Europa po Kongresie Wiedeńskim

Napoleon poniósł klęskę pod Lipskiem w 1813 roku, co doprowadziło do jego abdykacji i zesłania na Elbę. 16 państw zwycięskich postanowiło na Kongresie Wiedeńskim w 1815 roku odbudować Europę według trzech zasad.

Restauracja oznaczała powrót dawnych monarchii sprzed Napoleona i rewolucji francuskiej. Legitymizm to przekonanie o świętej i nienaruszalnej władzy królów. Równowaga europejska miała zapobiec dominacji któregokolwiek państwa.

Choć Napoleon wrócił na 100 dni, ostatecznie przegrał pod Waterloo i trafił na wyspę Św. Heleny. Święte Przymierze Rosji, Austrii i Prus miało pilnować porządku i tłumić wszelkie powstania w Europie.

💡 Zapamiętaj: Kongres Wiedeński to próba cofnięcia się do czasów sprzed Napoleona - ale historia pokazała, że nie da się zatrzymać zmian społecznych.

Początki rewolucji przemysłowej

Pod koniec XVIII wieku Wielka Brytania miała najlepiej rozwinięte rolnictwo w Europie. Wzrost liczby ludności spowodował jednak klęski głodowe - trzeba było więcej towarów dla większej liczby osób.

Fabryki desperacko szukały sposobów na szybszą produkcję. Przełomem było wynalezienie maszyny parowej przez Jamesa Watta w 1763 roku - to właśnie ten moment zapoczątkował rewolucję przemysłową.

Manufaktury (zakłady pracy ręcznej) ustępowały miejsca fabrykom z maszynami. Najważniejsze były przemysły włókienniczy, hutnictwo (żelazo na maszyny i broń), górnictwo (węgiel kamienny) i transport (lokomotywy i statki parowe).

💡 Ciekawostka: Maszyna parowa składała się z paleniska, kotła, cylindra, komina, korbowodu i koła zamachowego - te części zmieniły cały świat!

Skutki rewolucji przemysłowej i kapitalizm

Urbanizacja oznaczała gwałtowny wzrost miast - ludzie masowo przenosili się z wsi do fabryk. Powstały metropolie - wielkie centra administracyjno-gospodarcze regionów.

Narodził się kapitalizm oparty na czterech filarach: prywatnej własności, wolności osobistej, swobodnej konkurencji i ograniczonej ingerencji państwa w gospodarkę. To był zupełnie nowy sposób organizacji społeczeństwa.

Rewolucja przemysłowa przyniosła narodziny kapitalizmu, powstanie cywilizacji przemysłowej i masową urbanizację. Świat już nigdy nie był taki sam - rozpoczęła się era nowoczesności.

💡 Ważne: Kapitalizm to system, w którym prywatni właściciele konkurują ze sobą, a państwo nie miesza się zbytnio w gospodarkę.

Nowe ideologie polityczne

W odpowiedzi na zmiany społeczne powstały cztery główne ideologie polityczne. Liberalizm (Montesquieu, Locke, Smith) promował wolność człowieka, równość wobec prawa i krytykę władzy absolutnej.

Konserwatyzm (Edmund Burke) bronił dziedzicznej monarchii, religii i ewolucyjnych zmian zamiast rewolucji. Socjalizm (Robert Owen) walczył o prawa robotników, lepsze warunki pracy i sprawiedliwość społeczną.

Komunizm (Marks, Engels) szedł najdalej - domagał się rewolucji, społeczeństwa bezklasowego, równości majątkowej i likwidacji własności prywatnej. Te idee kształtowały politykę przez następne 200 lat.

💡 Pamiętaj: Każda ideologia odpowiadała na konkretne problemy swojej epoki - od wolności po prawa robotników.

Walka z ładem wiedeńskim

Burżuazja - najbogatsi mieszkańcy miast i właściciele przedsiębiorstw - nie godziła się na stary porządek. Niemożliwe było zatrzymanie przemian społecznych, które już się rozpoczęły.

Przez całą pierwszą połowę XIX wieku wybuchały powstania narodowe i rewolucje: Grecy (1821-1829), dekabryści w Rosji (1825), rewolucja lipcowa we Francji (1830), powstanie w Belgii (1830) i powstanie listopadowe w Polsce (1830).

Kulminacją była Wiosna Ludów (1848-1849) - fala powstań w całej Europie. Przyczyny to głód po nieurodzajach, żądania praw obywatelskich, poprawa warunków robotników oraz dążenia niepodległościowe Polaków i Węgrów.

💡 Ciekawostka: "Wiosna Ludów" pokazała, że idee wolności i demokracji rozprzestrzeniają się jak płomień - trudno je zatrzymać.

Ważne daty do zapamiętania

Te daty pomogą ci zrozumieć chronologię wydarzeń w Europie XIX wieku:

1763 - wynalezienie maszyny parowej przez Watta
1814-1815 - Kongres Wiedeński
1821-1829 - powstanie greckie
1825 - powstanie dekabrystów w Rosji
1830 - rewolucja lipcowa we Francji, powstanie belgijskie, powstanie listopadowe
1848-1849 - Wiosna Ludów
1853-1856 - wojna krymska

💡 Wskazówka: Zauważ, jak wydarzenia przyspieszają po 1820 roku - to znak, że stary świat się rozpada, a nowy powstaje.