Czasy saskie i początki kryzysu Rzeczypospolitej

Okres panowania królów z dynastii Wettynów, Augusta II Mocnego (1697-1733) i Augusta III (1733-1763), nazywany jest czasami saskimi. Epoka ta uznawana jest za dno upadku Rzeczypospolitej, kiedy to Polska stoczyła się do grupy słabych państw europejskich.

Highlight: Czasy saskie są uważane za najgorszy okres w historii Rzeczypospolitej, charakteryzujący się upadkiem politycznym i gospodarczym kraju.

Jednym z kluczowych wydarzeń tego okresu był Sejm niemy, który odbył się 1 lutego 1717 roku w Warszawie. Nazwa ta wynika z faktu, że posłom nie pozwolono zabrać głosu pod groźbą kary śmierci, co miało zapobiec zerwaniu obrad.

Quote: "Za króla Sasa jedz, pij i popuszczaj pasa" - to powiedzenie świadczy o tym, że za czasów saskich w Polsce panował pozorny dobrobyt, a szlachta żyła beztrosko.

Szlachta i magnaci, mając decydujący wpływ na życie gospodarcze, kulturalne i polityczne Rzeczypospolitej, przedkładali własne korzyści ponad dobro narodu i kraju. To doprowadziło do pogłębienia kryzysu państwa.

Vocabulary: Liberum veto - prawo pozwalające pojedynczemu posłowi zerwać obrady sejmu i unieważnić wszystkie jego uchwały.

Po okresie saskim, na tron Polski wstąpił Stanisław August Poniatowski (1764-1795). Był on popierany przez Rosję, szczególnie przez carycę Katarzynę II, oraz rodzinę Czartoryskich. Jednak okazał się słabym władcą, niezdecydowanym i uzależnionym od Rosji.

Example: Przykładem słabości Stanisława Augusta Poniatowskiego była jego niezdolność do przeciwstawienia się ingerencji Rosji w sprawy wewnętrzne Polski.

W 1768 roku zawiązała się Konfederacja barska, której celem było obalenie króla, wycofanie wojsk rosyjskich z Polski oraz umocnienie pozycji religii chrześcijańskiej. Konfederacja upadła w 1772 roku, nie otrzymawszy obiecanej pomocy innych państw.

Rozbiory Polski i próby reform

Kryzys Rzeczypospolitej osiągnął punkt kulminacyjny w postaci rozbiorów. Pierwszy rozbiór miał miejsce w 1773 roku, a dokonały go Rosja, Austria i Prusy. Każde z tych państw zagarnęło część terytorium Polski:

• Rosja wzięła najwięcej ziem, ale najbiedniejszych • Austria przejęła tereny, gdzie mieszkało najwięcej Polaków • Prusy zagarnęły najbogatsze ziemie

Highlight: Tadeusz Reytan stał na czele grupy posłów, którzy próbowali powstrzymać I rozbiór Polski.

W okresie panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego podjęto próby reform i ożywienia kulturalnego kraju. Jedną z inicjatyw były "obiady czwartkowe" - spotkania króla z artystami i naukowcami w Łazienkach Królewskich, gdzie dyskutowano o kulturze i sztuce.

Definition: Obiady czwartkowe - regularne spotkania organizowane przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, mające na celu rozwój kultury i nauki w Polsce.

Kluczowym momentem w historii Polski było uchwalenie Konstytucji 3 maja w 1791 roku podczas obrad Sejmu Wielkiego (1788-1792). Konstytucja ta wprowadzała szereg reform, m.in.:

• Likwidację liberum veto i wprowadzenie głosowania większością w sejmie • Zniesienie wolnej elekcji i wprowadzenie monarchii dziedzicznej • Powołanie Straży Praw jako rządu • Zwiększenie armii do 100 000 żołnierzy • Objęcie chłopów opieką państwa i prawa

Highlight: Konstytucja 3 maja była pierwszą w Europie i drugą na świecie (po amerykańskiej) nowoczesną konstytucją.

Reformy te nie spodobały się magnaterii, która zawiązała Konfederację targowicką w 1792 roku, prosząc carycę Katarzynę II o interwencję. Doprowadziło to do II rozbioru Polski w 1793 roku, dokonanego przez Rosję i Prusy.

W odpowiedzi na rozbiory, w 1794 roku wybuchło powstanie kościuszkowskie. Tadeusz Kościuszko został naczelnikiem powstania, a pierwsza bitwa miała miejsce pod Racławicami, gdzie polscy żołnierze i kosynierzy pokonali Rosjan.

Vocabulary: Kosynierzy - żołnierze pieszych formacji ochotniczych uzbrojeni w kosy bojowe.

Mimo początkowych sukcesów, powstanie upadło, co doprowadziło do III rozbioru Polski w 1795 roku. Prusy, Rosja i Austria dokonały ostatecznego podziału terytorium Rzeczypospolitej, w wyniku czego Polska zniknęła z mapy Europy na 123 lata (1795-1918).

Quote: "Finis Poloniae" (Koniec Polski) - słowa przypisywane Tadeuszowi Kościuszce po przegranej bitwie pod Maciejowicami.