notatki historia "złoty wiek jagiellonów"

Alternatywny zapis:

byli traktowani o wiele łagodniej niż członkowie niższych stanów Początki parlamentaryzmu O O O 0 0 0 0 Sejm walny (słowo walny oznaczało: silny) składał się z ,,trzech stanów sejmujących" senatu (rada królewska złożona z możnowładców) 1505- sejm w Radomiu ustanowił konstytucję Nihil novi (monarcha nie mógł wprowadzić żadnego nowego prawa bez zgody Sejmu Walnego) Stan szlachecki króla O izby poselskiej (posłowie - przedstawiciele sejmików ziemskich) o Magnateria- najbogatsza i najmniej liczna grupa, największe dochody, kilkadziesiąt wsi O Szlachta średnia- mniej zamożna, bardziej liczna szlachta dysponowała majątkiem obejmującym od jednej do kilkunastu wsi oraz setkami poddanych chłopów Szlachta zagrodowa- właściciele pojedynczych gospodarstw zazwyczaj sami uprawiający ziemię Gołota- szlachcice, którzy nie posiadali ziemi; i ich znaczenie było stosunkowo niewielkie, gdyż mieli ograniczony dostęp do urzędów 1468- pierwsze obrady sejmu walnego w Piotrkowie (podatki, stan skarbu państwa, polityka zagraniczna, sądy rejonowe, kwestie wojskowe) 1501- przywilej w Mielniku (gwarantował senatorom nadzór nad najbardziej wodnymi kwestiami państwowymi) Ruch egzekucyjny 1537- wojna kokosza (otwarty konflikt pomiędzy monarchą a szlachtą, rokosz- zbrojne wystąpienie szlachty przeciw władcy w imię obrony obowiązujących praw i przywilejów) o Egzekucja dóbr królewskich- przywrócenie władcy praw i dochodów z królewszczyzn Ruch egzekucyjny- domagał się zwrotu bezprawnie przetrzymywanych dóbr królewskich O REFORMACJA I KONTRREFORMACJA W RZECZYPOSPOLITEJ Luteranizm w Polsce O Początkowo idee Lutra zdobywały zwolenników głównie w miastach Prus Królewskich (Gdańsk, Elbląg, Toruń) O Wielu księży i zakonników porzuciło katolicyzm i stało się pastorami, kościoły zamieniono w zabory Wzrost popularności kalwinizmu o W połowie XVI wieku okazało się, że dla szlachty znacznie bardziej atrakcyjny od luteranizmu stał się kalwinizm O parafie kalwińskiej nie podlegały zwierzchniej władzy królewskiej czy radom miejskim O Bracia polscy i bracia czescy Bracia polscy (arianie)- jest tylko jedna osoba boska (Bój Ojciec), początkowo działali wspólnie z wyznawcami kalwinizmu, stworzenie organizacji (Raków) O Pacyfizm- odrzucanie przemocy i udziału w działaniach zbrojnych państwa O Bracia czescy- komunia przyjmowana pod dwiema postaciami, oparcie na Biblii O Tolerancja religijna 1570- ugoda sandomierska, obejmowała luteran kalwinistów i braci czeskich, postulowano uznanie wspólnej nauki o sakramentach, kaznodziejstwo oraz pokojowe rozwiązywanie sporów doktrynalnych na synodach Ekumenizm- ruch dążący do bliskiej współpracy lub zjednoczenia wszystkich nurtów chrześcijaństwa O O Jan Łaski Młodszy- główny propagator kreator idei utworzenia w Polsce kościoła narodowego, wprowadzenie języka polskiego do liturgii, zniesienie przymusowego celibatu księży, itp. O 1573- konfederacja warszawska, gwarantowała trwały pokój religijnych i poszanowanie praw rozróżnionych w wierze (dysydentów) Czasy kontrreformacji O Zaczęto zakładać seminaria duchowe O Systematyczne głoszenie kazań i dbanie o pobożność wiernych O 1564- sprowadzenie do Polski jezuitów przez Stanisława Hozjusz O Kolegium- szkoła średnia dla młodzieży szlacheckiej O 1579- otworzenie Akademii Wileńskiej Unia Brzeska O 1596- zawarcie unii brzeskiej, powstanie Kościoła grekokatolickiego 00 Społeczeństwo Rzeczypospolitej O chłopi 78.5% O O O duchowieństwo 0.5% O SPOŁECZEŃSTWO I GOSPODARKA RZECZYPOSPOLITEJ W XVI WIEKU mieszczanie 15% szlachta 6% Poza systemem znajdowali się Żydzi i Ormianie oraz ludzie luźni (funkcjonowali na obrzeżasz społeczeństwa) Miasto o zarządzała nim rada złożona z rajców na czele z burmistrzem O sąd miejski (ława) O gospodarka miast zdominowana przez rzemiosło i handel Handel Gdański O Gdańsk- handlowa stolica Polski (80% udziału w handlu zagranicznym) o hurtowy handel zbożem O prawo o gościach (nikt oprócz kupców gdańskich nie mógł sprzedawać towaru bezpośrednio obcemu kupcowi) o transport produktów rolnych prowadzono przez Wisłę o spław zboża odbywał się w dół rzek O prowadzani zagraniczne wyroby luksusowe, wino i artykuły kolonialne Ważne towary eksportowane przez Gdańsk o produkty leśne (drewno i potaż) o o o O sól rudy metali (cynk i ołów) płótno Iniane surowce zwierzęce (wosk, miód, skóry, wełna) Folwarki i pańszczyzna o rozwój gospodarki folwarczno- pańszczyźnianej w XVw. szlachta zaczęła zakładać folwarki (eksport zboża) O poddaństwo (całkowite przyporządkowanie chłopów szlachcie) O pańszczyzna (obowiązek przymusowej pracy na polu właściciela, dotyczyła głównie kmieci) O monopol propinacyjny (tylko szlachcic mógł produkować i sprzedawać alkohol w swoich dobrach) 000 O RZECZPOSPOLITA OBOJGA NARODÓW W czasach Unii Personalnej o unia personalna nie miała trwałego charakteru O sprzeciw unii realnej o Mikołaj "Czarny" Radziwiłł (stał na czele litewskich przeciwników unii) Unia lubelska O 1 lipca 1569r- ogłoszenie i zaprzysiężenie aktu unii na sejmie w Lublinie o powstanie Rzeczypospolitej Obojga Narodów wspólny władca O O O O O O o jeden sejm walny wspólna moneta oraz polityka podatkowa i zagraniczna odrębne armie, skarby państwa i urzędy ograniczenie autonomii Prus Królewskich o zapewnienie miejsca w senacie dla biskupa warmińskiego Rzeczpospolita po Unii Lubelskiej O powiększenie, rozrost terytorialny państwa O czołówka państw o najliczniejszej populacji O podział na prowincję (wyodrębnienie województw i ziemi) O podział na 70 okręgów sejmikowych O początek migracji wewnętrznych o rozpoczęcie polonizacji (przyjmowanie języka i kultury polskiej) Wieloetniczna Rzeczpospolita Polacy, Litwini, Rusini, Łotysze, Niemcy, Żydzi, Ormianie, Wołosi, Holendrzy, włosi, Węgrzy, Czesi, Szkoci, Francuzi, itd. Pierwsze bezkrólewie O 1572- pierwsze bezkrólewie po śmierci Zygmunta Augusta O konfederację kapturowe (związki szlachty, które przejmowały władzę w okręgach sejmikowych) O do czasu wyboru nowego monarchy powołano interrexa (osoba zastępująca zmarłego władcę)- wybór Jakuba Uchańskiego PIERWSZA WOLNA ELEKCJA Kto ubiegał się o polską koronę o Iwan IV Groźny- władca państwa moskiewskiego, car, gwałtowny i brutalny O Jan III Waza-król Szwecji, rodzinnie związany z Jagiellonami O Albrecht II Hohenzollern- książę pruski, lennik Jagiellonów i ich krewny o Henryk Walezjusz- młodszy brat króla Francji Karola IX, katolik Przebieg pierwszej elekcji 1. zwołanie sejmu konwokacyjnego- zatwierdzenie dokładnego czasu elekcji, ustalenie listy kandydatów 1573- konfederacja warszawska (wolność religijna w Rzeczypospolitej) 2. Obrady sejmu elekcyjnego- głosowanie na wytypowanych kandydatów O O elekcja viritim- powszechna wolna elekcja O 1573-Pierwsza wolna elekcja- na władcę wybrano Henryka Walezjusza 3. Sejm koronacyjny- koniec okresu bezkrólewia Artykuły henrykowskie i pacta conventa Artykuły henrykowskie O gwarancja trwałości i nienaruszalności ustroju RP O tron polski pozostawał elekcyjny okról musiał uzyskać zgodę sejmu na nakładanie nowych podatków i ceł, itp. senat ma decydujący wpływ król nie mógł tworzyć nowych urzędów O władca gwarantował innowiercom wolność religijną 0 0 0 O Pacta conventa O inna treść przy każdej elekcji o indywidualna umowa zawierana między szlachtą a królem O osobiste obietnice królewskie Henryk Walezy na polskim tronie O W 1574 Walezy usłyszawszy informacje o śmierci swojego brata uciekł do Francji aby przejąć tron, natychmiast wyruszył za nim pościg Ultimatum: Walezy wróci do Polski do mają 1575, inaczej zagrożono mu detronizację O PANOWANIE STEFANA BATOREGO Drugie bezkrólewie i podwójna elekcja O Po ucieczce Walezego Polska została beż króla O 1575- zwołanie sejmu konwokacyjnego (pomysł osadzenia na tronie Piasta, wybranie Stefana Batorego i Anny Jagiellonki) Konflikt z Gdańskiem (1576- 1577) O stosowanie dotkliwych restrykcji przez Batorego O kara infamii (pozbawienie praw publicznych, a czasami wygnanie) Reformy wewnętrzne O utworzenie Trybunału Koronnego i Trybunału Litewskiego O nowa formacja (piechota wybraniecka) Rozprawa z Moskwą O O O O 1579- przejęcie twierdzy w Płocku 1580- zdobycie Wielkich Łuków 1581- wyprawa na Psków 1582- rozejm w Jamie Zapolskiej (zawieszenie walk na 10 lat, zwrot Inflant i ziemi połockiej, wycofanie się państwa polsko- litewskiego ze zdobytych twierdz) KULTURA I SZTUKA POLSKIEGO RENESANSU Początki odrodzenia na ziemiach polskich O Filip Kallimach- włoski humanista, wychowawca synów Kazimierza Jagiellończyka O Franciszek Florentczyk- włoski architekt, nadzorował przebudowę zamku wawelskiego O Bona Sforza- mediolańska księżniczka, żona Zygmunta Starego, dzięki niej na polskie ziemie napłynęli liczni artyści i rzemieślnicy Sztuka renesansowa w Polsce O Głównym ośrodkiem sztuki odrodzenia w Polsce był Kraków O O Bartolomeo Berecci- przebudowa zamku na Wawelu, projekt kaplicy Zygmuntowskiej Wzniesienie i przebudowa ratuszy (smukłe wieże, zegary, dekoracja ścian i wejść) Kamienice (zdobienia w postaci ornamentów i płaskorzeźb oraz attyki wieńczące szczyt budowli) O Drugim po Krakowie ważnym centrum architektury i sztuki był Gdańsk o Arrasy- ozdobne tkaniny w formie obrazów przeznaczonych do zawieszania na ścianach Miniatury-odręczne ilustracje książkowe Polichromie- malowidła ścienne, wyróżniały się bogactwem barw i kontrastową kolorystyką Nauka okresu renesansu 0000 O O O O O O Mikołaj Kopernik- teoria heliocentryczna (1543) Tomasz Kłos- pierwszy polski podręcznik matematyki Wojciech Oczko- terminologia medyczna w języku polskim Józef Struś- przeprowadził badania dotyczące chorób serca, układu krążenia i tętna Bernard Wapowski- opracował pierwsze drukowane mapy Polski i Europy Wschodniej Maciej z Miechowa- naukowy opis ziemi Polski i Europy Wschodniej O Marcin Kromer- wydał kronikę, która miała cudzoziemcom przybliżyć dzieje Polski O Marcin Bielski- napisał pierwszą polskojęzyczną syntezę dziejów powszechnych Europy i świata O Bartosz Paprocki- badania genealogiczne i heraldyczne Szkolnictwo na ziemiach polskich o Wykształcenie podstawowe dzieci uzyskiwały w szkołach parafialnych O Gimnazja humanistyczne- odpowiednik szkół średnich o Kolegia jezuickie- kształcenie, pogłębianie wiary katolickiej o Rolę uczelni wyższych na ziemiach polskich odgrywały akademie (Kraków, Wilno, Zamość, Raków) Literatura renesansowa w Polsce O Biernat z Lublina- autor jednych z pierwszych książek drukowanych w całości po polsku O Jan Kochanowski- mistrz renesansowej poezji polskiej, zasłynął z kunsztownego języka swoich różnorodnych utworów o Mikołaj Rej- uważany za ojca polskiej literatury i wyraziciela gustów szlachty, sławił ideał życia ziemiańskiego na wsi o Andrzej Frycz Modrzewski- literatura społeczno- polityczna