Daty i terminy do zapamiętania

Najważniejsze wydarzenia, które musisz znać na sprawdzian, rozciągają się od 1979 do 1991 roku. Kluczowe daty to przejęcie władzy przez Gorbaczowa w 1985 r., obalenie komunizmu w 1989-1990 i rozwiązanie ZSRS w grudniu 1991 r.

Zapamiętaj też ważne terminy: pierestrojka (przebudowa gospodarki), głasnost (jawność i wolność słowa) oraz Jesień Ludów (pokojowe rewolucje w krajach komunistycznych). Aksamitna rewolucja to nazwa przemian w Czechosłowacji, a pucz Janajewa to nieudany zamach stanu w ZSRS.

Kluczowe postacie to Ronald Reagan (prezydent USA), Michail Gorbaczow (przywódca ZSRS), Václav Havel (prezydent Czechosłowacji) oraz Borys Jelcyn (pierwszy prezydent Rosji).

💡 Zapamiętaj: Rok 1989 to "rok cudów" - w ciągu kilku miesięcy upadły wszystkie komunistyczne rządy w Europie Wschodniej!

Kryzys ZSRS i polityka Reagana

Związek Sowiecki w latach 80. znajdował się w głębokim kryzysie. Ludzie przestali wierzyć komunistycznej propagandzie z powodu kryzysu gospodarczego i narastających dążeń niepodległościowych wśród 130 narodów zamieszkujących ZSRS.

W 1981 r. prezydentem USA został Ronald Reagan - zagorzały wróg komunizmu. Jego strategia była prosta: wzmocnić armię amerykańską, rozmieścić najnowocześniejsze rakiety w Europie Zachodniej i wspierać ruchy antykomunistyczne na całym świecie.

Reagan zmusił też Arabię Saudyjską do zwiększenia wydobycia ropy, co drastycznie obniżyło jej ceny. To był cios w serce sowieckiej gospodarki, która żyła głównie z eksportu ropy naftowej.

Wojna w Afganistanie (1979-1989) okazała się dla ZSRS katastrofą. Amerykanie szkolili i zbrajali afgańskich partyzantów, którzy skutecznie atakowali sowieckie wojska. Konflikt przyniósł tysiące ofiar i dodatkowo osłabił sowiecką gospodarkę.

💡 Ciekawostka: Afgańscy mudżahedini używali amerykańskich pocisków przeciwlotniczych Stinger, które zmieniły przebieg wojny!

Reformy Gorbaczowa i początki zmian

W 1985 r. władzę w ZSRS przejął Michail Gorbaczow - młody przywódca, który zdawał sobie sprawę z katastrofalnej sytuacji kraju. Wprowadził dwie kluczowe reformy, które całkowicie zmieniły bieg historii.

Pierestrojka ("przebudowa") miała wprowadzić elementy kapitalizmu do sowieckiej gospodarki i wymienić stare kadry na młodszych działaczy. Głasnost ("jawność") oznaczała ograniczenie cenzury i zwiększenie wolności prasy oraz demokratyzację życia politycznego.

Reformy nie przyniosły jednak oczekiwanych rezultatów. Ujawnione zostały liczne nadużycia urzędników partyjnych, a centralnie zarządzana gospodarka nadal nie funkcjonowała. Gorbaczow musiał drastycznie zmniejszyć wydatki na zbrojenia - podpisywał traktaty rozbrojeniowe z USA i wycofał wojska z Afganistanu.

W krajach bloku wschodniego zaczęły powstawać organizacje opozycyjne, bo władze komunistyczne nie mogły już otwarcie stosować represji. ZSRS był zbyt słaby, a kraje komunistyczne potrzebowały pomocy Zachodu.

💡 Pamiętaj: Gorbaczow chciał uratować komunizm przez jego reformowanie, ale w efekcie doprowadził do jego upadku!

Jesień Ludów 1989

Jesień Ludów to nazwa fali rewolucyjnych zmian, która jesienią 1989 r. przeszła przez Europę Środkowo-Wschodnią. W ciągu kilku miesięcy upadły wszystkie komunistyczne rządy - najczęściej w sposób pokojowy.

W Polsce proces rozpoczął się najwcześniej. "Solidarność" zwyciężyła w częściowo wolnych wyborach, a Tadeusz Mazowiecki został pierwszym niekomunistycznym premierem. W Czechosłowacji aksamitna rewolucja doprowadziła do wyboru Václava Havla na prezydenta i późniejszego pokojowego podziału na Czechy i Słowację.

Na Węgrzech komuniści zawarli kompromis z opozycją, a w Bułgarii proces democratyzacji przebiegał powoli. Najdramatyczniej było w Rumunii, gdzie dyktator Nicolae Ceauşescu odmówił reform i został rozstrzelany po krwawych demonstracjach w grudniu 1989 r.

Symbolicznym momentem był 9 listopada 1989 r., kiedy otwarto granice między NRD a RFN. Tysiące ludzi ruszyło w stronę muru berlińskiego i zaczęło go burzyć. Rok później, w październiku 1990 r., Niemcy zostały oficjalnie zjednoczone.

💡 Symbol epoki: Upadek muru berlińskiego to jeden z najważniejszych momentów w historii XX wieku!

Katastrofa w Czarnobylu i rozpad struktur bloku wschodniego

26 kwietnia 1986 r. wydarzyła się jedna z największych katastrof przemysłowych w historii - awaria w elektrowni atomowej w Czarnobylu na Ukrainie. Wybuch reaktora skażył promieniotwórczo ogromny obszar na pograniczu Rosji, Ukrainy i Białorusi.

Władze komunistyczne początkowo utrzymywały katastrofę w tajemnicy ze względów propagandowych (zbliżały się obchody święta 1 Maja). Miliony mieszkańców Europy zostało narażonych na promieniowanie. Katastrofa pokazała, że partia nadal manipuluje informacjami i sprawuje niepodzielną władzę.

28 czerwca 1991 r. w Budapeszcie rozwiązano RWPG (Radę Wzajemnej Pomocy Gospodarczej). Miesiąc później, 1 lipca 1991 r., oficjalnie zakończono współpracę wojskową w ramach Układu Warszawskiego. Większość krajów byłego bloku wschodniego rozpoczęła intensywną współpracę z Zachodem.

W 1990 r. Litwa jako pierwsza z republik sowieckich ogłosiła deklarację niepodległości. Był to początek końca Związku Sowieckiego.

💡 Tragiczna ironia: Czarnobyl miał symbolizować potęgę sowieckiej technologii, a stał się symbolem upadku całego systemu.

Pucz Janajewa i rozpad ZSRS

19 sierpnia 1991 r. grupa przeciwników demokratyzacji na czele z Giennadijem Janajewem zorganizowała zamach stanu zwany puczem Janajewa. Aresztowali Gorbaczowa, ale nie zdołali uwięzić Borysa Jelcyna - czołowego zwolennika przemian.

Nieudany zamach stanu paradoksalnie przyspieszył rozpad ZSRS. Chaos wykorzystały kolejne republiki: Łotwa, Estonia, Ukraina i Białoruś ogłosiły swoją niepodległość. Lawina niepodległościowa była nie do zatrzymania.

8 grudnia 1991 r. Jelcyn wraz z przedstawicielami Ukrainy i Białorusi podjęli historyczną decyzję o rozwiązaniu Związku Sowieckiego. Wszystkie republiki związkowe stały się niepodległymi państwami. Michail Gorbaczow podał się do dymisji, a prezydentem nowo utworzonej Rosji został Borys Jelcyn.

W grudniu 1991 r. przestał istnieć jeden z największych imperiów w dziejach świata. Zimna wojna dobiegła końca, a mapa Europy zmieniła się na zawsze.

💡 Koniec epoki: Rozpad ZSRS w grudniu 1991 r. zamknął kartę historii trwającą ponad 70 lat i definitywnie zakończył XX-wieczny podział świata.