Grubość skorupy ziemskiej jest zróżnicowana:

• Na obszarach oceanicznych wynosi kilka kilometrów
• Na kontynentach sięga kilkudziesięciu kilometrów
• Maksymalną grubość $około 80 km$ osiąga pod Himalajami

Ze względu na te różnice wyróżniamy skorupę oceaniczną i kontynentalną, które mają odmienną strukturę warstwową.

Definicja: Badania sejsmiczne to metoda pozwalająca określić rodzaj i gęstość skał na różnych głębokościach kuli ziemskiej. Polegają na rejestrowaniu fal sejsmicznych.

Vocabulary: Stopień geotermiczny - liczba metrów, o którą należy się przesunąć w głąb Ziemi, aby temperatura wzrosła o 1°C. Dla całej skorupy ziemskiej przyjmuje się średnio 1°C na 33 m.

Zrozumienie budowy skorupy ziemskiej jest kluczowe dla analizy procesów egzogenicznych i ich wpływu na kształtowanie powierzchni Ziemi.

Skały magmowe dzielą się na:

1. Głębinowe $np. granit, dioryt, sjenit$ - o budowie jawnokrystalicznej, powstające przez krzepnięcie i krystalizację magmy.
2. Wylewne $np. bazalt, andezyt, porfir$ - o budowie skrytokrystalicznej, powstające przez krzepnięcie lawy na powierzchni ziemi.

Example: Granit to przykład skały magmowej głębinowej, a bazalt - wylewnej.

Skały osadowe obejmują:

1. Okruchowe $np. piasek, żwir, piaskowiec, zlepieniec, less$ - powstające przez osadzanie się okruchów skalnych.
2. Organiczne $np. wapienie, węgiel kamienny$ - powstające ze szczątków roślinnych i zwierzęcych.
3. Chemiczne $np. gips, sól kamienna, dolomit$ - powstające w zbiornikach morskich przez wytrącenie z roztworu.

Vocabulary: Budowa porfirowa - struktura skały, w której duże kryształy są spojone drobno krystalicznym ciastem skalnym.

Skały metamorficzne $np. gnejs, marmur, eklogit, hornfels, kwarcyt$ powstają pod wpływem warunków w głębi ziemi, gdzie dochodzi do przeobrażenia skał magmowych i osadowych.

Highlight: Marmur to skała metamorficzna powstała z wapienia, z nowopowstałymi kryształami kalcytu.

Zrozumienie typów i procesów powstawania skał jest fundamentalne dla analizy procesów egzogenicznych i ich wpływu na kształtowanie powierzchni Ziemi.

Główne procesy tektoniczne to:

1. Spreding $rozciąganie$ - zachodzi w strefach ryftów, gdzie prądy konwekcyjne rozchodzą się, powodując rozerwanie litosfery. W oceanie powstają ryfty, przez które wydostaje się lawa, tworząc nowe dno oceaniczne.

Definition: Spreding to proces powstawania nowego dna oceanicznego w strefach ryftów.

2. Subdukcja $podsuwanie$ - występuje w obszarach, gdzie płyty litosfery napierają na siebie. Płyta oceaniczna $o większej gęstości$ podsuwa się pod płytę kontynentalną $o mniejszej gęstości$.

Highlight: Cykl powstawania i niszczenia skorupy oceanicznej rozpoczyna się w strefie spredingu, a kończy w strefie subdukcji.

Strefy spredingu i subdukcji są kluczowe dla zrozumienia dynamiki płyt tektonicznych:

• W strefach spredingu powstają grzbiety śródoceaniczne i doliny ryftowe.
• W strefach subdukcji tworzą się rowy oceaniczne i łuki wyspowe.

Example: Płyta Pacyficzna podsuwa się pod Płytę Północnoamerykańską, tworząc strefę subdukcji wzdłuż zachodniego wybrzeża Ameryki Północnej.

Zrozumienie tektoniki płyt litosfery jest fundamentalne dla analizy procesów egzogenicznych i ich wpływu na kształtowanie powierzchni Ziemi w geografii rozszerzonej.

Omówiono procesy tektoniczne, w tym spreading i subdukcję, oraz rolę prądów konwekcyjnych w ruchu płyt litosfery.

Definition: Spreading to proces rozciągania skorupy ziemskiej w strefach ryftowych.

Highlight: Cykl powstawania i niszczenia skorupy oceanicznej jest procesem ciągłym.

Przedstawiono główne orogenezy $kaledońską, hercyńską i alpejską$ oraz ich wpływ na ukształtowanie powierzchni Ziemi.

Vocabulary: Orogeneza - proces tektoniczny prowadzący do powstania łańcuchów górskich.

Example: Karpaty jako przykład gór powstałych podczas orogenezy alpejskiej.

Opisano rodzaje deformacji tektonicznych, w tym fałdy i uskoki.

Definition: Fałdy to wygięcia warstw skalnych powstałe wskutek ruchów tektonicznych.

Vocabulary: Antyklina - fałd wygięty ku górze, synklina - fałd wygięty ku dołowi.

Omówiono procesy magmatyczne, w tym plutonizm i wulkanizm, oraz typy intruzji magmowych.

Definition: Magmatyzm obejmuje procesy związane z powstawaniem i przemianami magmy.

Highlight: Intruzje magmowe mogą być zgodne lub niezgodne względem otaczających skał.

Przedstawiono mechanizm rozprzestrzeniania się fal sejsmicznych oraz obszary sejsmiczne na Ziemi.

Vocabulary: Epicentrum - punkt na powierzchni Ziemi nad ogniskiem trzęsienia ziemi.

Definition: Obszary sejsmiczne to rejony, gdzie wstrząsy są częste i silne.

Skorupa ziemska ma zmienną grubość od 5 do 80 km, w zależności od lokalizacji. Jej dolną granicę wyznacza powierzchnia nieciągłości Moho. Poniżej znajdują się kolejne warstwy: płaszcz ziemski, jądro zewnętrzne i jądro wewnętrzne.

Definicja: Astenosfera to warstwa na głębokości 150-350 km, po której poruszają się płyty litosfery. Jest półplastyczna i mało wytrzymała.

Płaszcz ziemski sięga do głębokości 2900 km i charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem budowy. Jądro zewnętrzne występuje w stanie ciekłym lub gazowym, składając się głównie z żelaza i niklu, podczas gdy jądro wewnętrzne wykazuje cechy ciała stałego.

Highlight: Temperatura w jądrze wewnętrznym może osiągać nawet 6000°C.

Badania sejsmiczne pozwalają określić rodzaj i gęstość skał na różnych głębokościach kuli ziemskiej. Wraz ze wzrostem głębokości wzrasta również temperatura, co opisuje pojęcie stopnia geotermicznego.