Polska w XVIII wieku. Dział V, kl. 6 (WSiP)

Alternatywny zapis:

Szwedów w 1709 r. został zmuszony do opuszczenia kraju i przez kilkanaście lat przebywał za granicą. Rzeczpospolita zależna od Rosji August II chciał wzmocnić swoją władzę w Polsce. Szlachta broniła swoich przywilejów. Król i szlachta pod presją wojsk rosyjskich (które wkroczyły na teren Rzeczypospolitej) zostali zmuszeni do zawarcia ugody. Ugodę zawarto w 1717 r. podczas tzw. Sejmu Niemego. Nazwano go tak, ponieważ głosu udzielono tylko marszałkowi i odczytującym postanowienia posłom, by nikt nie mógł zerwać sejmu poprzez liberum veto. Sejm Niemy wprowadził podatki na zawodową armię Rzeczypospolitej. Armia miała się składać maksymalnie 24 tys. żołnierzy. Pieniądze zebrano na 12 tys. Państwa sąsiednie miały armie po kilkaset tysięcy żołnierzy. Wojna północna i Sejm Niemy rozpoczęły okres uzależnienia Rzeczypospolitej od Rosji. Trwał on aż do końca XVIII w. Wojna o tron Traktat trzech czarnych orłów - sojusz Austrii, Prus i Rosji zawarty w 1732 r. Mocarstwa zobowiązywały się popierać w czasie elekcji wspólnego kandydata (Augusta III z dynastii Wettinów) i w razie potrzeby interweniować zbrojnie. Większość szlachty ponownie wybrała na króla Stanisława Leszczyńskiego (1733 r.). Mniejsza część opowiedziała się za synem zmarłego władcy, Augustem III. Rozpoczęła się trwająca prawie 2 lata wojna domowa. Po stronie Leszczyńskiego była Hiszpania i Francja (która chciała osłabienia władzy Habsburgów). Augusta III poparły m.in. Austria i Rosja. Powiedzenia: „Od Sasa do Lasa” używamy w sytuacji, gdy mamy do czynienia z zupełnie różnymi zjawiskami bądź rzeczami, skrajnymi poglądami. Wojna zakończyła się: - zwycięstwem Augusta III, - powtórnym wygnaniem Leszczyńskiego. Anarchia czasów saskich anarchia - stan niepewności i chaosu spowodowany bezsilnością organów władzy; inaczej bezrząd, samowola. W czasach panowania Augusta III: - pogłębiała się anarchia (pod hasłem obrony złotej wolności), - zrywano sejmy (na 14 sejmów, 1 doszedł do skutku), - osłabła władza króla i sejmu, - wzrosło znaczenie magnatów, - magnaci opłacani przez obce mocarstwa bronili ich interesów a nie Rzeczypospolitej, - szlacheccy właściciele nakładali na chłopów coraz większy wymiar pańszczyzny i innych świadczeń (przez straty ludności w wojnie północnej), - podupadły miasta, - zaczęła zanikać tolerancja religijna (katolicy występowali przeciwko protestantom i ludności prawosławnej i żydom. (Prusy i Rosja - pod pretekstem obrony praw protestantów i prawosławnych – zyskały okazję do jeszcze większej ingerencji w sprawy polskie.) August III Sas był otyły. Ze względu na wystawny tryb życia króla mówiono: „Za króla Sasa jedz, pij i popuszczaj pasa”. Osiągnięcia pierwszej połowy XVIII wieku i próby reform W połowie XVIII w. ukazały się ważne pisma polityczne nawołujące do gruntownych reform: przypisywany Stanisławowi Leszczyńskiemu Głos wolny wolność ubezpieczający oraz traktat O skutecznym rad sposobie autorstwa księdza Stanisława Konarskiego. Konarski był założycielem nowoczesnej szkoły dla młodzieży szlacheckiej - Collegium Nobilium. Stanisław Leszczyński, Głos wolny wolność ubezpieczający - obdarzenie chłopów wolnością osobistą, - likwidacja pańszczyzny, - wspieranie rozwoju gospodarczego miast, - zwiększenie liczebności armii do 100 tys. żołnierzy - utrzymanie wolnej elekcji i liberum veto (ale ograniczenie jego stosowania). Stanisław Konarski, O skutecznym rad sposobie - zniesienie liberum veto, - wprowadzenie zasady głosowania większością, - uruchomienie manufaktur w całym państwie, - uzdrowienie systemu finansowego, - konieczność lepszego kształcenia młodzieży. Kultura: - drukowano pierwsze czasopisma naukowe wyrażające oświeceniowe idee, - artyści z Saksonii i Europy Zachodniej pozostawili po sobie dzieła sztuki, inwestowano w budownictwo - rozwijały się miasta magnackie, - z inicjatywy Augusta III wzniesiono nową rezydencję królewską – Pałac Saski, w Ogrodzie Saskim stanął pierwszy stały teatr operowy, w Warszawie powstała pierwsza biblioteka publiczna (Biblioteka Załuskich). - Pałac Saski został zniszczony pod koniec II wojny światowej. W ocalałym fragmencie pałacu znajduje się Grób Nieznanego Żołnierza. Ostatnia wolna elekcja i I rozbiór Rzeczypospolitej Elekcja Stanisława Augusta i pierwsze reformy Umarł król August III. W 1764 r. królem został Stanisław Poniatowski (na koronacji przyjął imię - Stanisław August. Wyboru dokonano przy poparciu Rosji i obecności na sejmie elekcyjnym kilku tysięcy rosyjskich żołnierzy. Stanisław August był spokrewniony z magnackim rodem Czartoryskich. Jego przedstawiciele zaczęli budować stronnictwo polityczne zwane Familią. Dążyli do reform przy wsparciu Rosji. stronnictwo polityczne – grupa ludzi o podobnych poglądach politycznych, walcząca o wspólne cele i interesy. Podczas bezkrólewia w 1764 r. Czartoryscy doprowadzili do zwołania tzw. sejmu konwokacyjnego, który skonfederowano - nie można go było zerwać, a uchwały podejmowano większością głosów. Dzięki temu wprowadzono pierwsze reformy. Wprowadzono zasadę głosowania większością nad ustawami dotyczącymi skarbu Rzeczypospolitej i spraw gospodarczych. Uchwalono cło generalne, które objęło także szlachtę i duchowieństwo – dwa stany zwolnione do tej pory z płacenia regularnych podatków. Stanisław August założył w Warszawie Szkołę Rycerską. Kształcili się w niej przyszli oficerowie, prawnicy i kandydaci na wyższych urzędników państwowych. Uczył się w niej Tadeusz Kościuszko. W modnych w Europie szkołach rycerskich uczono przedmiotów humanistycznych, wojskowości, inżynierii, prawa, matematyki, języków obcych, dobrych manier i tańca. Sprzeciw carycy Katarzyny Reformom sprzeciwiała się - części magnaterii i szlachty, - Rosja i Prusy. Pod pretekstem walki u równouprawnienie szlachty prawosławnej i protestanckiej, wojska rosyjskie wkroczyły do Rzeczypospolitej. Przywódcy protestujących przeciw równouprawnieniu innych wyznań zostali aresztowani i wywiezieni w głąb Rosji. Na sejmie z lat 1767-1768 zastraszeni posłowie przyjęli narzuconą przez cesarzową Katarzynę II uchwałę o nienaruszalności tzw. praw kardynalnych. Były to: - wolna elekcja, prawo wypowiadania królowi posłuszeństwa, - liberum veto. Dodano zapis gwarantujący protestantom i prawosławnym takie same prawa, jakie mieli katolicy. Konfederacja barska Na początku 1768 r. grupa szlachty w miasteczku Bar na Ukrainie zawiązała zbrojną konfederację. Konfederaci byli: - przeciwni interwencji rosyjskiej, - niechętni królowi (zależnemu od Rosji), - przywiązani do religii katolickiej, - zwolennikami złotej wolności. Jednym z ich przywódców był Kazimierz Pułaski, późniejszy uczestnik wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych. W latach 1768-1772 doszło do wojny domowej. Konfederaci uzyskali niewielkie wsparcie od Francji i muzułmańskiej Turcji (zainteresowanych osłabieniem wpływów Austrii i Rosji). Armia rosyjska wspierała wojska królewskie. Ostatecznie konfederatów skompromitowała nieudana próba porwania Stanisława Augusta. Konfederaci nie nosili mundurów. - Konfederatka – charakterystyczna czapka noszona przez konfederatów barskich. Ryngrafy - duże medaliony w kształcie tarczy, ozdobione motywami religijnymi noszone na piersi przez konfederatów barskich. I rozbiór Rzeczypospolitej Na mocy traktatu zawartego przez Rosję, Prusy i Austrię w 1772 r. dokonano I rozbioru Rzeczypospolitej. Rzeczpospolita utraciła około 30% obszaru państwa i 35% ludności. Zwołany w następnym roku sejm, pod naciskiem zaborców i pod groźbą bagnetów wojsk rosyjskich, został zmuszony do zatwierdzenia rozbioru. Tadeusz Rejtan pochodził z zamożnej rodziny szlacheckiej z ziemi nowo gródzkiej (dziś Białoruś). Był uczestnikiem konfederacji barskiej. Starał się nie dopuścić do podjęcia uchwały zatwierdzającej rozbiór. Na znak protestu, rzucił się pod nogi opuszczających salę posłów. Wedle przyjętej na sejmie procedury wyjście posłów było równoznaczne ze zgodą na rozbiór. Inni posłowie nie protestowali. Powodami były: - bezsilność i strach, - łapówki wręczane senatorom i posłom przez ambasadorów obcych państw, - łudzenie się, że zaborcy zadowolą się zagarnięciem części ziem Rzeczypospolitej i zgodzą się na kontynuację reform. Prusy zajęły tzw. Prusy Królewskie (Pomorze Gdańskie, część Kujaw i północnej Wielkopolski - bez Gdańska i Torunia) z Warmią, czyli tereny dobrze zaludnione i ważne dla gospodarki i handlu Rzeczypospolitej (dostęp do Bałtyku). Austria zagarnęła tereny obejmujące zachodnią część Ukrainy (ze Lwowem) i południową Małopolskę (bez Krakowa), gęsto zaludnione i dobrze rozwinięte gospodarczo (dzięki kopalniom soli). Rosja zagarnęła część ziem białoruskich, słabiej zaludnioną niż tereny zajęte przez pozostałych zaborców. Reformy stanisławowskie Próby reform i odrodzenie kulturalne Rozbiór (1772 r.) wstrząsnął opinią publiczną w Rzeczypospolitej. Państwo polsko-litewskie: - utraciło (na rzecz Austrii i Prus) ziemie gęsto zaludnione i wysoko rozwinięte gospodarczo, - straciło bezpośredni dostęp do Bałtyku, - było zależne od Rosji. Król i część reformatorów postanowili ratować, co się da. Uzyskali poparcie Rosji i już na sejmie rozbiorowym uchwalili pierwsze umiarkowane reformy. Sejm rozbiorowy powołał w 1773 r. Komisję Edukacji Narodowej - pierwsze na świecie ministerstwo oświaty. 14 października (dzień ustanowienia Komisji Edukacji Narodowej) obchodzimy Dzień Edukacji Narodowej. Komisja przeprowadziła reformę szkolnictwa: - odnowiono dwa uniwersytety – w Krakowie i Wilnie, - utworzono nowego typu szkoły podstawowe (przy parafiach) oraz średnie (Lekcje odbywały się w języku polskim, a nie – jak do tej pory – po łacinie.) - Komisja Edukacji Narodowej założyła Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, które: - opracowywało nowe programy szkolne (w duchu oświeceniowym), - wydawało nowoczesne podręczniki (jedne z najnowocześniejszych w Europie). Celem edukacji było ukształtowanie nowego pokolenia, które: - myśli w sposób oświeceniowy, - jest patriotyczne i chce podnieść kraju z upadku, - nie naśladuje bezmyślnie wzorców z zagranicy. (Krytykowano uleganie cudzoziemskim obyczajom i modzie oraz wplatanie francuskich zwrotów do języka polskiego). W ramach reform ustroju utworzono Radę Nieustającą - pierwszy w dziejach Polski rząd. Rada była najwyższym organem władzy wykonawczej, odpowiedzialnym przed sejmem. Na jej czele stał król. Została podzielona na 5 departamentów (ministerstw): - spraw zagranicznych, - sprawiedliwości, - skarbu, - wojska, - policji. Duże wpływy w Radzie mieli członkowie opłacani przez Rosję. Krytycy nazywali ją Radą Nieustającej Zdrady. Hugo Kołłątaj Był jedną z najważniejszych postaci Komisji Edukacji Narodowej. Wywodził się ze szlacheckiej rodziny. Odebrał staranne wykształcenie na uniwersytetach w Krakowie, Wiedniu i Rzymie (tam przyjął święcenia kapłańskie). Zreformował w duchu oświeceniowym Akademię Krakowską. Był też jednym z głównych autorów reform zmierzających do naprawy Rzeczypospolitej u schyłku XVIII w. Ożywienie w gospodarce Król i jego współpracownicy starali się ratować finanse państwa. Dążono do sprawniejszego ściągania podatków. Reformy miały ulżyć chłopom w dobrach królewskich. Króla naśladowali niektórzy szlachcice (otwarci na idee oświeceniowe). Ograniczali chłopom pańszczyznę, zamieniając ją na czynsz - regularne opłaty w pieniądzu. Król i niektórzy magnaci (czasem razem z zamożnymi mieszczanami) zakładali prywatne manufaktury (np. królewska manufaktura w Kozienicach, w której produkowano broń palną). Reformy państwowe objęły też miasta królewskie. Utworzone komisje dobrego porządku miały zajmować się: - rozbudową sieci wodociągów i kanałów, - planowaniem i wytyczaniem nowych ulic i placów, - podnoszeniem stanu czystości w miastach. Warszawa stanisławowska Dynamicznie rozwijała się Warszawa. Duży przyrost ludności w drugiej połowie XVIII w. sprawił, że zaliczała się do większych miast europejskich. Wznoszono nowe budowle: kościoły, pałace i inne budynki, w (typowym dla tego okresu) stylu klasycystycznym. Wojciech Bogusławski (dzięki mecenatowi Stanisława Augusta) założył Teatr Narodowy. Król wspaniale urządził wnętrza Zamku Królewskiego w Warszawie. Z inicjatywy króla powstał zespół pałacowo-ogrodowy zwany Łazienkami Królewskimi – z klasycystycznym pałacem Na Wyspie. Na urządzanych przez króla obiadach czwartkowych (zimą w Zamku Królewskim, latem w Łazienkach) gromadzili się wybitni artyści, ludzie nauki i literaci, np. Ignacy Krasicki, Hugo Kołłątaj i Wojciech Bogusławski. Dzięki królewskiemu mecenatowi oraz wpływom europejskiego oświecenia kultura i literatura polska przeżywały rozkwit. Wojciech Bogusławski - założyciel Teatru Narodowego, żołnierz, aktor, dramatopisarz, wieloletni dyrektorem Teatru Narodowego. Jest nazywany „ojcem sceny polskiej”. Do historii przeszło jego dzieło Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale - pierwsza polska opera narodowa, która miała natchnąć rodaków duchem patriotyzmu. Sejm Wielki i Konstytucja 3 maja Sejm Wielki Rosja i Austria wypowiedziały wojnę Turcji, którą poparły Prusy. Osłabł sojusz państw zaborczych. Rosja zaangażowana w wojnę nie ingerowała w sprawy Rzeczypospolitej. Młode pokolenie w państwie polsko-litewskim było: dobrze wykształcone, - nastawione patriotycznie, - rozumiało potrzebę reform. Król Stanisław August Poniatowski jesienią 1788 r. zwołał do Warszawy sejm. Sejm ten został skonfederowany, tzn. nie obowiązywało na nim liberum veto, a uchwały podejmowano większością głosów. Ze względu na czas trwania – cztery lata (1788-1792) - nazywamy go Sejmem Czteroletnim. Ze względu na doniosłe zmiany, jakich dokonał w ustroju państwa nazywamy go Sejmem Wielkim. Stanisław Małachowski (1736–1809) - marszałek Sejmu Wielkiego. Był głęboko oddany sprawie reformowania Rzeczypospolitej. Sprzeciwiał się liberum veto i współtworzył Konstytucję 3 maja. Należał do przywódców stronnictwa reform. Stronnictwo reform było: - nastawione patriotycznie, - niechętne Rosji, - przeniknięte ideałami oświecenia. Składało się z część szlachty i magnatów. Popierało ich mieszczaństwo, które chciało uzyskać równoprawną wobec szlachty pozycję w państwie (pod wpływem wiadomości o rewolucyjnych przemianach we Francji po 1789 roku). Członkowie stronnictwa reform to m.in. Ignacy Potocki i Stanisław Małachowski. Obóz hetmański (nazwanym tak, ponieważ przewodzili mu dwaj hetmani – Seweryn Rzewuski i Ksawery Branicki) - przeciwnicy reformatorów, część magnatów i szlachty nawołujący do utrzymania dawnego ustroju. Sejm Wielki uchwalił wysoki podatek dochodowy, który miały płacić ze swoich majątków szlachta i duchowieństwo. Miało to wystarczyć na zwiększenie stanu armii do 100 tys. żołnierzy, ale udało się zebrać tylko na połowę. Było to dużo mniej niż każda z armii zaborców. Konstytucja 3 maja Katarzyna II ingerowała w sprawy polskie dzięki: - stacjonującym na ziemiach Rzeczypospolitej wojskom rosyjskim, · Radzie Nieustającej zależnej od Rosji. Z uchwaleniem konstytucji należało się spieszyć. Wojna rosyjsko-turecka zbliżała się ku zwycięskiemu dla Rosji końcowi. Członkowie obozu reform zawiązali stronnictwo zwane Zgromadzeniem Przyjaciół Konstytucji. 3 maja 1791 r., wykorzystując nieobecność w Warszawie licznej grupy posłów przeciwnych reformom, sejm uchwalił konstytucję. Była ona pierwszą konstytucją uchwaloną w Europie i drugą na świecie (po Konstytucji Stanów Zjednoczonych). W przygotowaniu konstytucji największą rolę odegrali Stanisław August, Stanisław Małachowski, Ignacy Potocki i Hugo Kołłątaj. Na treść konstytucji miały wpływ ustawy: - amerykańskie, - brytyjskie, - francuskie z okresu rewolucji oraz idee oświecenia. Wprowadzono trójpodziału władz na: (sejm), (król i Straż Praw), - ustawodawczą - wykonawczą - sądowniczą (niezależne sądy). Rzeczpospolita stała się monarchią konstytucyjną (nowoczesną odmianą monarchii parlamentarnej). Konstytucja nie była tak nowoczesna, jak konstytucje amerykańska (1787 r.) i francuska (wrzesień 1791 r.). Nie znosiła tradycyjnego podziału społeczeństwa na mniej i bardziej uprzywilejowane stany. Według Rosji i Prus konstytucja w sposób niebezpieczny dla ich interesów mogła wzmocnić Rzeczpospolitą. Przeciwnicy konstytucji uważali, że pozbawia ich ona praw kardynalnych - podstaw „złotej wolności". Najważniejsze postanowienia Konstytucji 3 maja - zniesienie liberum veto i wprowadzenie głosowania na sejmach większością głosów, likwidacja wolnej elekcji i ustanowienie monarchii dziedzicznej (po śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego korona miała należeć do władców z dynastii saskiej), - dwuizbowy sejm (senat, izba poselska) był najwyższą władzą ustawodawczą (na posłów wybierana była tylko szlachta posiadająca majątki ziemskie), - powołanie tzw. Straży Praw - najwyższej władzy wykonawczej w państwie, złożonej z króla i odpowiedzialnych przed sejmem ministrów, - - niezależne sądy – władza sądownicza nie może być sprawowana ani przez wykonawczą, ani ustawodawczą, - dopuszczenie mieszczan do urzędów w państwie i zezwolenie im na nabywanie majątków ziemskich (do tej pory było to zastrzeżone dla szlachty), obietnica wzięcia chłopów pod opiekę państwa i prawa. Na pamiątkę uchwalenia konstytucji w dniu 3 maja Polacy obchodzą święto narodowe. Wojna w obronie konstytucji i II rozbiór Rzeczypospolitej Wojna polsko-rosyjska w 1792 roku Rosja i inni zaborcy nie chcieli, żeby Rzeczpospolita się wzmocniła. Członkowie obozu hetmańskiego byli przeciwnikami Konstytucji 3 maja. Przy wsparciu Rosji chcieli obalić konstytucję. W kwietniu 1792 r. Seweryn Rzewuski i Ksawery Branicki podpisali w Petersburgu akt konfederacji. Chcieli: obalenia reform Sejmu Wielkiego, - przywrócenia dawnego ustroju Rzeczypospolitej. By nie podejrzewano ich o zależność od Rosji, akt konfederacji ogłosili dopiero w następnym miesiącu i w innym miejscu - w Targowicy (przygranicznym miasteczku na Ukrainie). - Katarzyna II wykorzystała pretekst, jaki dała jej konfederacja targowicka. W maju 1792 r. wojska rosyjskie wkroczyły na ziemie Rzeczypospolitej. Armia polsko-litewska była niewyszkolona i dużo mniejsza od rosyjskiej. Sukcesy odnosili tylko dwaj polscy generałowie - książę Józef Poniatowski, bratanek króla, oraz Tadeusz Kościuszko, uczestnik walk o niepodległość Stanów Zjednoczonych. W wygranych bitwach pod Zieleńcami i Dubienką siły polskie tylko chwilowo powstrzymały przemarsz wojsk rosyjskich. Po zwycięstwie polskich żołnierzy pod dowództwem księcia Józefa Poniatowskiego w bitwie pod Zieleńcami (na Ukrainie) w czerwcu 1792 r., król ustanowił najwyższe polskie odznaczenie wojskowe – Order Virtuti Militari (łac., „męstwu wojennemu"). Król i większość członków Straży Praw, licząc na uratowanie kraju przed kolejnym rozbiorem, postanowili przystać na warunki stawiane przez Rosję. Pod koniec lipca 1792 r. na mocy uchwały Straży Praw - - król przystąpił do konfederacji targowickiej. Obrońcy reform i konstytucji na znak protestu, opuścili kraj. Byli to m.in. Tadeusz Kościuszko, Ignacy Potocki, Stanisław Małachowski i Hugo Kołłątaj. Słowo ,,targowica” stało się synonimem zdrady. II rozbiór Katarzyna II przystała na propozycję króla Prus, który domagał się wcielenia części ziem polskich do swego państwa w ramach zadośćuczynienia za straty poniesione w wojnie z rewolucyjną Francją. Na początku 1793 r. Rosja i Prusy podpisały kolejny traktat rozbiorowy. Największą część ziem Rzeczypospolitej zagarnęła Rosja. Rosja zagarnęła tereny dzisiejszej Ukrainy i Białorusi. Prusy zajęły Wielkopolskę, Kujawy i północną część Mazowsza, a także dwa ważne dla polskiej gospodarki i handlu miasta: Gdańsk i Toruń. W sumie oba mocarstwa zagarnęły obszar podobny wielkością do dzisiejszego państwa polskiego. Austria w II rozbiorze nie uczestniczyła. We wrześniu 1793 r. zwołano do Grodna sejm. Oddziały rosyjskie otoczyły gmach, w którym odbywały się obrady. Zastraszeni aresztowaniem i konfiskatą majątków posłowie: - zgodzili się uznać traktat rozbiorowy. - odwołano wiele reform Sejmu Wielkiego (w tym Konstytucję 3 maja), - przywrócono Radę Nieustającą, - król i sejm zostali pozbawieni realnej władzy. Sejm grodzieński był ostatnim sejmem w dziejach państwa polsko-litewskiego. Zamek Królewski (Nowy Zamek) w Grodnie (Białoruś) to miejsce gdzie: - odbył się w 1793 r. ostatni sejm Rzeczypospolitej, zakończony podpisaniem traktatu II rozbioru, w 1795 r. król Stanisław August podpisał akt abdykacji, - Stanisław Poniatowski mieszkał do 1797 r. - Sytuacja po II rozbiorze Okrojona Rzeczpospolita miała być słabym państwem. Rządy sprawował faktycznie rosyjski ambasador. Patrioci na emigracji planowali zbrojne powstanie przeciw zaborcom. W kraju powstawały organizacje spiskowe. Z Francji docierały wieści o postępach rewolucji. Powstanie kościuszkowskie i upadek Rzeczypospolitej Wybuch insurekcji kościuszkowskiej Po II rozbiorze Rzeczpospolita była państwem zależnym od zaborców w polityce zewnętrznej i wewnętrznej. Rządziła nią zależna od Rosji Rada Nieustająca. Rada zatwierdziła zmniejszenie liczebności (i tak małego) wojska. Wywołało to bunt wojskowych. Patrioci wzywali do powstania, by odzyskać pełną niepodległość. W Krakowie na Rynku Głównym 24 marca 1794 r. Tadeusz Kościuszko (który potajemnie powrócił z emigracji) uroczyście zaprzysiągł akt powstania tzw. insurekcji kościuszkowskiej Kościuszko został naczelnikiem sił zbrojnych, otrzymał władzę dyktatorską i prawo do powoływania członków rządu powstańczego. Ogłoszono obowiązkowy pobór do armii (miała liczyć 100 tysięcy żołnierzy). Kosynierzy - chłopskie oddziały powstańców uzbrojone w kosy o ostrzu osadzonym pionowo na drzewcu. Powstańcy odnieśli zwycięstwo nad oddziałami rosyjskimi pod Racławicami. Radykałowie i wyroki na zdrajcach Powstańcy opanowali Warszawę i Wilno. Przepędzono oddziały rosyjskie. W walkach wzięli udział ubożsi mieszkańcy obu miast. W Warszawie podczas walk zasłużył się zwłaszcza szewc Jan Kiliński. Jan Kiliński - pochodził z Wielkopolski. Po przybyciu do Warszawy uzyskał tytuł mistrza szewskiego. W kwietniu 1794 r. stanał na czele ludu Warszawy, który oswobodził stolicę z rąk rosyjskich. Za zasługi dla powstania został mianowany przez Kościuszkę pułkownikiem. Pod koniec insurekcji dostał się do niewoli rosyjskiej. Radykałów powstańczych - zwolenników terroru rewolucyjnego - nazywano w Polsce (jak we Francji) jakobinami lub – od imienia Hugona Kołłątaja – - ,,hugonistami". Mieli oni swoje wpływy zwłaszcza wśród uboższych warstw Warszawy. Radykałowie żądali surowego rozprawienia się z targowiczanami. Aresztowano targowiczan, skazywano na karę śmierci, a tych, którzy zdołali zbiec, sądzono zaocznie, a na szubienicach wieszano ich portrety lub kukły. Radykałowie domagali się też ukarania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Z wybijanych przez powstańców monet usunięto wizerunek króla. Hugo Kołłątaj był wielkim sympatykiem Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Mianowany ministrem skarbu podczas insurekcji kościuszkowskiej, przeprowadził m.in. rekwirowanie sreber kościelnych na bicie monety, a także zarządził emisję pierwszego w historii Polski pieniądza papierowego. Uniwersał połaniecki Aby zmobilizować chłopów do udziału w powstaniu, 7 maja 1794 r. Tadeusz Kościuszko wydał w obozie wojskowym w Połańcu rozporządzenie (uniwersał) dotyczące chłopów, mające obowiązywać wyłącznie podczas insurekcji. Uniwersał nie wszędzie był respektowany. Szlachta nawet na chwilę nie chciała dać chłopom takich swobód. Chłopi z nieufnością odnosili się do insurekcji. Uważali, że to powstanie szlachty. Najważniejsze postanowienia Uniwersału połanieckiego - chłopom zagwarantowano wolność osobistą – prawo do swobodnego opuszczania wsi, - zakazano szlacheckim właścicielom wsi usuwania chłopów z uprawianej przez nich roli, - zmniejszono wymiar pańszczyzny, a powołani do wojska chłopscy rekruci zostali zwolnieni z obowiązku pańszczyzny. Rosja i Prusy przeciw insurekcji Armia powstańcza była niewyszkolona i słabo uzbrojona. W lipcu 1794 r. Prus przystąpiły do działań wojennych. Oddziały generała Jana Henryka Dąbrowskiego ruszyły na Kujawy (znajdujące się pod zaborem pruskim) i zajęły Bydgoszcz. Armię rosyjską wzmocniły świeżo przysłane oddziały wojsk. Klęska insurekcji W październiku wojska dowodzone przez Kościuszkę poniosły klęskę w bitwie pod Maciejowicami. Do niewoli dostał się ranny Kościuszko. W listopadzie wojska rosyjskie zdobyły Pragę (część Warszawy położoną na prawym brzegu Wisły). Dokonały rzezi Pragi - masakry ludności cywilnej. Berek Joselewicz - dowódca pułku jazdy złożonej z polskich Żydów, który walczył w obronie Pragi. Berek Joselewicz za walkę o niepodległość kraju otrzymał Order Virtuti Militari. 5 listopada 1794 r. podjęto decyzję o kapitulacji lewobrzeżnej Warszawy. Poprzedziła ona ostateczny upadek insurekcji kościuszkowskiej. III rozbiór W 1795 r. Rosja, Prusy i Austria podzieliły między siebie resztę ziem Rzeczypospolitej. Polsko-litewska Rzeczpospolita zniknęła z mapy Europy. Warszawa stała się teraz miastem przygranicznym pod zaborem pruskim. Król został zmuszony do abdykacji. Zmarł trzy lata po III rozbiorze w Petersburgu (stolicy Rosji). Czy polsko-litewska Rzeczpospolita musiała upaść? Zewnętrzne przyczyny upadku. Państwa sąsiednie były: - silniejsze militarnie, - silniejsze gospodarczo, nowoczesne. - Wewnętrzne przyczyny upadku. Rzeczpospolita była państwem: - zacofanym gospodarczo, ze słabą władzą centralną, - niszczonym przez egoizm dominującej szlachty. Kapitulacji w 1792 r. i przystąpienia króla do targowicy uważa się za przedwczesne. (Rewolucyjna Francja również była otoczona sojuszem wrogich państw i walczyła na wielu frontach, a jednak zdołała odnosić zwycięstwa.) MZ Learning Notatka powstała na podstawie podręcznika „Historia 6” WSiP, 2019.