Główne partie socjalistyczne

Pod koniec XIX wieku w ruchu socjalistycznym wyodrębniły się dwie główne partie: Polska Partia Socjalistyczna $PPS$ oraz Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy $SDKPiL$. Największą różnicę między nimi stanowiło podejście do kwestii odzyskania przez Polskę niepodległości.

Polska Partia Socjalistyczna została założona w Paryżu w 1892 roku. Autorem jej programu był Bolesław Limanowski, a na jej czele stanęli Józef Piłsudski, Aleksander Sulkiewicz, Aleksander Malinowski i Stanisław Wojciechowski. PPS reprezentowała nurt niepodległościowy w ruchu socjalistycznym.

Highlight: Program PPS obejmował dążenie do niepodległej Polski jako republiki demokratycznej, wprowadzenie demokracji parlamentarnej, przeprowadzenie reform społecznych, zapewnienie równości obywateli i szerokich swobód obywatelskich.

Example: PPS wydawała własną gazetę "Robotnik", która służyła do propagowania idei partii wśród robotników.

Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL)

Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy $SDKPiL$ była drugą główną partią socjalistyczną, reprezentującą nurt internacjonalistyczny. Na jej czele stali Róża Luksemburg i Julian Marchlewski. W przeciwieństwie do PPS, SDKPiL dążyła do komunizmu i odrzucała walkę o niepodległość Polski.

Highlight: Program SDKPiL zakładał, że cele społeczne są ważniejsze od narodowych. Partia dążyła do obalenia caratu i utworzenia rosyjskiej republiki demokratycznej, a w dalszej perspektywie do rewolucji proletariackiej i utworzenia ogólnoświatowej republiki socjalistycznej.

Vocabulary: Internacjonalizm - ideologia podkreślająca solidarność i współpracę między narodami, przeciwstawiająca się nacjonalizmowi.

W Galicji powstała Polska Partia Socjaldemokratyczna Galicji i Śląska $PPSD$ na czele z Ignacym Daszyńskim. W przeciwieństwie do partii działających w zaborze rosyjskim, PPSD była organizacją legalną.

Ruch narodowy / nacjonalistyczny

Równolegle do ruchu socjalistycznego rozwijał się ruch narodowy, zwany też nacjonalistycznym. Jego początki sięgają założenia Ligi Polskiej w Szwajcarii w 1887 roku przez Zygmunta Miłkowskiego. Celem organizacji było zjednoczenie wszystkich warstw społeczeństwa polskiego i wzmacnianie ich poczucia polskości.

Definition: Nacjonalizm - ideologia polityczna stawiająca interesy narodu na pierwszym miejscu, często wiążąca się z dążeniem do niepodległości i suwerenności państwowej.

W 1893 roku powstała tajna Liga Narodowa, której przewodził Roman Dmowski. Z inicjatywy działaczy ruchu narodowego utworzono następnie Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne, pierwszą polską partię nacjonalistyczną.

Highlight: Dla działaczy ruchu narodowego najważniejszą wartością był naród, a głównym celem odzyskanie niepodległości i zachowanie tożsamości narodowej.

Vocabulary: Endecja - potoczna nazwa Narodowej Demokracji, ruchu politycznego skupionego wokół Romana Dmowskiego.

Narodowa Demokracja (ND)

Narodowa Demokracja $ND$, zwana też endecją lub ruchem wszechpolskim, była główną siłą polityczną reprezentującą nurt nacjonalistyczny na ziemiach polskich. Jej hasłem był solidaryzm narodowy - idea współpracy Polaków we wszystkich trzech zaborach, niezależnie od warstwy społecznej.

Quote: "Dla jej działaczy najważniejszą wartością był naród, a głównym celem odzyskanie niepodległości i zachowanie tożsamości narodowej."

Nacjonaliści za największe zagrożenie dla polskości uważali germanizację. Byli też przeciwnikami emancypacji Ukraińców i wykazywali postawy antysemickie.

Vocabulary: Antysemityzm - uprzedzenia lub nienawiść wobec Żydów.

Ruch ludowy / chłopski

Pod koniec XIX wieku na ziemiach polskich ukształtował się również ruch ludowy, reprezentujący interesy chłopów. W Galicji, mimo uwłaszczenia chłopów, nadal istniała duża wrogość między chłopami a szlachtą, głównie z powodu sporów o serwituty.

Definition: Serwituty - prawo ludności chłopskiej do korzystania z pańskich łąk i lasów.

Ważną rolę w rozwoju ruchu ludowego odegrali Maria i Bolesław Wysłouch, małżeństwo wydające pisma "Przegląd Społeczny" i "Przyjaciel Ludu". Pisma te cieszyły się dużą popularnością wśród chłopów i koncentrowały się na uprawnieniach mieszkańców wsi, zwłaszcza na prawach wyborczych.

Powstanie Polskiego Stronnictwa Ludowego (PSL)

W 1895 roku w Rzeszowie utworzono Stronnictwo Ludowe, które w 1903 roku przekształciło się w Polskie Stronnictwo Ludowe $PSL$. Była to pierwsza partia chłopska na ziemiach polskich.

Highlight: Główne cele PSL obejmowały poprawę sytuacji mieszkańców wsi i rozszerzenie praw wyborczych.

W 1913 roku PSL podzieliło się na dwie frakcje:

• PSL-Lewica, skupiająca biedniejszych chłopów, pod przewodnictwem Jana Stapińskiego
• PSL-Piast, reprezentująca bogatszych chłopów

Example: Podział w PSL odzwierciedlał różnice interesów między różnymi grupami chłopów, co było charakterystyczne dla złożoności ruchu ludowego na początku XX wieku.

Ruch ludowy odegrał istotną rolę w kształtowaniu świadomości politycznej chłopów i walce o ich prawa, co miało znaczący wpływ na późniejsze wydarzenia polityczne w Polsce.

Podsumowanie Ruchów Politycznych

Wszystkie trzy główne nurty polityczne - socjalistyczny, narodowy i ludowy - odegrały kluczową rolę w kształtowaniu świadomości politycznej Polaków pod zaborami.

Quote: "Każdy z nurtów politycznych reprezentował inne podejście do kwestii niepodległości i reform społecznych"

Nowe nurty polityczne - Ruch socjalistyczny

W drugiej połowie XIX wieku na ziemiach polskich zaczął rozwijać się ruch socjalistyczny. Pierwszą polską partią socjalistyczną była Międzynarodowa Socjalno-Rewolucyjna Partia Proletariat, założona w 1882 roku w Warszawie. Znana również jako Wielki Proletariat lub I Proletariat, partia ta została utworzona przez Ludwika Waryńskiego.

Highlight: Program Wielkiego Proletariatu opierał się na ideach Karola Marksa i dążył do międzynarodowej rewolucji robotniczej.

Partia ta była organizacją nielegalną i została szybko rozbita przez władze carskie. W 1888 roku powstał II Proletariat pod przewodnictwem Ludwika Kulczyckiego. W tym samym okresie utworzono również Związek Robotników Polskich, kierowany przez Juliana Marchlewskiego, którego celem było uświadamianie robotnikom ich praw.

Definition: Ruch socjalistyczny - nurt polityczny dążący do poprawy warunków życia klasy robotniczej i wprowadzenia sprawiedliwości społecznej poprzez reformy lub rewolucję.