Alternatywny zapis:

dwie osoby. Do ludzi wolnych zaliczamy: obywateli rzymskich, cudzoziemców i wyzwoleńców Wyzwoleńcy- byli niewolnicy, którzy zyskali wolność. Nie mogli jednak być wybierani na stanowiska urzędnicze, dopiero ich dzieci miały te prawa. Cudzoziemcy- wolni ludzie zamieszkujący terytoria, które należały do Rzymu. Plebejusze stanowili większość mieszkańców Rzymu. Patrycjusze- obejmowali wszystkie najważniejsze stanowiska w republice. Najbogatsi rzymianie. Plebejusze- nie mieli praw politycznych, należeli do niej ubodzy rzymianie. Plebejusze opuścili Rzym i stworzyli swoje własne państwo. Było to niebezpieczne dla republiki, gdyż z plebejuszy składała się armia. Patrycjusze zgodzili się na ustępstwa. Powołano zgromadzenie plebejskie oraz urzędnika- trybuna ludowego- do jego zadań należała obrona rzymskiego ludu przed nadużyciem ze strony patrycjuszy. Główną bronią trybuna ludowego było weto- prawo do sprzeciwu Jednak nic się nie zmieniło, więc plebejusze jeszcze raz opuścili Rzym Komisja wtedy została zmuszona do ukończenia prawa i w 449r. p.n.e. ogłosiła pierwszy w dziejach Rzymu zbiór praw- Prawo XII tablic. ● ● ● Religia Rzymian Byli politeistami Trójca bóstw: Jowisz, Junona, Minerwa. Jowisz był najważniejszym bogiem, jego małżonka Junona opiekowała się rodzinami, a Minerwa była boginią sztuk i nauk. 3.2 Podboje Rzymu Charakter obywatelski- każdy obywatel był zobowiązany do służby wojskowej. Nie służyli w niej bez przerwy. Armia składała się głównie z ciężkozbrojnej piechoty zorganizowanej w legiony. Na ich czele stali konsulowie- każdy z nich dowodził dwoma legionami. Legion liczył około 4200 żołnierzy, był podzielony na jednostki zwane manipułami. Później manipuły zastąpiły kohorty. Ubiór legionisty: Hełm ● Oszczep- służył do rzucania z niewielkiej odległości w przeciwnika Pancerz- chronił korpus i ramiona Tarcza ● Krótki stalowy miecz- służył do walki po wykorzystaniu oszczepu Jeżeli oddział uciekł z pola walki albo się zbuntował karany był decymacją- losowano co dziesiątego wybranego legionistę i karano śmiercią. Triumf- uroczysty wjazd do Rzymu na czele swoich wojsk. Podczas tej uroczystości prezentowano zdobyte łupy i jeńców. Pierwszym sukcesem Rzymian było zdobycie w 396r.p.n.e. miasta Weje. Później spadł na nich najazd Galów. Zmuszeni do obrony Rzymianie otoczyli miasto murem i zreformowali armię. W IV wieku Rzymie powrócili do polityki podbojów a ich największym wrogiem stali się Samnici. Stoczyli z nimi 3 ciężkie wojny i ostatecznie wygrali. Po zwycięstwie z Samnitami jedynym przeciwnikiem Rzymu w Italii pozostały miasta greckie położone na południu Półwyspu apenińskiego, a w szczególności Tarent. W walce z Rzymem otrzymał on pomoc od króla Epiru Pyrrusa. Wobec powiększających się strat Pyrrus się wycofał, a Tarent skapitulował trzy lata później. Cała Italia znalazła się w rękach Rzymian. Rzymianie nie narzucili jednolitego ustroju mieszkańcom podbitej Italii: ● Sprzymierzeńcy- nie mieli obywatelstwa rzymskiego, ale byli zobowiązani do wystawiania oddziałów wojskowych i płacili podatki. Kolonie- osadzali tam własnych obywateli, służyli w wojsku i płacili podatki. ● Municypia- włączone do rzymskiego państwa miasta italskie, którym mieszkańcom narzucano obywatelstwo rzymskie. Byli zobowiązani do płacenia podatków i służby w wojsku. Skład rzymskiego legionu: Welici- lekko uzbrojona piechota ● Hastaci- najmniej doświadczeni ● Principes- bardziej doświadczeni od hastatów, walczyli w drugiej linii Triarii- najbardziej doświadczeni w walce, stanowili ostatnią linię obrony Ekwici- jeźdźcy Szyk ,,żółw" umożliwiał uchronienie się przed łucznikami wroga Kartagina-fenickie miasto, stało się potęgą morską, Punijczycy (Kartagińczycy) zakładali liczne kolonie. W czasie wojny Rzymu z Pyrrusem, Kartagińczycy wspierali republikę z nad Tybru. Rzym zainteresował się Sycylia, co doprowadziło do I wojny punickiej, która po 24 latach walk zakończyła się zwycięstwem Rzymu. Kartagińczycy stracili swoje posiadłości na Sycylii. Po zakończeniu wojny Rzym zajął również Sardynię i Korsykę. Rzym podpisał sojusz z miastem Sagunt, które leżało w strefie wpływów Kartaginy, Punijczycy uznali to za złamanie porozumienia i rozpoczęła się II wojna punicka. Była to z jedna najbardziej krwawych wojen. Na czele wojsk Kartaginy stał Hannibal. Zdawał on sobie sprawę, że Rzymie dysponują przewagą na morzu, dlatego zaatakował ich z zaskoczenia ze strony lądu (60 tys. wojsk). Kartagina odniosła liczne zwycięstwa, do najsławniejszej bitwy doszło obok Kanny. W tej bitwie poległo 50 tys. rzymian i 7 tys. Kartagińczycy. Mimo kolejnych klęsk Rzymianie wystawiali kolejne armie, a Hannibal nie uzyskał posiłków. Do decydującej bitwy doszło pod Zamą w 202 r. p.n.e.. wojska rzymskie, na których czele stał Publiusz Korneliusz Scypio odniosły zwycięstwo. Kartagińczycy zostali zmuszeni do podpisania pokoju. Katon Straszy chciał zniszczyć Kartiganę (polityk). Ostatecznie Rzym zaatakował Kartiganę i wybuchła III wojna punicka, w której również Rzym wygrał. Rzym przejął też Macedonię, greckie polis, Egipt Ptolemeuszy. Na nowych obszarach stworzono prowincje, którymi zarządzali konsulowie lub pretorzy. Wywożono z nich zboża i inne kosztowności. 3.3 Początki cesarstwa rzymskiego W II wieku w Rzymie wybuchły spory społeczne i polityczne, sprzymierzeńcy żądali uprawnienia ich z obywatelami rzymskimi. Coraz częściej wybuchały powstania niewolników. Latyfundium- ogromny majątek ziemski, służący uprawie lub hodowli, do której właściciel zatrudnia pracowników, bądź niewolników. Tyberiusz Grakch- zaproponował reformę agrarną (rolną)- nowy podział gruntów publicznych. Zaproponował, żeby najbogatsi mogli posiadać max. 125 hektarów ziem, a nadwyżki miałyby zostać im zabrane i podzielone między bardziej potrzebujących. W prowadzeniu tej reformy przeszkodziła śmierć Tyberiusza, który został zamordowany przez swoich przeciwników. Jego reformy kontynuował jego brat Gajusz Grakch, jednak i on stracił życie. Później ten problem próbowano rozwiązać inny sposób, nadawano działki weteranom. W 90r.p.n.e. wybuchło powstanie sprzymierzeńców, po zakończeniu walk zaczęto im stopniowo przyznawać rzymskie obywatelstwo. Napływanie dużej ilości niewolników do Italii stało się dużym zagrożeniem. Wybuchały powstania. Na czele jednych z nich stanął Spartakus. Był on gladiatorem, który zorganizował bunt w jednej ze szkół gladiatorów. Do powstania dołączyli się niewolnicy i chłopi. Po upadku powstania los niewolników zaczął się stopniowo poprawiać. Na początku o władzę rywalizowali Gajusz Mariusz i Lucjusz Korneliusz Sulla. I wojnę domową wygrał Sulla, który został dyktatorem na czas nieokreślony, co było niezgodne z prawem. Korzystając z praw dyktatora ogłosił listy proskrypcyjne, czyli spis osób skazanych na śmierć. Później po przeprowadzeniu reform zrzekł się dyktatury. W 70r.p.n.e. konsulami zostali Pompejusz oraz Marek Krassus, którzy starali się cofnąć reformy Sulli. Udało im się przywrócić władzę trybunom ludowym. Stali się oni bardzo wpływowymi politykami i dołączył do nich Gajusz Juliusz Cezar. Tych trzech przywódców zwarło tajną umowę w 60r.p.n.e. nazywana I triumwirat. Na jej mocy podzielili się wpływami w państwie. Następnie Cezar podbił Galię i został tam namiestnikiem. Gdy cezar podbijał Galię, w Rzymie zaszły zmiany, Pompejusz zyskał prawie nieograniczoną władzę, a Krassus zginął walcząc z Partami. Senat zażądał od cezara rezygnacji z dowództwa i powrotu do stolicy, ale ten odmówił. W 49r.p.n.e. wkroczył do Italii na czele swoich wojsk, tak rozpoczęła się II wojna domowa. Pompejusz nie miał wojsk w Italii, lecz w prowincjach, dlatego ze swoimi zwolennikami odpłynął do Grecji. Pod Farsalos w 48r.p.n.e. doszło do decydującej bitwy, w której zwycięstwo odniósł Cezar. Pompejusz później szukał schronienia w Egipcie, ale został tam zamordowany. Cezar został dożywotnio dyktatorem, wprowadził wiele reform: nadał obywatelstwo licznym mieszkańcom prowincji. Rozpoczął on również przebudowę Rzymu i zreformował kalendarz. Rządy Cezara przerwała jego śmierć w dniu idów marcowych, spisek na życie Cezara zorganizowali senatorzy, którzy byli niezadowoleni, że miał taką dużą władzę. Po śmierci cezara Marek Antoniusz(jego bliski współpracownik), Gajusz Oktawian(jego adoptowany syn) i Marek Lepidus zawarli umowę zwaną II triumwiratem. Na jego mocy podzielili się państwem. Razem odepchnęli wojska zabójców Cezara. Ich zgoda jednak nie trwała długo, Oktawian przejął Afrykę (tereny, którymi rządził marek Lepidus). Odtąd zostało dwóch władców. Antoniusz ożenił się z królową Egiptu Kleopatrą VII i rozwiódł z siostrą Oktawiana. Ostateczna była bitwa morska pod Akcjum w 31r.p.n.e.. Wygrał ją Oktawian, a później Antoniusz wraz z żoną popełnili samobójstwo. Oktawian przejął uprawnienia trybunów ludowych, zyskał nietykalność osobistą, prawo inicjatywy ustawodawczej oraz weta. Nad armią sprawował bezpośrednią władzę. Przeprowadził reformę armii, która stała się zawodowa i żołnierze musieli odsłużyć konkretny czas, zadbał też o weteranów. Pryncypat- pochodzi od słów princeps senatus, czyli pierwszy w senacie, tak określano senatora, którego imię pojawiało się jako pierwsze na liście senatorów. W okresie pryncypatu władza należała do cesarza, który był najwyższym kapłanem, stał na czele wymiaru sprawiedliwości i armii. Decyzje często podejmował po konsultacji z radą cesarską. Oktawian wprowadził urząd prefekta pretorianów, który stał na czele gwardii pretoriańskiej, która strzegła władzę i jego rodzinę. 3.4 Imperium rzymskie Dzięki wprowadzeniu pryncypatu zakończyły się wojny domowe. Ten wieloletni stan pokoju wewnętrznego został określony mianem pax Romana, czyli pokój rzymski. Oktawian August był pierwszym senatorem- princeps, podstawą jego władzy była armia. Państwo było podzielone na prowincje, którymi rządzili namiestnicy. Po śmierci Augusta władze sprawowali potomkowie jego zony Liwii z pierwszego małżeństwa, określa się ich mianem dynastii julijsko- klaudyjskiej. Szczyt rozwoju Rzymu padł kiedy rządziła dynastia Antoninów. Wtedy władza wybierał następcę, który nie był z nim spokrewniony, więc żeby przekazać władzę adoptował go. Niewolnikowie- jeńcy wojenni, osoby porwane przez piratów, status niewolnika był przekazywany z pokolenia na pokolenie. Był traktowany jako rzecz należąca do właściciela. Nie miał praw osobistych, ani politycznych. Byli główną siła roboczą w Rzymie, za swoją pracę dostawali małą porcję jedzenia. Nosili tabliczki, na których było napisane do kogo należą Wyzwoleniec- były niewolnik, jednak bez praw obywatelskich. Romanizacja- rozpowszechnianie kultury rzymskiej i rzymskiego systemu politycznego w podbitych prowincjach. Wraz z jej postępem mieszkańcy prowincji stopniowo zdobywali obywatelstwo rzymskie. Często szansą na zdobycie tych praw była służba w armii. Na mocy edyktu cesarza Karakalli status obywatelstwa uzyskali wszyscy wolni mieszkańcy cesarstwa. Urbanizacja- proces rozwoju miast, powiększania ośrodków, zakładania nowych. Kolejni cesarze nie urządzali już tak wielkich podbojów jak Oktawian, gdyż wiązało się to z dużymi kosztami. Starali się tylko utrzymać obecne granice. Limes- system umocnień wzniesiony na granicach imperium, który zapewniał kontrolę nad przepływem ludzi i towaru. Wieże strażnicze- służyły za punkty obserwacyjne, stanowiły część limesu. Wał Hadriana składał się z dwóch kamiennych murów a przestrzeń pomiędzy wypełniono gliną i małymi kamykami Szlak bursztynowy- wiódł się z Adriatyku nad Bałtyk, gdzie na wschód od ujścia Wisły występował bursztyn Kult cesarski- kult zmarłych władców, których uznawano za bóstwa 3.5 Osiągnięcia Rzymian Prawo XII tablic przejęte w 449r.p.n.e., przejście z prawa zwyczajowego do prawa stanowionego, czyli pisanego. Tekst wyryto na 12 tablicach i umieszczono w miejscu publicznym. Prawo uchwalania ustaw mieli pretorzy do momentu wprowadzenia nowego ustroju przez Oktawiana Augusta- cesarstwa, wtedy przejął je cesarz. A uprawnienia ustawodawcze zgromadzenia ludowego przejął senat. Kodeksy- zbiory ustaw. Były ustalane przez kolejnych władców. Rzymianie opracowali technikę użycia betonu, a także wypalania cegieł. Używali ścian, w przeciwieństwie do Greków, którzy używali kolumn. Amfiteatry miały kształt elipsy, były wykonane do organizacji widowisk- walk z udziałem gladiatorów lub zwierząt. Koloseum- amfiteatr Bazylika- duży budynek publiczny, w którym zawierano transakcje handlowe i odbywały się rozprawy sądowe. Cyrki- podłużne tory wyścigowe otoczone trybunami dla widzów, były przeznaczone do wyścigów jeźdźców, bądź rydwanów. Akwedukty- dostarczano przez nie wodę z rzek i jezior odległych nawet o kilkanaście km. Panteon- świątynia wszystkich bogów, miał na górze kopułę z betony i na środku niej oculus, przez który wpadało światło. Via Appia- najstarsza z dróg, pochodziła od imienia jej budowniczego, prowadziła od Rzymu do Kapui Pompejusz rozbudował szlaki morskie, rozprawił się z piratami, przez co zapewnił bezpieczeństwo żeglarzom. Hellenizacja- uleganie wpływom kultury greckiej. Wpływy zaczęły oddziaływać na filozofię, naukę, sposoby myślenia, obyczaje. Polibiusz- grek, który trafił do Rzymu jako zakładnik, w swoim dziele opis jak Rzym zjednoczył pod swoim panowaniem niemal cały ówczesny świat. Rzymie byli kontynuatorami greckiej sztuki. Posługiwali się łaciną. Cyceron- łączył talent literacki z działalnością polityczną. Juliusz Cezar opisał podbój Galii. Tacyt- autor ,,Roczników” i „Dziejów" Wergiliusz- poeta. Owidiusz- tworzył utwory o tematyce miłosnej. Horacy- zachęcał żeby cieszyć się każdym momentem w życiu- ,,Carpe diem!". Mecenas- osoba, która wspiera artystów od Gajusza Cilniusza Mecenasa. Na początku przedstawienia odbywały się na drewnianych estradach, które demontowano po przedstawieniu. Plaut, Terencjusz- teatr rzymski, inspirowany greckimi komediami. Pantomima- sztuka niema, w której liczyły się gesty i inscenizacja. 3.6. Narodziny chrze ścijaństwa Jezus z Nazaretu- założył chrześcijaństwo, urodził się w Betlejem, kiedy w Rzymie panował Oktawian August. Dążył do zreformowania judaizmu. Nauczył, że miłosierdzie jest podstawowym obowiązkiem człowieka i że miłością powinniśmy darzyć nawet nieprzyjaciela. Mesjasz- zbawca, który miał wyzwolić naród Żydów spod władzy Rzymian Nauczanie Jezusa odbiegało od tradycji i praw Izraela, więc narażało go na konflikt z faryzeuszami Jan Chrzciciel ochrzcił Jezusa Chrystusa Jezus został oskarżony przez wrogich Żydów o wzywanie do buntu przeciwko Rzymianom. Władze rzymskie skazały go na śmierć poprzez ukrzyżowanie. Uczniowie Jezusa byli przekonani, że Jezus pokonał śmierć i nadali mi imię „Chrystus”- namaszczony, uznając go za Mesjasza. Od imienia Chrystus później powstała nazwa chrześcijaństwo. Apostołowie- pierwsi głosiciele nowej wiary, 12 najbliższych uczniów i 2 późniejszych Paweł z Tarsu i Barnaba. Za namowa Pawła z Tarsu, Piotr zaczął nauczać poza grupą żydowska, od tego momentu chrześcijaństwo się rozwijało na całym świecie. Dla powstania nowej religii duże znaczenie miała działalność misyjna apostołów, przede wszystkim Pawła. Nawet w stolicy cesarstwa- Rzymie powstała gmina chrześcijańska. Na początku chrześcijanie nie mieli jednolitej organizacji kościelnej tylko były gminy chrześcijan, na których czele stali biskupi. Wierni spotykali się na wspólnych modlitwach i obrzędach Eucharystii. Gminy utrzymywały kontakt listowny. Dopiero później podjęto próbę skupienia wszystkich chrześcijan w jednej wspólnocie, doprowadziło to do powstania kościoła katolickiego. Symbole pierwszych chrześcijan: - chrystogram- znak składający się litery X i P nałożonych na siebie, czyli z dwóch pierwszych liter słowa ,,Chrystus" - ryba-symbolizowało Chrystusa bo to słowo składało się z pierwszych liter wyrazów ,,Jezus Chrystus Boga Syn Zbawiciel" - Chrystus- początkowo był przedstawiany jako dobry pasterz W Rzymie brak udziału w kulcie karano, bo uznawano, że obrażeni bogowie mogą się zemścić na całej społeczności. Wierzenia chrześcijan wykluczało kult innych bóstw, przez co budzili wrogość pogan. Poganie zarzucali im tez czary i organizacje dziwnych rytuałów, takich jak mordowanie dzieci. W 64r.n.e. kiedy wybuchł w Rzymie pożar Neron oskarżył chrześcijan, wielu z nich wtedy okrutnie zamordowano. Później cesarstwo znalazło się w poważnym kryzysie politycznym i wojskowym. Niektórzy twierdzili, że to gniew Bogów, aby przywrócić pokój Decjusz zarządził, żeby mieszkańcy oddali cześć bogom, składając ofiary. Tych, którzy nie chcieli składać ofiar karano czyli chrześcijan. Męczennicy- ci którzy ponieśli śmierć według chrześcijan. Cesarz Walerian zakazał form chrześcijańskiego kultu i nakazał zamknięcie kościołów. Chrześcijanie mieli złożyć ofiary bogom rzymskim, a ci którzy się sprzeciwili zostali zabici. Następnie cesarz Dioklecjan nakazał zniszczyć wszystkie pisma chrześcijańskie i skazywał na śmierć tych, którzy nie oddawali ofiar bogom rzymskim Prześladowania trwały do 311r.n.e. kiedy cesarz Galeriusz przyznał prawo do wyznawania ich religii Przełomowe dla chrześcijaństwa było panowanie Konstantyna Wielkiego. Wydał on edykt macedoński, który zapewnił chrześcijaństwu równouprawnienie z innymi religiami. Teodozjusz Wielki wydał ustawę zakazującą wszystkich form kultu pogańskiego. Odtąd chrześcijaństwo stało się religią państwową. Schizma- podział który rozbijał jedność chrześcijan. Donatyzm zagrażał jedności. Odłam ten zabraniał powrócić do kościoła tym chrześcijanom którzy załamali się w czasie prześladowań. Arianizm- kapłan Ariusz inaczej tłumaczył Trójcę świętą. Zyskał wielu zwolenników. Konstantyn wielki ze względu na spory zwołał sobór powszechny, czyli zjazd biskupów z całego cesarstwa. Sobór potępił arianizm i uznał go za herezję, czyli niedopuszczalne odstępstwo. Przyjął „Credo”, czyli wyznanie wiary będące podstawą nauczania kościoła 3.7 Upadek cesarstwa rzymskiego Granice państwa rzymskiego w Europie zamieszkiwali barbarzyńcy- plemiona germańskie, dackie czy sarmackie. Na ziemie te docierały rozmaite wyroby wyprodukowane przez Rzymian w wyniku handlu, kontaktów dyplomatycznych, łupy podczas walki. Później w Barbaricum rozpoczęły się przemieszczania ludności i napór na granicę wzrósł, więc Rzymianie musieli stoczyć z nimi wojnę. Atak ten wywołał panikę, bo najeźdźcom udało się dotrzeć aż do Italii. W końcu udało się pokonać najeźdźców. Gdy został zamordowany cesarz Aleksander Sewer, rozpoczął się chaos i walka o władzę. Kolejni cesarze byli wprowadzani przez wojsko a także przez wojsko obalani. Rósł także napór na rozległe granice. Brakowało wojska. Uzurpacja- nielegalne przejęcie władzy Dioklecjan zażegnał kryzys i wzmocnił państwo. Ustanowił system tetrarchii, czyli rządy czterech władców, dwóch z nich nosiło system Augustów i dwóch cezarów. Rządzili oni różnymi regionami. Po kilku latach Augustowie mieli abdykować a ich miejsce zająć cesarze. Od czasu panowania Dioklecjana nie był już nazywany princepsem, czyli pierwszym senatorem tylko mianem pana i boga. Ustrój cesarstwa od jego czasów nazywamy dominantem. Podzielił też wojsko na dwie części: jedno stacjonowało przy granicach, a drugie w prowincjach. Zaczęły rosnąć różnice między wschodnią a zachodnia częścią cesarstwa. Konstantyn Wielki utworzył nowe miasto zwane Konstantynopol, Rzym zaczął tracić na znaczeniu. Zatrzymał się również romanizacji ludności imperium. Ostatecznie Teodozjusz Wielki umierając podzielił władzę między dwóch synów, w ten sposób powstało cesarstwo zachodnie z stolicą w Rzymie i wschodnie z stolicą w Konstantynopolu. Później Hunowie napłynęli na tereny na północ od morza czarnego. Pojawienie się Hunów wzbudziło niepokój, więc ludy barbarzyńskie- Goci poprosiły cesarza o możliwość osiedlenia się na terenach cesarstwa, Walens się na to zgodził. Goci byli jednak źle traktowani więc rozpoczęli bunt. Wybuchła bitwa pod Adrianopolem, w której zginął cesarz Walens. Goci zaczęli pustoszyć prowincje. Sytuacje opanował cesarz Teodozjusz, który zawarł z Gotami pokój. Pokój jednak Goci złamali i zajęli Rzym na kilka dni. Pod naporem Hunów, inne ludy też zamieszkały w cesarstwie- Wandalowie, Alanowie i Swebowie. Władze cesarstwa nie miały wystarczających sił żeby rozpędzić najeźdźców, zawierały więc z nimi porozumienia, na mocy których stawały się sojusznikami Rzymu. Przybysze z czasem zaczęli tworzyć swoje państwa na terenie cesarstwa, w 455r.p.n.e. splądrowali Rzym. W ten sposób rozpoczął się proces rozpadu cesarstwa na zachodzie. Na polach Katalaunijskich doszło do bitwy, którą wygrali rzymianie. Później cesarz sprawował już władze tylko nad Italią. Ostatecznie w 476r.p.n.e. władzy został pozbawiony cesarz Romulus Augustulus. Data ta jest uznawana za koniec cesarstwa na zachodzie.