Sytuacja w Moskwie i początki Imperium Rosyjskiego

Pod koniec XVII wieku Carstwo Rosyjskie miało bardziej azjatycki niż europejski charakter. Europejskie mocarstwa jak Francja czy Anglia uważały Rosję za kraj azjatycki, co wynikało z wieloletniego panowania Złotej Ordy i wpływów mongolskich na kulturę rosyjską.

Największym problemem Rosji był brak dostępu do mórz - Bałtyckiego i Czarnego, co uniemożliwiało włączenie się w europejski system gospodarczy i polityczny. Przełom nastąpił w 1682 roku, gdy zmarł car Fiodor III, a władzę przejął jego 9-letni siostrzeniec Piotr I (początkowo pod regencją siostry Zofii).

W 1689 roku, mając zaledwie 16 lat, Piotr I przejął samodzielne rządy. Młody władca intensywnie uczył się języków, geografii i sztuki rządzenia, przygotowując się do wielkich zmian, jakie planował wprowadzić w państwie.

💡 Warto zapamiętać: Piotr I przygotowywał się do swoich reform poznając Europę incognito - podróżował jako "Piotr Michał" i pracował jako zwykły człowiek, aby lepiej zrozumieć zachodnie społeczeństwa.

Pierwszym wielkim projektem Piotra była wojna z Turcją (1686-1700) o port w Azowie. Chociaż sam car stał na czele armii, zdał sobie sprawę, że potrzebuje sojuszników europejskich i własnej modernizacji. Wyruszył więc w podróż po Europie, poznając zachodnie technologie i kulturę, które później przeniósł do swojego kraju.

Reformy Piotra I i powstanie Cesarstwa Rosyjskiego

Piotr I wprowadził rewolucyjne zmiany obyczajowe, nakazując bojarom i szlachcie golenie bród i noszenie europejskich strojów. Tylko duchowni i chłopi byli zwolnieni z tego nakazu. Kobiety z wyższych sfer musiały uczyć się tańca i uczestniczyć w życiu towarzyskim na wzór zachodni.

Oprócz zmian kulturowych, Piotr zreformował również administrację państwową. Zniósł Dumę Bojarską, a w jej miejsce powołał Senat złożony z 29 osób mianowanych przez cara. Stworzył też 9 ministerstw odpowiedzialnych za różne aspekty zarządzania państwem.

Wprowadził także nowy podział administracyjny na gubernie (początkowo 8, później 41) oraz jednolity system szlachecki oparty na tabeli rang z 14 stopniami cywilnymi i wojskowymi. Szlachta musiała pełnić dożywotnią służbę w armii lub administracji, a młodzi szlachcice podlegali przymusowi szkolnemu.

💡 Ciekawostka: Piotr I zreformował również alfabet rosyjski, upraszczając skomplikowaną cyrylicę do formy używanej do dziś, co miało zwiększyć poziom piśmiennictwa w kraju.

W 1721 roku, po zwycięstwie w Wielkiej Wojnie Północnej, Piotr I przyjął tytuł Imperatora Wszechrosji, zmieniając oficjalnie państwo moskiewskie w Cesarstwo Rosyjskie. Ta zmiana miała ogromne znaczenie symboliczne i pokazywała ambicje Rosji jako mocarstwa europejskiego.

Wielka Wojna Północna

Nie mogąc zdobyć portów nad Morzem Czarnym, Piotr I skierował swoją uwagę na Morze Bałtyckie. Pod koniec XVII wieku Rosja dołączyła do koalicji antyszwedzkiej, w której znalazły się także Saksonia, Brandenburgia i Dania.

W 1700 roku August II, władca Saksonii i król Polski, wkroczył do Inflant, wciągając Rzeczpospolitą w konflikt, mimo wcześniejszych obietnic. Rosja dołączyła do działań wojennych, jednak początkowo poniosła klęskę pod Narwą z rąk młodego króla Karola XII.

Ta porażka zmotywowała Piotra I do przeprowadzenia gruntownej reformy armii. Wkrótce Rosja zaczęła odnosić znaczące zwycięstwa. Najważniejszym sukcesem było opanowanie ujścia Newy, gdzie car rozpoczął budowę nowej stolicy - Petersburga (nazwa niemiecka: "miasto Piotra").

💡 Kluczowe zwycięstwo: Przełomowa bitwa pod Połtawą w 1709 roku zadecydowała o losach wojny i ugruntowała pozycję Rosji jako wschodzącej potęgi.

Turcja włączyła się do wojny przeciwko Rosji, obawiając się jej rosnącej potęgi. Mimo to do 1713 roku Rosja konsekwentnie powiększała swoje zdobycze na północy. Saksonia i Dania, zaniepokojone sukcesami Rosji, zaczęły szukać porozumienia ze Szwecją.

Pokój w Nystad w 1721 roku był punktem zwrotnym dla Rosji. Uzyskała ona Estonię, Ingrię, część Karelii oraz Inflanty. Szwecja odzyskała Finlandię, ale musiała uznać dominację Rosji na Bałtyku.

Skutki Wielkiej Wojny Północnej i Rosja po Piotrze I

Wielka Wojna Północna przyniosła ogromne zmiany dla Rosji. Wzmocniła jej pozycję w Europie, przesunęła centrum państwa z Moskwy do Petersburga i przyspieszyła zmiany cywilizacyjne. Estonia, z dużą liczbą mieszkających tam Niemców, stała się kanałem wpływów zachodnich na kulturę rosyjską.

Po śmierci Piotra I w 1725 roku nastąpił okres osłabienia władzy centralnej na rzecz bojarów. Władzę przejmowały kolejno córki Piotra I - Anna i Elżbieta I. W tym czasie umocnił się sojusz bojarów z władzą, a szlachta uzyskała zwolnienie ze służby wojskowej i potwierdzenie praw do ziemi.

Elżbieta I aktywnie angażowała Rosję w politykę międzynarodową, w tym w wojnę siedmioletnią. Wyznaczyła na swojego następcę siostrzeńca Piotra III, który był ostatnim potomkiem z dynastii Romanowów. Jego rządy trwały jednak tylko od stycznia do lipca 1762 roku, gdy w wyniku zamachu stanu został zamordowany. Władzę przejęła jego żona - Katarzyna II.

💡 Ważne: Katarzyna II, choć z pochodzenia była Niemką, całkowicie poświęciła się Rosji i stała się jedną z najwybitniejszych władczyń w jej historii.

Katarzyna II wzmocniła władzę centralną, opierając się na szlachcie. Zaangażowała się w rozwój gospodarczy kraju, konfiskowała majątki kościelne i likwidowała małe, nieefektywne klasztory. Zreformowała system szkolnictwa, zastępując szkoły parafialne bezpłatnymi szkołami państwowymi. W latach 1773-1774 musiała stłumić powstanie Pugaczowa, a następnie zlikwidowała autonomię Kozaków Zaporoskich. Jako metodę kontroli opozycji często stosowała zesłania na Syberię.

Rosja jako mocarstwo europejskie

Pod rządami Katarzyny II Rosja przeszła intensywny rozwój gospodarczy. Cesarzowa miała niezwykłą metodę – zakładała wsie "potiomkinowskie" (nazwa pochodzi od jej ministra), które miały sprawiać wrażenie, że w Rosji powstaje więcej nowych osiedli niż w rzeczywistości. Mimo niedoskonałości tego systemu, gospodarka rosyjska faktycznie się rozwijała.

Jeszcze za czasów Elżbiety I Rosja włączyła się aktywnie w europejską politykę, uczestnicząc w wojnie siedmioletniej (1756-1763). Rosyjska armia zajęła większość terytorium Prus i dotarła do samej stolicy, doprowadzając Fryderyka II do kapitulacji. Jednak Piotr III uratował Prusy, wycofując się jako pierwszy z koalicji.

Katarzyna II dążyła do przejęcia kontroli nad Rzeczpospolitą i Imperium Osmańskim. W 1764 roku doprowadziła do wyboru Stanisława Augusta Poniatowskiego na króla Polski, z którym wcześniej miała romans. Chciała go kontrolować, co ostatecznie doprowadziło do rozbiorów Polski.

💡 Kluczowy moment: Zwycięstwo Rosji nad Imperium Osmańskim w 1774 roku pozwoliło na zdobycie ważnych portów nad Morzem Czarnym, w tym ujścia Dniepru i okolic Azowa, co realizowało dawne marzenie Piotra I o dostępie do ciepłych mórz.

Po kolejnych sukcesach w wojnach z Turcją (1787-1792) oraz włączeniu do terytorium Rosji Gruzji i Chanatu Krymskiego, Katarzyna II uczyniła z Rosji prawdziwe imperium o globalnych ambicjach. Kiedy umierała, przekazała tron swojemu synowi Pawłowi, pozostawiając kraj nieporównywalnie silniejszym niż zastała.