Wirusy - molekularne pasożyty
Wirusy to nie organizmy, lecz czynniki zakaźne zbudowane tylko z białka i kwasu nukleinowego. Nie mają budowy komórkowej ani nie prowadzą samodzielnego metabolizmu. Ich jedyną "czynnością życiową" jest namnażanie się wewnątrz komórek gospodarza.
Podstawowa budowa wirusa jest dość prosta. Wirion to kompletna cząstka wirusa składająca się z materiału genetycznego (DNA lub RNA) oraz otaczającego go kapsydu (białkowego płaszcza). Materiał genetyczny wirusów może być jedno- lub dwuniciowy, a jego całość nazywamy genomem wirusa. Kapsyd pełni dwie kluczowe funkcje: chroni genom w środowisku zewnętrznym oraz umożliwia rozpoznawanie komórek gospodarza.
Wirusy przyjmują różne formy morfologiczne. Możemy wyróżnić formę helikalną (charakterystyczną dla wirusów roślinnych), bryłową (wirusy zwierzęce), bryłowo-spiralną (bakteriofagi atakujące bakterie) oraz kulistą (wirusy z lipoproteiniową osłonką).
Ciekawostka: Choć wirusy są niezwykle małe, ich różnorodność jest ogromna - naukowcy szacują, że na Ziemi może istnieć ponad 100 milionów różnych gatunków wirusów!
Przebieg infekcji wirusowej obejmuje kilka etapów. Najpierw wirus przylega do receptorów na powierzchni komórki gospodarza (adsorpcja), następnie wnika do jej wnętrza. Po uwolnieniu materiału genetycznego zachodzi synteza nowych genomów wirusa oraz ekspresja genów wirusowych, co prowadzi do produkcji białek wirusowych. Z tych elementów składane są nowe wiriony, które opuszczają komórkę poprzez wypączkowanie lub lizę (rozpad komórki).
Cykle infekcyjne wirusów dzielimy na różne typy. Cykl lityczny (charakterystyczny dla bakteriofagów złośliwych) kończy się zniszczeniem komórki gospodarza. W cyklu lizogenicznym (u bakteriofagów łagodnych) genom wirusa integruje się z genomem gospodarza, tworząc prowirusa (lub profaga), który może nie wywoływać objawów choroby. Szczególnym przypadkiem jest cykl retrowirusów, gdzie RNA wirusa jest przepisywane na DNA i integrowane z genomem gospodarza.