Destalinizacja i zmiany w bloku wschodnim

Po śmierci Józefa Stalina 5 marca 1953 roku, władzę w ZSRR przejął Nikita Chruszczow, który zainicjował proces destalinizacji. Był to okres odchodzenia od terroru stalinowskiego i pewnej liberalizacji systemu komunistycznego.

Definition: Destalinizacja to proces odchodzenia od metod sprawowania władzy charakterystycznych dla okresu rządów Józefa Stalina, obejmujący m.in. złagodzenie terroru i częściową liberalizację życia społeczno-politycznego.

Główne tezy tajnego referatu Chruszczowa, wygłoszonego na XX Zjeździe KPZR w 1956 roku, obejmowały:

1. Krytykę kultu jednostki Stalina
2. Potępienie masowych represji i czystek
3. Zapowiedź reform i liberalizacji systemu

Highlight: Destalinizacja w bloku wschodnim przyniosła pewne złagodzenie reżimu, ale nie oznaczała odejścia od systemu komunistycznego.

Przykłady destalinizacji w Polsce i innych krajach bloku wschodniego:

• Ogłoszenie amnestii dla więźniów politycznych
• Uniewinnienie wielu osób skazanych w procesach pokazowych
• Złagodzenie cenzury
• Częściowa rehabilitacja ofiar stalinizmu

Example: W Polsce symbolem destalinizacji był "Polski Październik" 1956 roku, kiedy to Władysław Gomułka doszedł do władzy, obiecując "polską drogę do socjalizmu".

Skutki destalinizacji były zróżnicowane w poszczególnych krajach:

• W Polsce doprowadziła do pewnej liberalizacji, znanej jako "odwilż gomułkowska"
• Na Węgrzech wywołała powstanie w 1956 roku, krwawo stłumione przez wojska sowieckie
• W Czechosłowacji przyczyniła się do późniejszej "Praskiej Wiosny" w 1968 roku

Quote: "Kult jednostki przybrał takie potworne rozmiary głównie dlatego, że sam Stalin popierał i zachęcał do wysławiania własnej osoby." - Nikita Chruszczow, tajny referat, 1956 r.

Rozpad systemu kolonialnego i powstanie nowych państw

II wojna światowa przyspieszyła proces dekolonizacji, prowadząc do rozpadu systemu kolonialnego i powstania wielu nowych, niepodległych państw w Azji i Afryce. Ten proces, znany jako dekolonizacja, był jednym z najważniejszych wydarzeń po 2 wojnie światowej.

Definition: Dekolonizacja to proces wyzwalania się terytoriów zależnych spod władzy państw kolonialnych i tworzenia niepodległych państw.

Przyczyny rozpadu systemu kolonialnego:

1. Osłabienie państw kolonialnych (Wielka Brytania, Francja, Belgia, Holandia) w wyniku II wojny światowej
2. Wysokie koszty utrzymania administracji kolonialnej
3. Upadek mitu o "niezwyciężonym białym człowieku" po klęskach Europejczyków w walkach z Japończykami
4. Wzrost świadomości narodowej w koloniach i rozwój ruchów niepodległościowych

Highlight: Rok 1960 został nazwany "Rokiem Afryki", gdyż aż 17 afrykańskich krajów ogłosiło wówczas niepodległość.

Najważniejsze wydarzenia w procesie dekolonizacji:

• 1947: Niepodległość Indii i Pakistanu
• 1949: Powstanie Chińskiej Republiki Ludowej
• 1954: Klęska Francji w Indochinach (bitwa pod Dien Bien Phu)
• 1960: "Rok Afryki" - masowe ogłaszanie niepodległości przez kraje afrykańskie

Example: W Indiach ruch niepodległościowy pod przywództwem Mahatmy Gandhiego doprowadził do pokojowego uzyskania niepodległości w 1947 roku.

Konsekwencje dekolonizacji:

• Powstanie wielu nowych państw, często borykających się z problemami ekonomicznymi i politycznymi
• Rozwój ruchu państw niezaangażowanych (tzw. Trzeci Świat)
• Zjawisko neokolonializmu - ekonomicznej zależności byłych kolonii od dawnych metropolii

Vocabulary: Neokolonializm to forma zależności ekonomicznej i politycznej byłych kolonii od dawnych metropolii lub innych potęg gospodarczych, mimo formalnej niepodległości.

Polska i świat po 2 wojnie światowej wkroczyły w erę zimnej wojny, dekolonizacji i gwałtownych przemian politycznych, które ukształtowały współczesny ład międzynarodowy.