Początki niepodległej Polski (1918-1919)

Józef Piłsudski wrócił do gry w listopadzie 1918 roku. Niemcy wypuścili go z więzienia 10 listopada, a już dzień później przejął władzę w Warszawie. To był moment, kiedy Polska naprawdę zaczęła istnieć jako niepodległe państwo.

Pierwszym premierem został Jędrzej Moraczewski, który wprowadził rewolucyjne jak na tamte czasy reformy. Kobiety dostały prawa wyborcze, pracownicy - 8-godzinny dzień pracy i minimalną płacę, a wszyscy - ubezpieczenie społeczne.

W styczniu 1919 roku premierem został Ignacy Paderewski - światowej sławy pianista, który dzięki swoim kontaktom doprowadził do uznania Polski przez Francję, Wielką Brytanię i USA. W tym samym czasie uchwalono Małą Konstytucję, która ustaliła, że Sejm ma najwyższą władzę, a Naczelnik Państwa (czyli Piłsudski) wykonuje jego wolę.

💡 Ciekawostka: Paderewski był tak sławnym pianistą, że jego koncerty przyciągały tłumy na całym świecie - to właśnie ta popularność pomogła mu w dyplomacji!

Problemy młodego państwa

Odrodzona Polska miała jeden ogromny problem - właściwie składała się z kawałków trzech różnych państw! Każdy region miał inną walutę, inne prawa, inną infrastrukturę. To jakby dziś połączyć Polskę, Niemcy i Rosję w jedno państwo.

Największym wyzwaniem było ujednolicenie systemu prawnego i zniwelowanie ogromnych różnic w rozwoju gospodarczym. Dodatkowo nikt dokładnie nie wiedział, gdzie mają przebiegać granice Polski.

Józef Piłsudski jako Naczelnik Państwa miał ograniczone kompetencje - każda jego decyzja musiała być podpisana przez odpowiedniego ministra. Był jednak naczelnikiem sił zbrojnych, co okazało się kluczowe w nadchodzących walkach o granice.

💡 Pamiętaj: Te problemy organizacyjne były naturalne - żadne państwo w historii nie powstawało w tak trudnych warunkach!

Dwie wizje granic Polski

Polscy politycy mieli zupełnie różne pomysły na to, jak duża powinna być Polska. Roman Dmowski chciał Polski mniejszej, ale bardziej "polskiej". Józef Piłsudski marzył o wielkiej federacji.

Koncepcja inkorporacyjna Dmowskiego zakładała włączenie do Polski tylko tych ziem, gdzie Polacy stanowili większość lub dominowali kulturowo. Miała to być Polska narodowa, gdzie mniejszości zostałyby spolonizowane lub wyemigrowały.

Koncepcja federacyjna Piłsudskiego była znacznie bardziej ambitna - chciał on odzyskać wszystkie ziemie dawnej Rzeczypospolitej i stworzyć federację z Litwą, Ukrainą i Białorusią. Miało to być państwo wielonarodowe, które stanowiłoby przeciwwagę dla Rosji.

Powstanie Wielkopolskie wybuchło 27 grudnia 1918 roku, gdy przybycie Paderewskiego do Poznania stało się pretekstem do manifestacji patriotycznych. Agresywna reakcja Niemców doprowadziła do walk ulicznych, które przekształciły się w prawdziwe powstanie.

💡 Zastanów się: Która koncepcja granic była bardziej realistyczna? Historia pokaże, że obie miały swoje mocne i słabe strony.

Walka o zachodnie granice

Powstanie Wielkopolskie szybko się rozwinęło - partyzanckie oddziały przekształciły się w Armię Wielkopolską wzmocnioną 200 oficerami wysłanymi przez Piłsudzkiego. Niemcy byli zaskoczeni i dopiero w styczniu 1919 przeszli do kontrofensywy.

Kluczowe okazało się wsparcie Francuzów, które Polska uzyskała dzięki zabiegom swojej delegacji na konferencji w Wersalu. To pozwoliło na zawieszenie broni w lutym i ustalenie wstępnej granicy polsko-niemieckiej.

Traktat wersalski (28 czerwca 1919) oddał Polsce Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie. Gdańsk stał się wolnym miastem pod patronatem Ligi Narodów, a na spornych terenach miały się odbyć plebiscyty.

Pierwsze powstanie śląskie $16-24 sierpnia 1919$ wybuchło po ostrzelaniu strajkujących polskich robotników. Choć powstańcy przegrali, ich walka przyspieszyła działania międzynarodowe w sprawie Śląska.

💡 Ważne: Powstania były często bardziej skuteczne niż dyplomacja - pokazywały światu, jak bardzo Polacy chcą tych ziem!

Powstania śląskie i plebiscyty

Drugie powstanie śląskie (19 sierpnia 1920) było reakcją na brutalne ataki niemieckiej policji na Polaków podczas kampanii przed plebiscytem. Tym razem Polacy osiągnęli sukces - międzynarodowa komisja zlikwidowała niemiecką policję i powołała policję plebiscytową.

Plebiscyt na Górnym Śląsku (20 marca 1921) przyniósł skomplikowane wyniki. Ogólnie wygrali Niemcy, ale wśród mieszkańców regionu głosy rozłożyły się dość równo. Problem w tym, że do głosowania dopuszczono emigrantów - 200 tysięcy dawnych mieszkańców głosowało za Niemcami!

Trzecie powstanie śląskie $2-3 maja 1921$ pod wodzą Wojciecha Korfantego wybuchło, gdy mocarstwa chciały oddać Niemcom większość Górnego Śląska. To powstanie zmieniło ostateczną decyzję o podziale regionu na korzyść Polski.

Plebiscyt na Warmii i Mazurach (11 lipca 1920) był katastrofą dla Polski - tylko 3,3% głosów! Data była fatalna (trwała ofensywa bolszewicka), a mieszkańcy polskiego pochodzenia mieli słabą świadomość narodową.

💡 Pamiętaj: Roman Dmowski jako delegat Polski podpisał traktat wersalski wspólnie z Paderewskim i odegrał kluczową rolę w walkach dyplomatycznych o granice.

Walka o wschodnie granice

Orlęta Lwowskie to młodzież, która musiała bronić miasta z powodu braku regularnych oddziałów. Walczyli przeciwko próbie przyłączenia Galicji Wschodniej przez Zachodnioukraińską Republikę Ludową. Ich nazwa pochodzi od młodego wieku obrońców.

Kampania Kijowska była śmiałą ofensywą połączonych wojsk polskich i ukraińskich, która 4 maja 1920 roku doprowadziła do zajęcia Kijowa. Miała wyprzedzić rosyjskie natarcie, ale ostatecznie nie powiodła się.

"Cud nad Wisłą" - tak nazywa się Bitwę Warszawską $13-15 sierpnia 1920$, która uratowała niepodległość Polski. Zwycięstwo nad Armią Czerwoną było jednym z najważniejszych momentów w historii młodego państwa.

Bunt Żeligowskiego w październiku 1920 roku był sprytnym fortelem. Generał Lucjan Żeligowski upozorował niesubordynację wobec Piłsudzkiego, zajął Wilno i proklamował Litwę Środkową, którą następnie przyłączono do Polski.

💡 Ciekawostka: Czechosłowacja wykorzystała wojnę polsko-bolszewicką i zajęła Zaolzie, otrzymując 57% spornego terytorium Śląska Cieszyńskiego!

Pokój w Rydze i pierwsi prezydenci

Pokój ryski (18 marca 1921) zakończył wojnę polsko-bolszewicką. Ustalono granicę polsko-sowiecką, zobowiązano Rosję do zwrotu polskich dzieł sztuki, a Polska zrezygnowała z popierania Ukraińskiej Republiki Ludowej.

Linia Curzona to granica wschodnia zaproponowana przez państwa ententy w grudniu 1919 roku. Określała ona obszar, na którym Polska mogła tworzyć administrację.

Konstytucja marcowa (17 marca 1921) ustanowiła Polskę republiką demokratyczną z trójpodziałem władzy. Sejm miał decydującą rolę, prezydent był wybierany na 7 lat przez Zgromadzenie Narodowe, ale jego kompetencje były ograniczone.

Konstytucja gwarantowała obywatelom wolność słowa, sumienia i wyznania, równouprawnienie kobiet i mężczyzn oraz nienaruszalność własności prywatnej. To były bardzo nowoczesne rozwiązania jak na tamte czasy.

💡 Zapamiętaj: Wincenty Witos był trzykrotnym premierem i przywódcą PSL "Piast", sprawował urząd m.in. podczas agresji bolszewickiej w 1920 roku.

Przewrót majowy 1926

Gabriel Narutowicz został pierwszym prezydentem RP, ale pięć dni po objęciu urzędu został zamordowany przez fanatyka Eligiusza Niewiadomskiego. Zastąpił go Stanisław Wojciechowski.

Władysław Grabski jako minister skarbu przeprowadził kluczową reformę walutową, która ustabilizowała polskie finanse. Był też dwukrotnym premierem II RP.

Przewrót majowy wybuchł 12 maja 1926 roku z powodu powołania znienawidzonego rządu koalicji "Chjeno-Piast" na czele z Wincenty Witosem. Ostatnią kroplą były walki uliczne w Krakowie między wojskiem a robotnikami.

Piłsudski zajął Pragę z wojskiem powierzonym mu przez odchodzącego Lucjana Żeligowskiego. Po nieudanej rozmowie z prezydentem Wojciechowskim na moście Poniatowskiego rozpoczęły się trzydniowe walki uliczne między wojskami rządowymi a piłsudczykami.

💡 Pamiętaj: Przewrót majowy zakończył okres parlamentarny II RP i wprowadził rządy autorytarne Piłsudzkiego, które trwały do wybuchu wojny.