Lądolody i lodowce górskie - charakterystyka i formy terenu

Lądolód to rozległa czasza lodowa o znacznej grubości, która rozpływa się na boki pod wpływem własnego ciężaru. W przeciwieństwie do niego, lodowiec górski składa się z pola firnowego i jęzora schodzącego w dół doliny zgodnie z rzeźbą terenu.

Główne różnice między lądolodem a lodowcem górskim:

1. Kształt: Lądolód: czapa lodowa rozchodząca się we wszystkich kierunkach. Lodowiec górski: pole firnowe z jęzorem.
2. Kierunek rozprzestrzeniania się: Lądolód: we wszystkich kierunkach. Lodowiec górski: zgodnie z rzeźbą terenu, w dół doliny.
3. Zasilanie i rozmiar: Lądolód: duży. Lodowiec górski: mały.
4. Charakterystyczne formy terenu: Lądolód: pradoliny. Lodowiec górski: doliny U-kształtne, doliny zawieszone, cyrki lodowcowe, morena boczna, morena środkowa.

Highlight: Formy glacjalne i fluwioglacjalne tworzone przez lądolody i lodowce górskie znacząco różnią się skalą i charakterem.

Example: Lądolód skandynawski w Polsce pozostawił po sobie liczne ślady w postaci form polodowcowych, takich jak głazy narzutowe czy jeziora rynnowe.

Lodowce górskie i ich formy terenu

Lodowce górskie są potężnymi czynnikami rzeźbotwórczymi, kształtującymi charakterystyczne formy terenu w obszarach wysokogórskich. Do najważniejszych form utworzonych przez lodowce górskie należą:

1. Żłoby lodowcowe $doliny U-kształtne$ - powstają, gdy jęzory lodowcowe pogłębiają i poszerzają istniejące doliny V-kształtne.
2. Kotły lodowcowe $cyrki, kary$ - nieckowate zagłębienia otoczone z trzech stron stromymi ścianami, często stanowiące obszar akumulacji śniegu i lodu.
3. Doliny zawieszone - ich dna są położone wyżej niż dno doliny głównej, co jest efektem nierównomiernej erozji lodowcowej.

Vocabulary: Morena boczna - wał osadów wzdłuż zboczy doliny, powstały w wyniku wytapiania się materiału skalnego na bokach jęzora lodowcowego.

Vocabulary: Morena środkowa - powstaje z połączenia moren bocznych dwóch jęzorów lodowcowych.

Wyróżniamy kilka typów lodowców górskich:

1. Alpejski - charakteryzuje się jednym polem firnowym i jednym długim jęzorem.
2. Himalajski - powstaje z połączenia kilku lodowców.
3. Piedmontowy $podgórski$ - tworzy się w wyniku połączenia się jęzorów lodowcowych na przedpolu gór $występuje np. na Alasce$.
4. Fieldowy $norweski$ - składa się z czapy lodowej z krótkimi jęzorkami $charakterystyczny dla Gór Skandynawskich$.

Highlight: Rzeźbotwórcza działalność lodowców górskich jest kluczowym czynnikiem kształtującym krajobraz obszarów wysokogórskich.

Example: Jeziora polodowcowe cyrkowe są przykładem form powstałych w wyniku działalności lodowców górskich i często występują w najwyższych partiach gór.

Granica wiecznego śniegu i podstawowe pojęcia glacjalne

Granica wiecznego śniegu to kluczowe pojęcie w geomorfologii glacjalnej. Jest to wysokość, powyżej której więcej śniegu przybywa niż ubywa w cyklu rocznym. Granica wiecznego śniegu najwyżej przebiega w okolicach równika, osiągając około 6000 m n.p.m., natomiast najniżej znajduje się na biegunach, gdzie sięga poziomu morza.

Lodowce przechodzą przez różne fazy ruchu:

1. Transgresja $nasuwanie się$ - gdy więcej śniegu dopływa niż wytapia się u czoła.
2. Stagnacja $postój$ - gdy ilość śniegu dopływającego i wytapiającego się równoważy się.
3. Recesja $cofanie się$ - gdy więcej lodu wytapia się u czoła niż napływa.

Erozja lodowcowa obejmuje trzy główne procesy:

1. Detersja - wygładzanie i szlifowanie podłoża materiałem niesionym przez lodowiec.
2. Detrakcja - wyorywanie i wyrywanie bloków skalnych z podłoża.
3. Egzaracja - zdzieranie podłoża przez czoło nasuwającego się lodowca.

Vocabulary: Morena - materiał skalny transportowany przez lodowiec.

Definition: Glina morenowa $zwałowa$ - skała powstała w wyniku akumulacji materiału morenowego.

Formy akumulacyjne związane z działalnością lodowców to m.in.:

• Morena czołowa - wał materiału skalnego wytopionego podczas postoju lodowca.
• Morena denna - materiał wytopiony podczas wycofywania się lodowca.
• Głazy narzutowe $eratyki$ - duże głazy przywleczone i porzucone przez lodowiec.

Example: Wygłady lodowcowe to gładko wyszlifowane powierzchnie skalne, świadczące o działalności lodowca.

Jeziora polodowcowe w Polsce są ważnym elementem krajobrazu polodowcowego. Dzielą się na:

• Rynnowe - powstałe w rynnach podlodowcowych.
• Morenowe - utworzone w zagłębieniach moreny dennej.
• Wytopiskowe $oczka$ - powstałe z wytopienia brył martwego lodu.

Highlight: Pradoliny to szerokie doliny równoległe do czoła lądolodu, wyżłobione przez wody roztopowe i rzeki płynące z obszarów niezlodowaconych.