Koncepcje i początek wojny polsko-bolszewickiej

Na wschodzie Polski ścierały się trzy główne koncepcje granic. Koncepcja federacyjna Piłsudskiego zakładała stworzenie buforowych państw (Ruś, Białoruś, Ukraina), które dawałyby Polsce dodatkowy czas na obronę przed Rosją. Koncepcja inkorporacyjna Dmowskiego stawiała na polonizację ziem wschodnich, by stworzyć państwo jednolite. Trzecia opcja, zaproponowana przez Lorda Curzona, opierała wschodnią granicę na linii rzeki Bug.

Wojna polsko-bolszewicka rozpoczęła się bez formalnego wypowiedzenia wojny. Była to seria działań, w których Polska zajmowała wschodnie terytoria. Piłsudski zawarł sojusz z Ukraińską Republiką Ludową pod przywództwem Semena Petlury.

W pierwszej fazie wojny Polska zajęła Wilno, Mińsk i Kijów (ten ostatni miał trafić pod kontrolę ukraińską). Tymczasem w Rosji trwała wojna domowa między białymi (dowodzonymi przez Antona Denikina, dążącymi do odbudowy caratu) a czerwonymi (pod wodzą Lwa Trockiego, walczącymi o wprowadzenie komunizmu).

Warto zapamiętać! Piłsudski nie poparł żadnej ze stron rosyjskiej wojny domowej - biali chcieli odbudowy caratu, co było zagrożeniem dla Polski, a czerwoni w ogóle nie przewidywali istnienia niepodległej Polski.

Trzecia faza wojny przyniosła atak Armii Konnej bolszewików na Ukrainę, co zmusiło Polaków do wycofania się do Lwowa. Na czele Rosji stanęli Siemion Budionny i Michaił Tuchaczewski, podczas gdy polskimi siłami dowodzili Tadeusz Rozwadowski i Józef Piłsudski.

Bitwa Warszawska i kluczowe wydarzenia wojny

W obliczu zagrożenia bolszewickiego 1 lipca 1920 r. powstała Rada Obrony Państwa pod przewodnictwem Piłsudskiego, która ogłosiła masowy pobór do wojska. Tymczasem bolszewicy utworzyli Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski (PolRewKom) - marionetkowy rząd, który miał przejąć władzę w Polsce. W jego skład wchodzili m.in. Feliks Dzierżyński i Julian Marchlewski.

Bitwa Warszawska $13-25 sierpnia 1920 r.$ stała się przełomowym momentem wojny. Węgry chciały pomóc Polsce, ale nie otrzymały zgody od Belgii - zamiast tego wysłały pociąg z darmową amunicją. Kluczowym momentem był tzw. Cud nad Wisłą (15 sierpnia), gdy Piłsudski uderzył znad rzeki Wieprz, rozbijając grupę mozyrską zmierzającą na Warszawę.

Fascynujący fakt: Podczas bitwy pod Zadwórzem (17 sierpnia 1920) polskie oddziały pod dowództwem Bolesława Zajączkowskiego poświęciły się, by powstrzymać armię Budionnego przed dotarciem do Warszawy. Z 330 walczących poległo aż 318 żołnierzy, których później nazwano "Orlętami Lwowskimi".

Kolejne ważne starcia to bitwa pod Komarowem $31 sierpnia-2 września$, która zakończyła się polskim zwycięstwem, oraz bitwa nad Niemnem $20-26 września$, gdzie armia czerwona poniosła klęskę. Wcześniej w belgijskim SPA próbowano mediować w sprawie Polski, proponując niekorzystne warunki: oddanie Wilna Litwie, rozbrojenie polskiej armii, rezygnację z plebiscytu na Śląsku Cieszyńskim i granicę wschodnią na linii Curzona. Polska odrzuciła te propozycje.

Traktat ryski i konsekwencje wojny

Traktat ryski zakończył wojnę polsko-bolszewicką, ustalając granicę zbliżoną do tej z 1793 roku. Na mocy traktatu Rosja miała zwrócić Polsce skradzione dzieła sztuki (czego ostatecznie nie zrobiła) i wypłacić 30 milionów rubli w złocie jako rekompensatę. Najważniejszym skutkiem było przejście do pokoju po latach intensywnych walk.

Pomimo formalnego pokoju, napięcie na wschodniej granicy nie znikło. Sowieci utworzyli liczący około 250 tysięcy żołnierzy oddział, którego celem była destabilizacja sytuacji w Polsce. W odpowiedzi Polska utworzyła Korpus Ochrony Pogranicza (KOP), specjalną formację przeznaczoną do strzeżenia wschodniej granicy.

Ciekawostka: Sprawa Wilna została rozwiązana w nietypowy sposób. 12 października 1920 roku generał Lucjan Żeligowski, działając na polecenie Piłsudskiego, przeprowadził pozorowany "bunt" i zajął Wilno. Plan był prosty - gdyby operacja się powiodła, Polska zyskiwała ważne miasto; gdyby się nie udała, Piłsudski mógł uznać działania Żeligowskiego za samowolę i go ukarać.

Wojna polsko-bolszewicka okazała się jednym z najważniejszych konfliktów XX wieku. Zwycięstwo Polski powstrzymało rozprzestrzenianie się komunizmu na Zachód i pozwoliło młodemu państwu polskiemu umocnić swoją pozycję w Europie Wschodniej. Jednocześnie był to początek długotrwałej nieufności między Polską a Związkiem Sowieckim.