Przed przybyciem Europejczyków, w Ameryce rozwinęły się zaawansowane cywilizacje:

1. Majowie Zamieszkiwali półwysep Jukatan Szczytowy okres rozwoju: 250-900 n.e. Żyli w miastach-państwach, podstawową jednostką był klan Osiągnęli wysoki poziom matematyki i astronomii
2. Aztekowie Pojawili się ok. 1200 r. na terenie dzisiejszego Meksyku W XIV-XV wieku dokonali podbojów sąsiednich plemion Stolica: Tenochtitlan Osiągnięcia: zaawansowane rolnictwo, astronomia, architektura
3. Inkowie Zamieszkiwali tereny dzisiejszego Peru Szczyt potęgi: XV wiek Państwem rządził Inka przy udziale arystokratycznej rady Osiągnięcia: wysoko rozwinięta medycyna, sieć dróg

Vocabulary: Kolonizacja Ameryki Południowej - proces podboju i zasiedlania terenów Ameryki Południowej przez europejskich kolonizatorów, głównie Hiszpanów i Portugalczyków.

Państwa kolonialne jak Hiszpania i Portugalia rozpoczęły intensywną eksplorację i podbój Nowego Świata:

1. Wyprawa Cortésa do Meksyku $1517$ Podbój państwa Azteków Zdobycie stolicy Tenochtitlan
2. Podbój państwa Inków przez Francisco Pizarro $1531-1534$
3. Odkrycie Brazylii przez Cabrala

Example: Przykładem zaawansowanej cywilizacji prekolumbijskiej są Inkowie, którzy stworzyli system zapisu informacji zwany kipu oraz rozwinęli technikę uprawy roślin na tarasach górskich.

Skutki kolonializmu dla rdzennych mieszkańców Ameryki były dramatyczne:

• Napływ białych kolonistów
• Rozpowszechnienie kultury europejskiej
• Chrystianizacja Indian
• Zmiany demograficzne i społeczno-gospodarcze

Skutki odkryć geograficznych dla Europy obejmowały znaczące zmiany demograficzne i gospodarcze:

1. Wzrost liczby ludności spowodowany: Poprawą higieny Rozwojem medycyny Urbanizacją
2. Postęp techniczny: Zastosowanie warsztatu tkackiego Wykorzystanie koła wodnego Rozwój szkutnictwa $karawele, galeony$
3. Rozwój handlu: Nowe szlaki handlowe: śródziemnomorski, bałtycki, atlantycki Dominacja Hiszpanii na morzach
4. Wzrost znaczenia kapitału: Dochody z produkcji kolonialnej Rozwój bankowości

Definition: Skutki odkryć geograficznych to szereg zmian społecznych, ekonomicznych i kulturowych, które nastąpiły w wyniku eksploracji i kolonizacji nowych terytoriów przez europejskie mocarstwa.

Okres wielkich odkryć geograficznych zbiegł się z rozkwitem renesansu w Europie:

1. Wzrost potęgi gospodarczej miast włoskich
2. Nowy ruch artystyczny inspirowany antykiem
3. Rozwój literatury: Dante Alighieri Francesco Petrarca Thomas More $"Utopia"$
4. Literatura polityczna i społeczna: Jean Bodin Niccolò Machiavelli

Highlight: Humanizm, jako prąd kulturalny renesansu, uznawał człowieka za najważniejszą wartość, w przeciwieństwie do średniowiecznego teocentryzmu.

Architektura renesansowa charakteryzowała się:

• Kolumnadami
• Attykami
• Bogatymi portalami
• Kopułami

Wybitni twórcy:

• Michał Anioł
• Donato Bramante

Malarstwo renesansowe wprowadziło perspektywę jako nową technikę.

Reformacja była ruchem religijnym, który doprowadził do podziału w chrześcijaństwie zachodnim:

1. Wystąpienie Marcina Lutra i charakterystyka luteranizmu
2. Wojny religijne na terenie Rzeszy i pokój augsburski
3. Doktryna Jana Kalwina
4. Utworzenie kościoła anglikańskiego przez Henryka VIII

Quote: "Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce" - Terencjusz $często cytowany w okresie renesansu$

W odpowiedzi na reformację, Kościół katolicki podjął działania reformatorskie:

1. Zwołanie Soboru Trydenckiego $1545-1563$: Ogłoszenie trydenckiego wyznania wiary Zachowanie 7 sakramentów Wyłączne prawo Kościoła do interpretacji Biblii
2. Zmiany w kulcie religijnym: Zachowanie liturgii w języku łacińskim Rozwój kultu świętych
3. Zmiany w funkcjonowaniu Kościoła: Umocnienie roli papieża Wprowadzenie obowiązku prowadzenia ksiąg metrykalnych Ustanowienie seminariów duchownych

Vocabulary: Kontrreformacja - ruch w Kościele katolickim mający na celu przeciwdziałanie reformacji i umocnienie katolicyzmu.

Nowe formy religijności:

• Pielgrzymki i procesje
• Rozwój kultu maryjnego
• Zaangażowanie sztuki w umacnianie katolicyzmu

Ważnym elementem kontrreformacji było utworzenie zakonu jezuitów w 1534 roku.

Okres wielkich odkryć geograficznych i kolonizacji wpłynął na układ sił w Europie:

1. Wojny włoskie $1494-1559$
2. Ekspansja francuska
3. Zakończenie wojen włosko-francuskich
4. Zdobycie Konstantynopola przez Turków w 1453 roku

Highlight: Zdobycie Konstantynopola przez Turków w 1453 roku było jednym z kluczowych wydarzeń, które przyczyniły się do poszukiwania nowych szlaków handlowych i w konsekwencji do wielkich odkryć geograficznych.

Państwa kolonialne takie jak Hiszpania, Portugalia, a później Anglia i Francja, zyskały znaczącą przewagę ekonomiczną i polityczną dzięki swoim zamorskim posiadłościom.

Wielkie odkrycia geograficzne były przełomowym momentem w historii świata, prowadzącym do europejskiej kolonizacji Ameryki i innych kontynentów. Główne przyczyny tych wypraw to:

• Niedobór srebra i złota w Europie
• Zdobycie Konstantynopola przez Turków w 1453 roku
• Presja społeczna, szczególnie wśród szlachty
• Postęp technologiczny w nawigacji i kartografii

Zmiany umożliwiające dalekie wyprawy morskie obejmowały:

• Wzrost popularności teorii o kulistości Ziemi
• Rozwój kartografii
• Udoskonalenie kompasów

Highlight: Skutki odkryć geograficznych były dalekosiężne i obejmowały wymianę roślin, zwierząt i kultur między Starym a Nowym Światem.