Polska za Kazimierza Wielkiego

Panowanie Kazimierza Wielkiego $1333-1370$ przyniosło Polsce okres stabilizacji i rozwoju gospodarczego. Na zjeździe w Wyszehradzie w 1335 roku Kazimierz wykupił prawa do polskiej korony od władców Czech, co pozwoliło na rozerwanie ich sojuszu z Krzyżakami. Spory z zakonem krzyżackim zostały ostatecznie zakończone zawarciem pokoju wieczystego w Kaliszu w 1343 roku.

Highlight: Kazimierz Wielki zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną - to powiedzenie oddaje skalę rozwoju kraju za jego panowania.

Kazimierz Wielki znacząco powiększył terytorium Polski, podbijając Ruś Czerwoną w latach 1340-1349. Dbał o rozwój gospodarczy kraju poprzez liczne lokacje miast, finansowanie budowy murów obronnych i zamków, przeprowadzenie reformy monety i prawa. Utrzymał urząd starostów jako przedstawicieli władzy królewskiej i uporządkował urzędy centralne. W 1364 roku założył Akademię Krakowską.

Vocabulary: Lokacja - akt prawny nadający prawa miejskie lub wiejskie nowej osadzie lub reorganizujący już istniejącą.

Od Andegawenów do Jagiellonów

Po śmierci Kazimierza Wielkiego w 1370 roku tron polski objął jego siostrzeniec, król Węgier Ludwik Andegaweński. Aby zapewnić tron swojej córce, Ludwik wydał w 1374 roku przywilej w Koszycach, znacznie ograniczający obciążenia podatkowe szlachty. Po jego śmierci na króla Polski koronowano w 1384 roku jego córkę Jadwigę.

W 1385 roku zawarto układ w Krewie, który poprzez małżeństwo Jadwigi z wielkim księciem litewskim Władysławem Jagiełłą wprowadził unię personalną Polski i Litwy. Warunkiem porozumienia było przyjęcie chrztu przez Jagiełłę i chrystianizacja Litwy.

Quote: "Aby zapewnić tron polski swoim synom, Jagiełło wydał przywilej w Jedlni, który zapewniał nietykalność osobistą i majątkową szlachcie (1430 r.)."

Wielka wojna z zakonem krzyżackim

Unia polsko-litewska stanowiła zagrożenie dla zakonu krzyżackiego, a chrzest Litwy podważał sens jego dalszej działalności. Początkowo relacje polsko-krzyżackie były dość dobre, jednak napięcia pojawiły się na Litwie. W 1409 roku na Żmudzi wybuchło antykrzyżackie powstanie, co doprowadziło do wypowiedzenia wojny Polsce przez Krzyżaków i ich ataku na ziemię dobrzyńską.

Highlight: 15 lipca 1410 roku pod Grunwaldem doszło do decydującej bitwy, w której siły polsko-litewsko-ruskie całkowicie rozbiły armię krzyżacką.

Pomimo klęski pod Grunwaldem, pokój zawarty w Toruniu w 1411 roku nakładał na Krzyżaków dość umiarkowane warunki. Utracili oni ziemię dobrzyńską i Żmudź oraz musieli wykupić swoich jeńców, co zrujnowało skarbiec ich państwa. Dalsze próby rozwiązania konfliktu, zarówno militarne $1414, 1435$ jak i pokojowe $1414-1418$, nie przyniosły większych zmian.

Kazimierz Jagiellończyk i wojna trzynastoletnia

Po śmierci Władysława Jagiełły królem Polski został Władysław Jagiellończyk, który poległ w bitwie pod Warną w 1444 roku. W 1447 roku koronowano jego brata - Kazimierza Jagiellończyka, który panował do 1492 roku.

Problemy ekonomiczne państwa krzyżackiego doprowadziły do napięć między rycerzami zakonnymi a mieszkańcami (szlachtą i mieszczanami). W 1440 roku powstał Związek Pruski zrzeszający reprezentantów mieszkańców Prus.

Vocabulary: Związek Pruski - konfederacja stanów pruskich (szlachty i mieszczan) zawiązana w 1440 roku w celu obrony swoich interesów przed zakonem krzyżackim.

Wielka Wojna z Zakonem Krzyżackim

Konflikt polsko-krzyżacki osiągnął punkt kulminacyjny w bitwie pod Grunwaldem w 1410 roku. Zwycięstwo połączonych sił polsko-litewsko-ruskich nad Krzyżakami zmieniło układ sił w regionie.

Highlight: Bitwa pod Grunwaldem (15 lipca 1410) zakończyła się całkowitym rozbiciem armii krzyżackiej.

Example: Pokój toruński z 1411 roku przyniósł Polsce odzyskanie ziemi dobrzyńskiej i Żmudzi.

Polska dzielnicowa

Okres rozbicia dzielnicowego w Polsce rozpoczął się po śmierci Leszka Białego w 1227 roku. Nastąpiły wtedy walki o tron krakowski między Henrykiem Brodatym a Konradem Mazowieckim. W tym czasie Mazowsze zmagało się z najazdami Prusów, co skłoniło Konrada do sprowadzenia zakonu krzyżackiego na ziemię chełmińską po 1226 roku.

Highlight: Najazd Mongołów w 1241 roku doprowadził do zniszczenia Krakowa i Wrocławia oraz śmierci Henryka Pobożnego w bitwie pod Legnicą, co przekreśliło szanse na zjednoczenie państwa przez władców Śląska.

Osłabienie władzy centralnej skutkowało nadawaniem immunitetów ekonomicznych i sądowych dobrom kościelnym i prywatnym. Doprowadziło to do zróżnicowania warunków życia chłopów i zachęcało do migracji. Proces ten przyspieszył na skutek napływu imigrantów z Niemiec, co zaowocowało zakładaniem nowych miast i wsi na prawie niemieckim, otrzymujących samorząd i nowy układ przestrzenny.

Vocabulary: Immunitet - przywilej zwalniający od określonych obowiązków lub powinności, nadawany przez władcę.

Odbudowa Królestwa Polskiego

W drugiej połowie XIII wieku nasiliły się dążenia do ponownego zjednoczenia ziem polskich. Po śmierci Leszka Czarnego w 1288 roku o tron krakowski walczyli Władysław Łokietek, Henryk Probus, Przemysł II oraz król czeski Wacław II. Początkowo władzę nad Małopolską objął Wacław, ale na króla Polski koronował się Przemysł II w 1295 roku.

Śmierć Przemysła II w 1296 roku wywołała kolejne walki o jego dziedzictwo. Ostatecznie władzę nad Wielkopolską uzyskał Wacław II, co pozwoliło mu koronować się na króla Polski w 1300 roku. Jednak jego rządy wywołały bunt poddanych, co po jego śmierci w 1305 roku umożliwiło przejęcie władzy przez Władysława Łokietka.

Highlight: Odbudowa Królestwa Polskiego przez Władysława Łokietka zakończyła się jego koronacją na króla w 1320 roku, mimo utraty Pomorza w 1308 roku i buntu największych miast w 1312 roku.