Kwasy karboksylowe i ich pochodne
Kwasy karboksylowe mają ogólny wzór R-COOH, gdzie R to grupa węglowodorowa. Ich nazwy tworzymy przez dodanie słowa "kwas" oraz końcówki "-owy" do nazwy węglowodoru. Na przykład HCOOH to kwas metanowy (mrówkowy), a CH₃COOH to kwas etanowy (octowy).
Właściwości kwasów karboksylowych zależą od długości łańcucha węglowego - im dłuższy łańcuch, tym słabszy kwas. Możemy je otrzymać poprzez utlenianie alkoholi I-rzędowych i aldehydów. Ciekawym procesem jest fermentacja octowa, w której bakterie przekształcają etanol w kwas etanowy: CH₃CH₂OH + O₂ → CH₃COOH + H₂O.
Wyższe kwasy karboksylowe to ważna grupa związków o dłuższych łańcuchach węglowych, jak kwas palmitynowy (C₁₅H₃₁COOH), kwas stearynowy (C₁₇H₃₅COOH) i kwas oleinowy (C₁₇H₃₃COOH). Ten ostatni jest nienasycony - zawiera wiązanie podwójne, co możemy sprawdzić dodając wodę bromową, która się odbarwi.
💡 Ciekawostka: Mydła to nic innego jak sole wyższych kwasów karboksylowych! Powstają w reakcji kwasów z zasadami, np. CH₃COOH + NaOH → CH₃COONa + H₂O.
Estry to kolejna ważna grupa pochodnych kwasów karboksylowych. Mają charakterystyczny owocowy zapach i powstają w reakcji estryfikacji - działaniu kwasów na alkohole w obecności kwasu siarkowego(VI). Na przykład: CH₃COOH + CH₃CH₂OH → CH₃COOCH₂CH₃ + H₂O.
Tłuszcze to estry glicerolu i wyższych kwasów karboksylowych (kwasów tłuszczowych). Tłuszcze nasycone są zwykle stałe, a nienasycone - ciekłe. W procesie zmydlania tłuszczów (hydrolizy zasadowej) powstają mydła i glicerol. Inną ważną reakcją jest utwardzanie tłuszczów - addycja wodoru do wiązania wielokrotnego.
Substancje powierzchniowo czynne, jak mydła i detergenty, zmniejszają napięcie powierzchniowe wody, co jest podstawą działania środków czystości. Dlatego igła, która utrzymuje się na powierzchni czystej wody, tonie po dodaniu mydła lub płynu do naczyń.