Wielkie odkrycia geograficzne

Wyobraź sobie świat, w którym ludzie w Europie nie wiedzieli, że istnieje Ameryka! Do XV wieku Europejczycy znali tylko swój kontynent oraz najbliższe części Afryki i Azji. W dalekie podróże wyruszali głównie kupcy, którzy szukali drogich przypraw jak pieprz, cynamon czy jedwabiu.

Problem pojawił się, gdy Turcy podbili Bliski Wschód i zamknęli szlak jedwabny - główną drogę handlową do Azji. Europejczycy musieli znaleźć nową drogę do Indii, tym razem morską.

Krzysztof Kolumb, włoski podróżnik mieszkający w Hiszpanii, w 1492 roku wyruszył trzema statkami: Santa Maria, Pinta i Nina. Myślał, że dopłynie do Indii, ale zamiast tego odkrył zupełnie nowy kontynent!

Pamiętaj: Kolumb do końca życia wierzył, że dotarł do Indii. Dopiero Amerigo Vespucci udowodnił, że to Nowy Świat - dlatego kontynent nazwano Ameryką na jego cześć.

Narzędzia wielkich odkryć

Żeglarze XV wieku mieli naprawdę sprytne wynalazki, które pomogły im nawigować po oceanach! Astrolabium służyło do obliczania wysokości gwiazd i słońca nad horyzontem - dzięki temu można było określić położenie statku na morzu.

Równie ważny był kompas, wynaleziony przez Chińczyków. To małe urządzenie pomagało wyznaczać kurs okrętu i zawsze wskazywało północ. Bez niego żeglarze łatwo mogliby się zgubić na otwartym oceanie.

Najważniejsze daty do zapamiętania to: 1492 rok - odkrycie Ameryki przez Kolumba, 1498 rok - Vasco da Gama dotarł morską drogą do Indii, oraz lata 1519-1522 - pierwsza wyprawa dookoła świata pod dowództwem Ferdynanda Magellana.

Statki miały specjalną konstrukcję z żaglami łacińskimi i rejowymi, które pozwalały lepiej wykorzystywać wiatr. Na szczycie masztu znajdowało się bocanie gniazdo, gdzie żeglarz wypatrywał lądu.

Skutki odkryć geograficznych

Kiedy Europejczycy dotarli do Ameryki, nie była ona pusta! Mieszkali tam Aztekowie, Inkowie i Majowie - rozwinięte cywilizacje z własnymi miastami, kulturą i skarbami. Niestety, ich spokojne życie szybko się skończyło.

Konkwistadorzy to hiszpańscy zdobywcy, którzy przybyli do Ameryki po złoto i bogactwa. Najsłynniejsi z nich to Cortez (podbił Azteków) i Francisco Pizarro (zniszczył imperium Inków). Byli bezwzględni w dążeniu do bogactwa.

Hiszpanie i Portugalczycy zakładali w Ameryce kolonie - terytoria zależne od ich krajów. Budowali tam plantacje, czyli wielkie pola do uprawy jednej rośliny, najczęściej trzciny cukrowej. Pracowali na nich przymusowo rdzenni mieszkańcy i sprowadzani z Afryki niewolnicy.

Ciekawostka: Odkrycie Ameryki w 1492 roku historycy uznają za początek nowożytności - nowej epoki w dziejach ludzkości!

Renesans - narodziny nowej epoki

Renesans to rewolucja w myśleniu, która trwała od XIV do XVI wieku! Ludzie zaczęli patrzeć na świat zupełnie inaczej - zamiast myśleć tylko o Bogu, zainteresowali się człowiekiem i jego możliwościami. Ten nowy sposób myślenia nazywa się humanizmem.

W renesansie najbardziej podziwiano ludzi, którzy byli utalentowani w wielu dziedzinach jednocześnie. Leonardo da Vinci malował (pamiętasz "Mona Lisę"?), konstruował maszyny i badał anatomię człowieka. Mikołaj Kopernik z Torunia był astronomem i lekarzem, a dodatkowo odkrył, że to Ziemia krąży wokół Słońca!

Około 1445 roku Jan Gutenberg wynalazł druk za pomocą ruchomych czcionek. To było jak wynalezienie internetu w tamtych czasach - nagle książki stały się tańsze i więcej ludzi mogło się uczyć!

Sztuka renesansu czerpała wzorce ze starożytności. Artyści tworzyli freski - malowidła na mokrym tynku, które pokrywały całe ściany i sufity. Architektura zyskała nowe elementy: kopuły, arkady i attyki.

Reformacja - bunt przeciwko Kościołowi

Na przełomie XV i XVI wieku Kościół katolicki pogrążył się w głębokim kryzysie. Wielu księży zaniedbywało swoje obowiązki, żyło w luksusie i łamało zasady, których uczyli. Najgorsze było sprzedawanie odpustów - ludzie płacili pieniądze za "wybaczenie grzechów"!

W 1517 roku niemiecki mnich Marcin Luter powiedział "dość!" i ogłosił w Wittenberdze swoje 95 tez - listę zarzutów przeciwko Kościołowi. Krytykował kult świętych, nie uznawał władzy papieża i twierdził, że do zbawienia wystarczy wiara i łaska Boża.

Poglądy Lutra rozprzestrzeniły się po całej Europie jak pożar! Jego zwolenników nazwano luteranami. Luter pozwolił księżom się żenić (zniósł celibat) i zostawił tylko dwa sakramenty: chrzest i komunię.

Pamiętaj: Reformacja to nie tylko spór religijny - zmieniła całą Europę politycznie i kulturalnie!

Rozszerzenie reformacji

Idee Marcina Lutra szybko znalazły naśladowców w całej Europie! Jan Kalwin poszedł jeszcze dalej - twierdził, że już przy narodzinach wiadomo, czy człowiek jest przeznaczony do zbawienia czy potępienia. Jego zwolenników nazywano kalwinistami.

Najbardziej dramatyczne wydarzenia rozegrały się w Anglii. Król Henryk VIII chciał rozwieść się ze swoją żoną, ale papież się nie zgodził. W odpowiedzi król w 1534 roku zerwał z Kościołem katolickim i ogłosił się głową nowego Kościoła anglikańskiego!

Wojny religijne szalały po całej Europie, aż w końcu pokój w Augsburgu w 1555 roku je zakończył. Ustalono zasadę: władca decyduje o religii w swoim państwie.

Wszystkie nowe wyznania chrześcijańskie, które powstały w wyniku reformacji, nazywamy protestantyzmem. Ich duchowni to pastorzy, a wspólnoty wiernych to zbory. Protestantyzm zmienił mapę religijną Europy na zawsze!

Kontrreformacja - odpowiedź Kościoła

Kościół katolicki nie zamierzał się poddawać bez walki! W połowie XVI wieku rozpoczął kontrreformację - wielką reformę mającą odzyskać utraconych wiernych i poprawić wizerunek Kościoła.

Najważniejszym wydarzeniem był sobór trydencki (1545-1563) - zjazd najważniejszych dostojników kościelnych. Potępili oni nauki Marcina Lutra i jego naśladowców, nazywając ich heretykami. Jednocześnie wprowadzili ważne reformy: księży zaczęto kształcić w specjalnych seminariach duchownych.

Kościół użył też twardszych metod. Stworzono indeks ksiąg zakazanych - spis książek, których katolicy nie mogli czytać. Inkwizycja (sądy kościelne) surowo karała heretyków.

Ciekawostka: Szczególną rolę odegrał zakon jezuitów, założony przez Ignacego Loyolę w 1534 roku. Jezuici zakładali świetne szkoły średnie zwane kolegiami i stali się jednymi z najlepszych nauczycieli w Europie!