Tektonika płyt i ruchy górotwórcze
Tektonika płyt to fundamentalny proces kształtujący powierzchnię Ziemi. Litosfera podzielona jest na 7 dużych i kilkanaście mniejszych płyt, które nieustannie przemieszczają się po astrosferze. Wyróżniamy płyty kontynentalne i oceaniczne, których wzajemne oddziaływania prowadzą do powstawania różnorodnych form ukształtowania terenu.
Vocabulary: Spredding - proces oddalania się płyt tektonicznych od siebie, zachodzący w strefach ryftowych.
Example: Przykładem obszaru, gdzie zachodzi spredding, jest Islandia oraz środkowa część Oceanu Atlantyckiego.
Subdukcja to proces, w którym płyta oceaniczna wsuwa się pod płytę kontynentalną. Zjawisko to występuje w strefach subdukcji i jest odpowiedzialne za powstawanie rowów oceanicznych oraz łańcuchów górskich.
Example: Subdukcja zachodzi m.in. u wybrzeży Ameryki Południowej, gdzie powstały Andy, oraz w rejonie Japonii.
Strefy transformacyjne to obszary, gdzie płyty tektoniczne poruszają się równolegle względem siebie, powodując tarcie i częste trzęsienia ziemi.
Example: Znanym przykładem strefy transformacyjnej jest uskok San Andreas w Kalifornii.
Ruchy górotwórcze, zwane również orogenezą, to zespół procesów tektonicznych prowadzących do powstawania gór. Wyróżniamy trzy główne orogenezy:
- Kaledońska (era paleozoiczna) - powstały m.in. Góry Kaledońskie, Skandynawskie, Sajany, Altaj, Góry Świętokrzyskie i Sudety.
- Hercyńska (era mezozoiczna) - utworzyły się m.in. Masyw Czeski, Ural i Tienszan.
- Alpejska (od jury do plejstocenu) - powstały najwyższe góry świata, w tym Andy, Himalaje, Kordyliery, Kaukaz i Alpy.
Highlight: Góry fałdowe powstają, gdy osady zgromadzone na dnie oceanów zostają sfałdowane i wypiętrzone. Przykładami są Andy, Himalaje i Karpaty.
Definition: Góry zrębowe to formacje powstające w wyniku pionowego przemieszczania mas skalnych wzdłuż uskoków. Do tej kategorii należą m.in. Góry Ural i Sudety.
Góry wulkaniczne, jak sama nazwa wskazuje, powstają w wyniku działalności wulkanicznej. Przykładami są góry Islandii, Kamczatki i Japonii.
