Elektryczna budowa ciał

Każdy atom składa się z jądra zawierającego protony (ładunek dodatni) i neutrony (obojętne elektrycznie) oraz krążących wokół niego elektronów (ładunek ujemny). Neutrony i protony tworzą razem nukleony znajdujące się w jądrze atomowym.

Ładunek elektryczny jest podstawową cechą ciała i zawsze występuje jako wielokrotność ładunku elementarnego (e). Możemy to zapisać wzorem: q = n·e, gdzie e = 1,602·10^-19 C (kulomb). Oznacza to, że nie istnieje ułamek ładunku elementarnego - zawsze jest to pełna jego wielokrotność.

Warto zapamiętać, że masa neutronu jest zbliżona do masy protonu, natomiast masa elektronu jest około 2000 razy mniejsza. To właśnie elektrony, jako najlżejsze cząstki, mogą się swobodnie przemieszczać w przewodnikach.

💡 Ciekawostka: Jeśli zliczyć wszystkie ładunki elementarne w przedmiocie wielkości ziarnka piasku, to ich liczba byłaby większa niż liczba ziaren piasku na wszystkich plażach świata!

Zasada zachowania ładunku i elektryzowanie ciał

Zasada zachowania ładunku mówi, że suma algebraiczna wszystkich ładunków w układzie izolowanym pozostaje stała $q = const$. Oznacza to, że ładunki mogą być przenoszone między ciałami, ale ich całkowita wartość się nie zmienia.

Ciała można elektryzować na trzy sposoby:

• Przez tarcie (trwałe) - podczas pocierania np. szkła jedwabiem, jedwab zyskuje ładunek ujemny, a szkło dodatni
• Przez dotyk (trwałe) - gdy dotykamy ciało elektrycznie obojętne ciałem naelektryzowanym, część ładunku przechodzi z jednego ciała na drugie
• Przez indukcję (nietrwałe) - gdy zbliżamy naelektryzowane ciało do obojętnego, ale bez kontaktu, powoduje to przemieszczenie ładunków w ciele obojętnym

Zdolność do przemieszczania się mają głównie elektrony, które mogą swobodnie "wędrować" w przewodnikach. Pozytywne jony są związane w sieci krystalicznej i pozostają na swoich miejscach.

💡 Pamiętaj: Elektryzowanie przez indukcję zanika, gdy usuniemy źródło pola elektrycznego - dlatego jest to efekt nietrwały!

Prawo Coulomba

Prawo Coulomba opisuje siłę oddziaływania między ładunkami elektrycznymi. Mówi ono, że każde dwa ładunki działają na siebie siłą wprost proporcjonalną do iloczynu wartości ładunków i odwrotnie proporcjonalną do kwadratu odległości między nimi.

Matematycznie możemy to zapisać wzorem: F = k·$q₁q₂/r²$, gdzie:

• F - siła elektryczna
• k - stała elektryczna $k = 8,89·10⁹ Nm²/C²$
• q₁, q₂ - wartości ładunków
• r - odległość między ładunkami

Stała k może być również wyrażona jako k = 1/(4πε₀εᵣ), gdzie ε₀ to przenikalność elektryczna próżni $ε₀ = 8,85·10⁻¹² F/m$, a εᵣ to względna przenikalność elektryczna ośrodka.

Kierunek siły jest zawsze zgodny z linią łączącą ładunki. Ładunki jednoimienne odpychają się, a różnoimienne przyciągają.

💡 Zastosowanie: Prawo Coulomba jest podstawą do zrozumienia wielu zjawisk, od struktury atomu po działanie ekranu dotykowego w twoim smartfonie!

Pole elektrostatyczne i jego natężenie

Pole elektrostatyczne to obszar przestrzeni, w którym na umieszczony tam ładunek działa siła elektryczna. Każdy ładunek elektryczny jest źródłem takiego pola, które rozchodzi się we wszystkich kierunkach.

Natężenie pola elektrostatycznego (E) określa, jak silne jest pole w danym punkcie. Definiujemy je jako stosunek siły działającej na ładunek próbny do wartości tego ładunku: E = F/q. Jednostką natężenia pola jest newton na kulomb $N/C$.

Możemy obliczyć natężenie pola od ładunku punktowego za pomocą wzoru: E = kQ/r², gdzie Q to ładunek źródłowy, a r to odległość od ładunku. W przypadku wielu ładunków natężenie wypadkowe obliczamy wektorowo.

Gdy mamy dwa ładunki tego samego znaku, wektory natężenia sumują się $Eₘ = E₁ + E₂$. Natomiast dla ładunków przeciwnych znaków, wektory mogą się częściowo znosić $Eₘ = E₂ - E₁, jeśli E₂ > E₁$.

💡 Wskazówka: Linie pola elektrostatycznego zawsze wychodzą z ładunków dodatnich i kończą się na ładunkach ujemnych. Nigdy się nie przecinają!

Praca i energia w polu elektrostatycznym

Praca wykonana przy przemieszczaniu ładunku w polu elektrostatycznym zależy od położenia początkowego i końcowego, a nie od drogi. Obliczamy ją ze wzoru: W = kqQ$1/r₁ - 1/r₂$, gdzie r₁ to odległość początkowa, a r₂ to odległość końcowa.

Energia potencjalna ładunku w polu elektrostatycznym to praca potrzebna do przeniesienia tego ładunku z nieskończoności do danego punktu. Wyrażamy ją wzorem: Ep = kqQ/r, gdzie r to odległość od ładunku źródłowego.

Potencjał pola elektrostatycznego (V) definiujemy jako energię potencjalną przypadającą na jednostkę ładunku: V = Ep/q = kQ/r. Jednostką potencjału jest wolt $V$ = $J/C$.

Różnica potencjałów (napięcie U) określa pracę wykonaną przy przemieszczaniu jednostkowego ładunku: U = V₁ - V₂ = W/q. Praca w polu elektrostatycznym może być więc wyrażona jako: W = q·U.

💡 Analogia: Możesz myśleć o potencjale elektrostatycznym jak o wysokości w polu grawitacyjnym - ładunki "spływają" z obszarów o wyższym potencjale do obszarów o niższym potencjale, podobnie jak woda płynie z wyższych położeń do niższych.

Kondensatory

Kondensator to układ dwóch równoległych płytek wykonanych z przewodnika, rozdzielonych dielektrykiem (izolatorem). Służy do gromadzenia ładunku elektrycznego i energii pola elektrostatycznego.

Pojemność kondensatora (C) to stosunek zgromadzonego ładunku do napięcia między okładkami: C = Q/U. Dla kondensatora płaskiego pojemność wynosi: C = ε₀S/d, gdzie S to pole powierzchni okładek, a d to odległość między nimi.

Kondensatory możemy łączyć na dwa sposoby:

• Szeregowo - ładunek na każdym kondensatorze jest taki sam, a napięcia się sumują. Pojemność zastępcza jest mniejsza niż pojemność najmniejszego kondensatora: 1/C = 1/C₁ + 1/C₂ + 1/C₃
• Równolegle - napięcie na każdym kondensatorze jest takie samo, a ładunki się sumują. Pojemność zastępcza to suma pojemności poszczególnych kondensatorów: C = C₁ + C₂ + C₃

💡 Zastosowanie praktyczne: Kondensatory są używane w niemal każdym urządzeniu elektronicznym - od filtrowania zakłóceń w zasilaczach, przez magazynowanie energii w lampach błyskowych, po podtrzymywanie pamięci w komputerach.