Podział polityczny świata

Czym właściwie jest państwo? To podstawowa jednostka podziału politycznego świata - suwerenna organizacja terytorialna, działająca na rzecz interesów swoich obywateli. Każde państwo musi posiadać terytorium, ludność oraz władzę, która utrzymuje relacje międzynarodowe.

Terytorium państwa to nie tylko ląd, ale także wody śródlądowe i przestrzeń powietrzna. Kraje nadmorskie mają dodatkowo wody terytorialne (do 12 mil morskich) oraz mogą ustanowić wyłączną strefę ekonomiczną (do 200 mil). Istnieją również terytoria o ograniczonej suwerenności, jak terytoria zależne.

Na świecie występują wielkie państwa (o powierzchni powyżej 2 mln km²) oraz minipaństwa (poniżej 1000 km²). Tych pierwszych jest zaledwie 12, ale zajmują ponad połowę powierzchni lądowej Ziemi! Minipaństwa, jak Watykan (najmniejsze), to 24 kraje.

Warto wiedzieć! Obecnie na świecie istnieje 195 państw. Aby dane państwo mogło funkcjonować, musi spełniać trzy warunki: ogłoszoną niepodległość, uznanie międzynarodowe oraz sprawowanie realnej władzy na swoim terytorium.

Wpływ kolonializmu i dekolonizacji na współczesny obraz świata

Historia współczesnej mapy politycznej rozpoczęła się podczas wielkich odkryć geograficznych na przełomie XV i XVI wieku. Wtedy też zaczął się kolonializm - proces podboju i kontroli polityczno-gospodarczej nad terenami Azji, Afryki i obu Ameryk przez kraje europejskie.

Europejczycy zakładali osady, podporządkowywali sobie miejscową ludność i eksploatowali zasoby naturalne. W ten sposób powstały wielkie imperia kolonialne Hiszpanii, Portugalii, Wielkiej Brytanii czy Francji. Skutki kolonializmu były ogromne: rozwinięcie niewolnictwa na dużą skalę, zmiany w strukturze etnicznej i religijnej, narzucenie europejskich wzorców życia oraz intensywna eksploatacja surowców.

Dekolonizacja to proces odwrotny - rozpadu kolonii i odzyskiwania niepodległości przez skolonizowane kraje. Trwał bardzo długo, głównie w XIX i XX wieku. Najwcześniej objął Amerykę Północną (XVIII w.), a najpóźniej Afrykę, gdzie aż 17 krajów powstało w 1960 roku, nazywanym "Rokiem Afryki".

Ciekawostka! Dekolonizacja spowodowała zwiększenie liczby państw na świecie do niemal 140, ale przyniosła też liczne konflikty etniczne i religijne, a także załamanie gospodarek w wielu nowo powstałych krajach.

Przyczyny i skutki dekolonizacji oraz integracja i dezintegracja na świecie

Dekolonizacja miała wiele przyczyn: osłabienie mocarstw europejskich po wojnach światowych, wzrost świadomości narodowej w koloniach, rywalizacja USA i ZSRR o wpływy oraz przyjęcie w 1960 r. deklaracji ONZ o przyznaniu niepodległości terytoriom kolonialnym. Skutki tego procesu odczuwamy do dziś - od zwiększenia liczby suwerennych państw po liczne konflikty i migracje.

Współczesny podział polityczny świata został ukształtowany przez dekolonizację i obie wojny światowe. Po 1945 roku Europa została podzielona na dwa bloki: wschodni (pod wpływem ZSRR) i zachodni (pod przewodnictwem USA). Ten podział nie uwzględniał woli większości obywateli państw znajdujących się w strefie wpływów ZSRR.

Przełomowy był rok 1989, kiedy w Polsce odbyły się częściowo demokratyczne wybory, a w Niemczech zburzono mur berliński. Te zmiany na mapie politycznej po 1989 roku doprowadziły do dezintegracji bloku wschodniego - rozpadu ZSRR, Czechosłowacji oraz Jugosławii. W efekcie powstało wiele nowych państw.

Pamiętaj! Na współczesną mapę polityczną świata ogromny wpływ miały zarówno procesy kolonizacji i dekolonizacji, jak również oba konflikty światowe oraz upadek bloku wschodniego w 1989 roku.

Przemiany polityczne w Europie i integracja międzynarodowa

Zmiany na mapie politycznej Europy po 1989 roku były dramatyczne. W 1990 r. doszło do zjednoczenia Niemiec - NRD została pokojowo wcielona do RFN. Rok później rozpadł się ZSRR, tworząc 15 nowych państw, z których 8 leży w całości lub częściowo w Europie. Rozpad Jugosławii, spowodowany zróżnicowaniem etnicznym i religijnym, przebiegał krwawo od 1991 do 2008 roku, w wyniku czego powstało 7 nowych państw. Czechosłowacja podzieliła się pokojowo w 1993 roku na Czechy i Słowację.

Współcześnie nadal powstają nowe państwa. W Europie najmłodsze jest Kosowo (2008), a na świecie - Sudan Południowy (2011) i Timor Wschodni (2002). Te zmiany na mapie politycznej świata pokazują, że proces kształtowania się granic wciąż trwa.

Równolegle do procesów rozpadu zachodzą procesy integracji państw na trzech płaszczyznach: politycznej, militarnej i gospodarczej. Współpraca polityczna polega na prowadzeniu wspólnej polityki wobec innych krajów, militarna zapewnia bezpieczeństwo, a gospodarcza ułatwia wymianę handlową.

Uwaga! Najbardziej powszechną formą współpracy między państwami są organizacje międzynarodowe. Szczególnym przykładem integracji politycznej i gospodarczej jest Unia Europejska, która łączy 27 państw europejskich.

Organizacje międzynarodowe

Współczesny świat funkcjonuje dzięki licznym organizacjom międzynarodowym. Najważniejszą jest Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ), utworzona w 1945 roku przez 51 państw, w tym Polskę. Dziś zrzesza 193 kraje i dąży do zapewnienia pokoju, poszanowania praw człowieka oraz walki z ubóstwem. W jej ramach działają organizacje jak WHO, UNESCO czy UNICEF.

Na arenie gospodarczej kluczową rolę odgrywa Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), skupiająca 36 wysoko rozwiniętych państw demokratycznych, w tym Polskę. Jej celem jest wspieranie wzrostu gospodarczego i podnoszenie poziomu życia obywateli.

Bezpieczeństwo militarne zapewnia NATO, organizacja polityczno-militarna zrzeszająca 29 państw, w tym Polskę. Gospodarczo kraje jednoczą się w regionalne struktury jak NAFTA w Ameryce Północnej czy MERCOSUR w Ameryce Południowej.

Specyficzną rolę pełnią organizacje takie jak OPEC, kontrolująca światowe wydobycie ropy naftowej, czy Bank Światowy udzielający pożyczek krajom członkowskim. Na kontynencie afrykańskim działa Unia Afrykańska, dążąca do zjednoczenia Afryki pod wspólną walutą.

Warto wiedzieć! W zależności od celów, organizacje międzynarodowe możemy podzielić na polityczne, gospodarcze, militarne lub mieszane. Ich działalność często decyduje o kierunkach rozwoju całych regionów świata!

Konflikty zbrojne i terroryzm

Współczesny świat mimo dążeń integracyjnych pełen jest konfliktów o różnym podłożu. Możemy je podzielić na konflikty ekonomiczne, polityczne i społeczne. Te pierwsze dotyczą najczęściej dostępu do zasobów naturalnych, jak woda czy ropa naftowa. Przykładem może być zajęcie przez Irak bogatego w ropę Kuwejtu w 1990 roku, co wywołało międzynarodową interwencję.

Konflikty polityczne wybuchają, gdy jeden kraj chce mieć polityczny wpływ na drugi lub przejąć kontrolę nad określonym terytorium. Dobrym przykładem jest aneksja ukraińskiego Krymu przez Rosję w 2014 roku. To jeden z wielu wpływów kolonializmu i dekolonizacji na współczesny obraz świata, gdzie dawne granice często nie odpowiadają podziałom etnicznym.

Konflikty społeczne mają często podłoże religijne lub etniczne. Najkrwawszym przykładem była wojna domowa w Rwandzie w 1994 roku między plemionami Tutsi i Hutu, będąca poniekąd skutkiem kolonializmu, który zaostrzył podziały etniczne.

Szczególną formą przemocy jest terroryzm - forma walki zbrojnej, która poprzez przemoc i zastraszanie ma prowadzić do osiągnięcia celów politycznych, społecznych lub religijnych. Charakteryzuje się przemocą jako narzędziem nacisku, dążeniem do rozgłosu, nielegalnymi źródłami finansowania i współpracą z grupami przestępczymi.

Pamiętaj! Konflikty zbrojne mają zawsze dramatyczne skutki: wyniszczenie społeczeństw, fale uchodźców, głód, choroby, osłabienie gospodarki oraz dewastację środowiska i dziedzictwa kulturowego.

Podstawowe wskaźniki rozwoju krajów

Dlaczego jedne kraje są bogate, a inne biedne? Dysproporcje w rozwoju państw wynikają z czynników przyrodniczych, historycznych, kulturowych, politycznych i ekonomicznych. Wpływ kolonializmu i dekolonizacji na współczesny obraz świata jest tu kluczowy - wiele dawnych kolonii zmaga się z problemami gospodarczymi i społecznymi będącymi spuścizną tego okresu.

Do mierzenia rozwoju państw używa się różnych wskaźników. Podstawowym jest Produkt Krajowy Brutto (PKB) - miernik ekonomiczny pokazujący wartość wszystkich dóbr i usług wytworzonych w danym kraju w określonym czasie. To jednak nie wystarczy, by w pełni ocenić poziom rozwoju.

Dlatego powstał Wskaźnik Rozwoju Społecznego (HDI), który uwzględnia trzy elementy: długość trwania życia (kondycja zdrowotna), poziom edukacji oraz dochód narodowy na osobę. Ten kompleksowy wskaźnik lepiej odzwierciedla jakość życia mieszkańców.

Dla krajów najsłabiej rozwiniętych ONZ wylicza Wielokryterialny Wskaźnik Ubóstwa (MPI), badający zdrowie, edukację i standard życia. Pozwala on precyzyjniej określić problemy, z którymi borykają się najbiedniejsze kraje świata, w tym wiele państw powstałych w wyniku dekolonizacji.

Ciekawostka! Obecnie na świecie jest 195 państw, a ich liczba wciąż się zmienia! Zróżnicowanie poziomów rozwoju między nimi jest ogromne - PKB najbogatszych może być nawet kilkaset razy wyższe niż najbiedniejszych krajów.