Ważne wydarzenia i Sejm Wielki

Żeby dobrze zrozumieć upadek Polski, musisz znać kluczowe daty. Rozbiory Polski nastąpiły w latach 1772, 1793 i 1795. Wcześniej, w latach 1768-1772, szlachta zorganizowała konfederację barską przeciwko Rosji.

Konstytucja 3 maja (1791) była próbą naprawy państwa, ale już rok później zawiązano konfederację targowicką (1792), która sprzeciwiała się reformom. Ostatnią próbą ratowania niepodległości było powstanie kościuszkowskie $24 marca - 16 listopada 1794$.

Sejm Wielki (zwany też Czteroletnim) obradował od 6 października 1788 do 29 maja 1792 roku w Warszawie. Był przełomowy, bo po raz pierwszy od dawna nie obowiązywało na nim liberum veto - szkodliwa zasada pozwalająca jednemu posłowi zerwać cały sejm.

Warto wiedzieć! W 1773 roku powstała Komisja Edukacji Narodowej (KEN) - pierwsze w Europie ministerstwo oświaty, które miało za zadanie unowocześnić polską edukację.

Ważne pojęcia z epoki

Anarchia to stan, w którym brakuje skutecznej władzy. W Polsce przedrozbiorowej często mówiono o anarchii szlacheckiej, gdy magnaci i szlachta rządzili się według własnych zasad, ignorując dobro państwa.

Ambasadorowie to najwyżsi przedstawiciele dyplomatyczni jednego państwa w drugim. W okresie upadku Rzeczypospolitej szczególnie potężny był ambasador rosyjski, który często mieszał się w wewnętrzne sprawy Polski.

W trudnych czasach dla kraju wielu Polaków wybierało emigrację, czyli opuszczenie ojczyzny. Po klęsce powstania kościuszkowskiego naczelnik Tadeusz Kościuszko też musiał emigrować.

Collegium Nobilium było elitarną szkołą prowadzoną przez zakon pijarów dla synów bogatej szlachty, gdzie uczono nowoczesnych nauk i języków. Uczęszczali do niej przyszli reformatorzy państwa.

Czy wiesz? Termin "naczelnik" oznaczał najwyższego przywódcę państwa - taką funkcję pełnił Kościuszko podczas powstania w 1794 roku, mając władzę zarówno cywilną jak i wojskową!

Konflikty zbrojne

Wojna północna (1700-1721) miała ogromny wpływ na osłabienie Polski. W tym konflikcie Dania, Saksonia i Rosja, a później również Hanower i Prusy, walczyły przeciwko Szwecji. Polska, choć nie była oficjalnie w stanie wojny, stała się terenem walk obcych armii, które niszczyły kraj i przyczyniały się do jego upadku.

Powstanie kościuszkowskie $24 marca - 16 listopada 1794$ było ostatnią próbą ratowania niepodległości Polski. Ta narodowa insurekcja rozpoczęła się jako walka przeciwko Rosji, a później objęła również Prusy. Pomimo bohaterstwa powstańców i przysięgi Kościuszki na krakowskim rynku, zryw zakończył się porażką.

Po upadku powstania kościuszkowskiego nastąpił trzeci rozbiór Polski (1795), który oznaczał całkowite wymazanie kraju z mapy Europy na ponad wiek.

Ciekawostka! Podczas powstania kościuszkowskiego po raz pierwszy w polskiej historii do walki stanęli nie tylko szlachcice, ale również mieszczanie i chłopi uzbrojeni w kosy.

Ważne postacie epoki

W czasach upadku Rzeczypospolitej panowało czterech władców: August II Mocny, Stanisław Leszczyński, August III Sas i Stanisław August Poniatowski. Ostatni z nich próbował ratować kraj przez reformy, ale było już za późno.

Spośród patriotów warto zapamiętać kilka najważniejszych postaci. Tadeusz Rejtan zasłynął dramatycznym protestem przeciwko pierwszemu rozbiorowi, kładąc się w drzwiach sali sejmowej. Jan Kiliński, zwykły szewc, został przywódcą mieszczan podczas insurekcji kościuszkowskiej.

Stanisław Konarski był pisarzem i reformatorem edukacji. Stanisław Małachowski jako marszałek Sejmu Wielkiego przyczynił się do uchwalenia Konstytucji 3 maja. Tadeusz Kościuszko, inżynier wojskowy i generał, stanął na czele ostatniego powstania próbującego ocalić niepodległość Polski.

Warto wiedzieć! Józef Poniatowski, bratanek ostatniego króla Polski, był wybitnym dowódcą wojskowym, który później służył pod Napoleonem i zginął w bitwie pod Lipskiem w 1813 roku.

Przyczyny rozbiorów

Upadek Polski miał zarówno przyczyny wewnętrzne jak i zewnętrzne. Wśród wewnętrznych problemów najważniejsze to osłabienie władzy królewskiej przez kolejne przywileje dla szlachty oraz liberum veto, które pozwalało jednemu posłowi zerwać obrady sejmu. Wolna elekcja prowadziła do przekupstwa i ingerencji obcych mocarstw w wybór króla.

Polska pozostawała w tyle za resztą Europy - nie miała silnej armii, większość mieszkańców (chłopi i mieszczanie) nie miała praw politycznych, a gospodarka przeżywała regres. Te słabości wykorzystały sąsiednie mocarstwa.

Przyczyny zewnętrzne rozbiorów to przede wszystkim agresywna polityka Rosji, Prus i Austrii, które chciały powiększyć swoje terytoria kosztem słabnącej Rzeczypospolitej. Zaborcy korumpowali polskich urzędników i uzależniali od siebie kolejnych władców, co uniemożliwiało skuteczne reformy.

Pamiętaj! Mimo że rozbiory były wielką tragedią, Polacy nigdy nie pogodzili się z utratą niepodległości. Przez 123 lata niewoli podejmowali kolejne powstania i walkę o odzyskanie wolności.