: skorupiaki, pajęczaki i tchawkodyszne $owady i wije$. Ich ciało charakteryzuje się podziałem na segmenty $tagmy$: głowę, tułów i odwłok, co określa się jako metamerię heteronomiczną.

Kluczową cechą stawonogów są członowane odnóża połączone stawami, które pełnią różne funkcje: • Głowowe - służą jako narządy zmysłów lub do pobierania pokarmu • Tułowiowe - pełnią funkcję narządów ruchu • Odwłokowe - mają różnorodne zastosowania, np. w rozrodzie

Stawonogi to trójwarstwowce o symetrii dwubocznej, posiadające miksocoel wypełniony hemolimfą.

Vocabulary: Miksocoel - pierwotna wtórna jama ciała charakterystyczna dla stawonogów.

Budowa morfologiczna stawonogów

Pokrycie ciała

Stawonogi pokryte są oskórkiem w postaci chitynowego pancerza, często wzmocnionego solami wapnia. Pełni on funkcję szkieletu zewnętrznego, zapewniając ochronę i stanowiąc punkt przyczepu dla mięśni poprzecznie prążkowanych.

Example: U skorupiaków i pajęczaków grzbietowa część pancerza tworzy karapaks, okrywający głowotułów.

Aby umożliwić wzrost, stawonogi okresowo linieją, zrzucając stary oskórek. Proces ten trwa do osiągnięcia przez osobnika dojrzałości.

Poruszanie się

Stawonogi wykształciły różnorodne sposoby lokomocji: • Ruchy wiosłowe - wykorzystywane podczas pływania • Ruch ślizgowy - z wykorzystaniem napięcia powierzchniowego wody • Ruch kroczący - np. na dnie zbiornika wodnego • Aktywny lot, bieganie i skakanie - charakterystyczne dla owadów

Odnóża stawonogów mogą być wyspecjalizowane jako: kroczne, chwytne, skoczne, grzebne, czepne lub pływne.

Highlight: Różnorodność typów odnóży umożliwia stawonogom adaptację do różnych środowisk i sposobów życia.