Alternatywny zapis:

i zawierać 30 wierszy na stronie. W każdym wierszu po- winno znajdować się 60 znaków, w tym spacje. 22 strony takiego ma- szynopisu tworzą arkusz autorski. Arkusz autorski zawiera 40 000 zna- ków liter, cyfr, znaków interpunk- cyjnych i spacji. Do arkusza autor- skiego nie zalicza się tytułów i żywej paginy. W przypadku treści graficz- nej przyjmuje się, że jednemu arku- szowi odpowiada 3000 cm2. Arkusz drukarski - jednostka wielkości produkcji drukarskiej, obejmująca liczbę kolumn mieszczą- cych się na arkuszu papieru AB2 za- drukowanym dwustronnie, lub liczbę kolumn mieszczących się na jedno- stronnie zadrukowanym arkuszu pa- pieru formatu AB1. Arkusz wydawniczy - jednostka miary obliczania objętości materiału w publikacji. Dotyczy całego mate- riału - zarówno dostarczonego przez autora jak i przez wydawcę. Arkusz wydawniczy zawiera 40 000 znaków lub 3000 cm2 grafik lub 700 wierszy poezji. Asymetryczny układ - patrz układ graficzny. Autoryzacja - zatwierdzenie przez prelegenta lub mówcę tekstu napi- sanego z ustnie wygłoszonych wypo- wiedzi; zatwierdzenie przez autora tekstu adaptacji lub pracy, która uległa większej przeróbce redakcyjnej; zatwierdzenie przez autora tekstu przekładu na język obcy. B Bękart - (określenie gwarowe) niepełny wiersz końcowy ustępu umieszczony na początku kolumny lub łamu w kolumnie wielołamowej. Bibliografia - wykaz książek lub czasopism obejmujących całość pi- śmiennictwa (ogólna) lub poszcze- gólne działy wiedzy (specjalna) z podaniem podstawowych danych wydawniczych. Bibliologia - nauka o książce. Bigowanie - czynność introligator- ska polegająca na wyciśnięciu rowka w miejscach zagięcia papieru, kar- tonu lub tektury; karton okładkowy biguje się przed użyciem do oprawy. Blokowy układ - kompozycja ty- pograficzna, w której pewne partie treści (szczególnie w akcydensach) tworzą kształty prostokątów. Blokowanie - wstawianie w skład ręczny odwróconych czcionek dla założenia miejsca na brakujące lub nieczytelne litery. Przy łamaniu - re- zerwowanie miejsca dla wstawienia klisz lub tabel. Błąd zecerski – zniekształcenie wyrazu lub treści wskutek przesta- wienia czy opuszczenia liter, prze- stawienia wierszy lub ustępów. Usterki wynikłe z nieprzestrzegania zasad technologicznych i wskazówek adiustacji. Boczek - boczna lub wewnętrzna wydzielona część tabeli objaśniająca treść rubryk poziomych. Borgis (burgos) – stopień pisma wielkości 9 punktów. Broszura - w terminologii biblio- tekarskiej książka o objętości do 64 stronic, zeszytych wraz z okładką przez grzbiet; w drukarstwie, książka w okładce miękkiej (kartonowej). Brewier - stopień pisma wielkości 11 punktów. Brylant - stopień pisma wielkości 3 punktów. C Cal znak graficzny w kształcie dwóch skośnych górnych kresek o ściętym poziomo dolnym zakończe- niu. Chemigrafia - metoda otrzymy- wania klisz do techniki druku wy- pukłego z rysunków lub fotografii sposobem fotochemicznym i mecha- nicznym; zakład, w którym wykonuje się kli- Chorągiewkowy układ - kompo- zycja typograficzna, która charakte- ryzuje się jednym bokiem tworzą- cym linię pionową a drugim o linii nieregularnej. Chromolitografia – litografia wie- lobarwna. sze. CMYK - zestaw podstawowych ko- lorów stosowanych w poligrafii. W wyniku ich mieszania można otrzy- mać teoretycznie każdą inną barwę. Ten model kolorów polega na po- łączeniu czterech podstawowych barw: Cyan (jasnoniebieski), Ma- genta (purpurowy), Yellow (żół- ty), black (czarny). Copyright (by...) - formuła okre- ślająca właściciela praw autorskich. Cycero - jednostka miary typogra- ficznej równa 12 punktom; stopień pisma wielkości 12 punktów. Cyrylica - alfabet wschodnio- i po- łudniowosłowiański (druga odmiana) stworzony na bazie dużego alfabetu greckiego (majuskuły). Powstał na przełomie IX-X wieku. Od imienia apostoła Słowian południowych, św. Cyryla-Konstantego, nazwano go cy- rylicą, choć nie był jego autorem. Cytat - przytoczony dosłownie wy- jątek z obcego tekstu lub wypowie- dzi ustnej, zwykle ujęty w cudzy- słów. Czasopismo - druk ukazujący się periodycznie w określonych ter- minach, pod tym samym tytułem, zaopatrzony w numerację ciągłą. W zależności od częstotliwości uka- zywania się, czasopismo może być dziennikiem, tygodnikiem, dwutygo- dnikiem, miesięcznikiem, kwartalni- kiem lub rocznikiem. Czcionka - podstawowy materiał zecerski w składzie ręcznym; pro- stopadłościan wykonany ze stopu drukarskiego, drewna lub tworzyw sztucznych. Czcionki afiszowe - czcionki więk- szych stopni, używane do składu afiszów; podcięte czcionki z wystającymi czę- ściami ponad słupek (np. akcent nad literą Ś wersalik); przewieszone w kursywie lub w pi- śmie kaligraficznym wystające w prawo lub lewo części oczka (poza słupek). D Dedykacja - notatka autora po- święcająca komuś swoje dzieło. Defekty - zdekompletowane lub uszkodzone czcionki. Diament - albo diament - stopień pisma równający się 4 punktom ty- pograficznym. Diakrytyczne znaki - patrz znaki akcentowe. Diapozytyw - pozytyw fotograficz- ny wykonany na materiale przezro- czystym. Ditto znak powtórzenia w postaci dwóch przecinków dolnych, wyjusto- wanych na środku wyrazu, do które- go się odnosi. Dodatek (suplement) - uzupeł- nienie do jakiegoś dzieła (np. ency- klopedii) lub czasopisma, omawiają- ce obszerniej wybrane zagadnienia. Dorobić wiersz - w przypadku wy- stąpienia przy łamaniu niepełnego wiersza końcowego (tzw. bękarta) na początku kolumny, dopisanie tek- stu lub powiększenie odstępów mię- dzy wyrazami w wierszach poprze- dzających wiersz końcowy pełny w innym ustępie dla uzyskania wiersza dodatkowego. Druk - proces sporządzania odbi- tek z formy drukowej przy użyciu farb graficznych. Rozróżnia się trzy podstawowe techniki: druk wypukły, płaski i wklęsły; odbitka wykonana z formy drukowej; w języku prawnym - utwór graficzny odbity sposobem mechanicznym lub środkami chemicznymi, przeznaczo- ny do rozpowszechniania. Drukarnia - zakład produkcyjny przemysłu poligraficznego, wykonu- jący prace wchodzące w zakres dru- karstwa; akcydensowa - drukarnia wykonują- ca wszelkie roboty okolicznościowe zwane akcydensami; dziełowa - zakład (lub wydział), którego zakres produkcji obejmuje książki i broszury; gazetowa - zakład (lub wydział) wy- konujący czasopisma i gazety, dru- kowane najczęściej na maszynach rolowych (rotacyjnych). Drzeworyt - drewniany klocek (bukszpan, grusza), na którego po- wierzchni wyryto rysunek. Części wypukłe pokryte farbą przenoszą ry- sunek na papier; odbitka wykonana z gotowego do druku klocka. DTP - określenie to pochodzi od angielskiego zwrotu ,,desktop pu- blishing" i oznacza zakres prac zwią- zanych z przygotowaniem na kom- puterze materiałów do druku, m.in. projektowanie stron, skład i łamanie, nanoszenie korekt, przygotowanie zdjęć, przygotowanie plików post- criptowych (PS) lub najczęściej PDF do drukarni. Dwuśrednian - stopień pisma od- powiadający 28 punktom typogra- ficznym. Dywiz - krótka kreska pozioma używana przy przenoszeniu wyrazów i łączeniu wyrazów kilkuczłonowych (inaczej przenośnik lub łącznik); łącznik; znak przeniesienia części wyrazu z jednego wiersza do drugiego. Dzieło - dokument zawierający tekst słowny, ilustracje, zestawienia, utrwalony na papierze; wydawnictwo jedno- lub wielotomo- we o różnorodnej tematyce i znacz- nej objętości. Dziennik - patrz czasopismo. E Edytorstwo - publikowanie dzieł drukiem; obejmuje rozwijanie inicja- tywy wydawniczej, przygotowanie redakcyjne tekstów do składu, two- rzenie lub udział w tworzeniu naj- właściwszej dla dzieła zewnętrznej formy wydawniczej. Egzemplarz roboczy - maszynopis wydawniczy przeznaczony do składa- nia. Ekslibris - (z łac. ex libris - z księ- gozbioru), kompozycja graficzna z inicjałami lub nazwiskiem właściciela księgozbioru, o niewielkich rozmia- rach, naklejany zwykle na wewnętrz- nej stronie okładki. Ekspozycja - czas, w którym przy procesach fotomechanicznych świa- tło odbite od oryginału pada na ma- teriał światłoczuły. Epilog - końcowe powiadomienie o zdarzeniach, które miały miejsce później niż akcja przedstawiona w głównej części utworu; zakończenie. Errata - błędy, omyłki w druku lub piśmie; załączony do książek wykaz błędów zauważonych po zakończeniu druku i ich sprostowanie. Etykieta - nalepka na towarze lub jego opakowaniu, rodzaj znaku to- warowego z oznaczeniem nazwy, wytwórni i ceny. F Faksymile- odtworzony dokładnie. dokument lub podpis; klisza lub pieczątka odtwarzająca własnoręczny podpis. Falcowanie - złamywanie (składa- nie) arkusza papieru po zadrukowa- niu, celem otrzymania żądanego for- matu z kolejną numeracją stronic. Firet rodzaj drobnego justunku, którego stopień jest równy szeroko- ści. Fleksodruk - albo druk fleksogra- ficzny, druk anilinowy - odmiana druku wypukłego, którego cechą charakterystyczną jest elastyczna forma drukowa i stosowanie rzadkich farb rozpuszczalnych w spirytusie. Folia - bardzo cienkie arkusze wy- konane z metali szlachetnych (lub nieszlachetnych), przeznaczone do wytłaczania tekstów lub ozdób na okładkach sztywnych; specjalny papier pokryty substancją wiążącą i posypany proszkiem me- talowym, przeznaczony do wytłacza- nia; cienka blaszka metalowa, na której można drukować techniką fleksogra- ficzną (może być połączona z podło- żem papierowym). Folder - patrz składanka Foliał - książka drukowana lub rę- kopiśmienna w formacie folio. Po- tocznie książka dużego formatu. Fonetyczne znaki - czcionki zna- ków specjalnych, służących do ozna- czania wymowy w językach obcych. Font - Potocznie zapis kroju pisma w postaci cyfrowej. Kompletny ze- staw wszystkich liter alfabetu, cyfr, znaków interpunkcyjnych i znaków specjalnych zawartych w danym kro- ju pisma. Forma drukowa - prosta lub okrą- gła, metalowa lub z innego tworzywa powierzchnia z wypukłym, wklęsłym lub płaskim rysunkiem, przeznaczo- nym do drukowania; do druku wypukłego kolumna lub zestaw kolumn przeznaczonych do drukowania; do rozbiórki kolumna po wydrukowa- niu przeznaczona do segregacji ma- teriału zecerskiego do kaszt. Format - wielkość, wymiary papie- ru, książki, kolumny składu; albumowy format, w którym szero- kość wyrobu jest większa od długo- ści; druku wymiary szerokości i długo- ści w jednostkach miary metrycznej arkusza papieru przeznaczonego do druku; składu wymiary składu zecerskiego podane w jednostkach miary typo- graficznej; znormalizowany format papieru lub tektury ustalony normą. Format książki - pojęcie okre- ślające długość i szerokość książki, powstałe wraz z pojawieniem się jej w formie kodeksu. Format bibliogra- ficzny wprowadzony został z chwilą wynalezienia i zastosowania papieru do pisania ksiąg; zależy od tego, ile razy arkusz papieru (odpowiadają- cy rozmiarami rozpiętości ramion papiernika) został złożony. I tak 1⁰ (plano) - arkusz nie został złożony i ma 2 stronice, czyli 1 kartkę; 2° (folio) - arkusz złożony 1 raz i ma 4 stronice, czyli 2 karty; 4° (quar- to) - złożony 2 razy i ma 8 stronic czyli 4 karty; 8° (octavo) - złożony 3 razy i ma 16 stronic, czyli 8 kart. Normalizacja formatów papieru spo- wodowała że format bibliograficzny zastąpiono formatem bibliotecznym, o którym decyduje długość grzbietu książki: 16° do 20 cm, 8° od 20 do 25 cm, 4° od 25 do 35 cm, 2° powy- żej 35 cm. Formularz - druk do wypełniania, blankiet służący do pracy w biurach i urzędach. Fotooffset - metoda sporządzania form drukowych do offsetu za pomo- cą fotografii reprodukcyjnej. Fotoskład - patrz skład fotograficz- ny. Fototypia - dawna nazwa światło- druku. Frakcje - czcionki cyfr, liter lub znaków o odpowiednio zmniejszo- nym oczku, odlane na dolnej lub górnej linii pisma podstawowego, używane do składania wzorów ma- tematycznych odnośników, wskaźni- ków itp. Fraktura - jedna z odmian pisma gotyckiego. Frontispis - ilustracja całostro- nicowa (najczęściej jako wklejka) umieszczona obok karty tytułowej; w starych drukach - karta tytułowa wykonana techniką miedziorytniczą. G Garmond lub garmont - stopień pisma odpowiadający 10 punktom typograficznym. Garnitur pisma - komplet pisma jednego kroju, obejmujący pismo proste (zwykłe), pochyłe (kursywę), pół grube (grube) wszystkich stopni. Gazeta - pismo codzienne lub cza- sopismo ukazujące się częściej niż raz w tygodniu. Gilosz - rysunek złożony z różnych kombinacji linii, jako tło przy druku papierów wartościowych i bankno- tów, wykonywany sposobem mecha- nicznym w celu utrudnienia ich fał- szowania. Gęstość optyczna - stopień za- czernienia (krycia) materiału foto- graficznego. Gilotyna - krajarka jednonożowa, maszyna introligatorska służąca do cięcia papieru, obcinania druków i książek w procesie oprawy. Głagolica pierwsza odmiana alfa- betu słowiańskiego, wywodząca się z greki, powstała w IX wieku. Główka - czcionki górna część czcionki posiadająca oczko; tabeli górna, wydzielona część tabe- li, zawierająca objaśnienia dotyczące poszczególnych kolumn. Gotyk - odmiana pisma łacińskiego, właściwa epoce stylu gotyckiego, od- znaczająca się charakterystycznymi dla niego elementami ornamentacji. Grafika - techniki artystyczne po- legające na powielaniu rysunku wy- konanego w metalu, drewnie lub na kamieniu litograficznym (np. mie- dzioryt, drzeworyt, litografia); użytkowa - artystyczne projekty wy- robów poligraficznych, jak oprawa książki, okładka, obwoluta, plakat, opakowanie itp. Gramatura - ciężar jednego metra kwadratowego wytworu papiernicze- go (bibułki, papieru, kartonu, tektu- ry) wyrażony w gramach. Grażdanka - alfabet rosyjski wzo- rowany na cyrylicy, obecnie stoso- wany w Rosji oraz m.in. w Bułgarii, Serbii, na Ukrainie, w Kazachstanie, Białorusi, Mołdawii, Macedonii oraz Laponii. Grotesk - krój pisma o jednakowej grubości kreski rysunku, bez zakoń- czeń szeryfowych. Gryf herb drukarzy, fantastyczny twór o ciele uskrzydlonego Iwa i gło- wie orła, trzymającego dwa tampony do nadawania farby. H Hasło krótki tekst wyróżniony graficznie w treści czasopisma; w słowniku lub encyklopedii - tytuł informacji (wyraz), która jest przed- miotem wyjaśnienia. Heliograwiura - rodzaj druku wklęsłego, zbliżony do rotograwiury. Kopię, pigmentową przenosi się na płytę miedzianą. Rolę rastra rotogra- wiurowego spełnia proszek asfalto- wy. I Iluminacja — barwna ilustracja, inicjał, winieta lub ornament w śre- dniowiecznych rękopisach i inkuna- bułach. Ilustracja - reprodukcja rysunku, obrazu lub fotografii. Imprimatur - formułka stosowana po dokonaniu ostatniej korekty, wy- rażająca zgodę na druk; zezwolenie cenzury kościelnej na publikację książki o treści religijnej uwidocznione w postaci wydrukowa- nego akceptu. In contynuo składać w ciągu, bez akapitu. Indeks - podjustowana litera we wzorze matematycznym lub che- micznym; skorowidz. Inicjał początkowa większa, czę- sto ozdobna, litera tekstu rozpoczy- nającego część książki lub artykuł w czasopiśmie. Inkunabuły - najstarsze księgi, które powstały w okresie od wynale- zienia druku do r. 1500. Inserat - ogłoszenie w czasopi- śmie. Interlinie materiał justunkowy (ślepy) używany do powiększania odstępów między wierszami składu, grubości od 1 do 4 punktów, długo- ści od 1/2 do 7 kwadratów. Introligatornia - dział zakładu po- ligraficznego lub samodzielne przed- siębiorstwo zajmujące się oprawą książek i wykończenia druków. Italika - patrz kursywa. J Jednostka monotypowa podsta- wowa wielkość stała systemu setowego; set równa się 1/12 cala angielskiego (0,013894 cala), jed- nostka podstawowa stała - 1/18 seta, równa 0,0007716 cala. Jednostka monotypowa - wiel- kość zmienna systemu setowego, służąca do określania szerokości liter i justunku monotypowego; równa się 1/18 ema (firetu monotypowego). Justowanie - wyrównywanie odle- głości między literami i wyrazami w tekście. Tekst może być wyrównany do lewego lub prawego marginesu lub obydwu marginesów łącznie. składu linotypowego wprowadzenie zmian w odstępach między wyrazami lub zapełnienie justunkiem miejsc niedrukujących, umożliwiające ma- szynie odlanie wiersza. składu ręcznego wypełnianie odpo- wiednim justunkiem odstępów mię- dzy wyrazami lub wolnych miejsc poza tekstem, w celu otrzymania wiersza o określonej szerokości. K Kalendarium - zasadnicza część kalendarza zawierająca podział roku na miesiące, tygodnie i dni, z ozna- czeniem świąt, imion, rocznic itp. Kapitaliki - czcionki o rysunku liter dużych (wersalików) lecz o wielkości i grubości oczka liter małych (bez wydłużeń górnych i dolnych). Kapitałka - ozdobny pasek baweł- niany lub jedwabny, umieszczony u góry i u dołu grzbietu wkładu książ- kowego, dla wzmocnienia oprawy. Karta tytułowa pierwsza, a w przypadku stosowania przedtytułu - trzecia stronica dzieła, zawierająca tytuł główny, nazwisko autora, in- stytucję wydawniczą, miejsce i rok wydania. Kerning proces regulacji świateł międzyliterowych. Manipulacja tek- stem polegająca na zmniejszeniu (częściej) lub zwiększeniu odstępu między literami lub liniami tekstu. Polega na odmiennym od standar- dowego kształtowaniu odstępów między niektórymi parami znaków, np. między A i W, w celu uzyskania tekstu składającego się z optycznie równoodległych liter. Jest tym waż- niejszy im większy jest stopień pi- sma. Kolofon - informacje wydawnicze dotyczące opracowania redakcyjnego i technicznego książki; w starych drukach - notatka umiesz- czona na końcu dzieła, zawierająca tytuł dzieła, nazwisko autora, miej- sce i rok wydania oraz nazwisko dru- karza. Kolonel - stopień pisma równy 7 punktom typograficznym. złamany skład zecerski o określonej szerokości i długości, z ewentualnymi kliszami i tabelami, Kolumna jedno- lub wielołamowy, opatrzony paginą lub bez paginy. pełna kolumna o formacie zasadni- czym całkowicie wypełniona skła- dem, kliszami itp..; na rozwarciu dwie kolejne kolumny (parzysta i nieparzysta) występujące w książce obok siebie; niepełna kolumna niecałkowicie wy- pełniona składem lub składem z kli- szami; rozkładowe dwie kolejne kolumny (parzysta i nieparzysta) odpowiada- jące środkowym stronicom składki (sfalcowanego arkusza); spadowa kolumna, której element drukujący, najczęściej klisza, zajmu- je całkowitą szerokość marginesu lub marginesów stronicy po obcięciu; spuszczona kolumna niepełna od góry; szpicowa kolumna niepełna od dołu; wakatowa (wakat) - kolumna wy- pełniona tylko materiałem justunko- wym, objęta paginacją; wpuszczona kolumna, której element drukujący, najczęściej klisza, zajmu- je część marginesu stronicy po ob- cięciu. Komplet czcionek - właściwy dla danego języka ilościowy zestaw po- szczególnych liter alfabetu, cyfr i znaków. Konkordans - nazwa stopnia pi- sma, równa 36 punktom; materiał justunkowy o szerokości 3/4 kwadratu (36 punktów). Kontrtytuł - tytuł wydania zbio- rowego, umieszczony w książce na stronicy parzystej, obok tytułu głów- nego. Korekta oznaczenie błędów skła- du zecerskiego na odbitkach prób- nych (zw. korektorskimi), za pomocą znormalizowanych znaków korektor- skich; czynność poprawiania błędów w składzie zecerskim. autorska wprowadzenie poprawek przez autora; stylistyczna poprawianie błędów i usterek stylistycznych; szpaltowa korekta przeczytana i po- prawiona w szpaltach; techniczna wyznaczenie i poprawie- nie błędów technicznych składacza; w arkuszach poprawienie błędów na odbitkach przełamanych kolumn; własna (domowa) - pierwsza korek- ta przeprowadzona przez korektora drukarni. Korpus - patrz garmond Korytarz - w składzie zecerskim tekstowym, błąd technologiczny, po- legający na niewłaściwym uszerego- waniu odstępów w większej liczbie kolejnych wierszy,, tak że tworzą one przerwy w spoistości składu. Ta- kie przerwy tworzą korytarze piono- we lub ukośne. Krój pisma - komplet liter i zna- ków o jednolitych cechach charakte- rystycznych. Kursywa - pismo pochyłe, stoso- wane do składania wyróżnień. Kwadrat - jednostka miary typo- graficznej = 4 cycerom = 48 punk- tom (18,048 mm); nazwa stopnia pisma. L Legenda - tekst objaśniający mapy, plany, rysunki itp. Ligatura - dwie lub więcej liter na jednym słupku czcionki. Linia pisma - dolna granica rysun- ku liter, bez wydłużeń dolnych, two- rząca linię równoległą do krawędzi płaszczyzny sygnaturowej czcionki. określona liczba wierszy tek- Łam stu podstawowego stanowiąca ko- lumnę w układzie jednołamowym lub jej część w układzie wielołamowym. formowanie kolumn książ- Łamanie ki lub czasopisma ze szpalt, klisz, wzorów, tytułów i ornamentów, na ogół według wskazówek zawartych w odbitkach korektorskich, lub według makiet wydawniczych. M Majuskuły - inaczej wersaliki, wielkie litery alfabetu, różniące się kształtem od minuskuł, mieszczące się między górną a podstawową linią pisma. Makieta - zbiór określonego forma- tu projektowanych kolumn w skali 1:1, wyklejonych z odbitek właści- wych składów, klisz i tabel, z zacho- waniem zasad łamania, uzupełniony adjustacją, stanowiący wzorzec do łamania kolumn. Zawiera sposób rozmieszczenia tekstów, tytułów, grafiki, wyróżnień lub innych ele- mentów kolumny (ang. layout). Manuskrypt - rękopis. Marginalia – uwagi dotyczące tre- ści umieszczone na zewnętrznych marginesach książki. Marginesy - nie zadrukowana część powierzchni strony wzdłuż czterech krawędzi kolumny. Im więk- sza kolumna druku na stronie dane- go formatu tym mniejsze są margi- nesy. Maszynopis - materiał napisany na maszynie do pisania, sprawdzo- ny, zaadiustowany, przeznaczony do składania lub składania i łamania, zawierający część tekstową, tabele, wzory oraz załączniki potrzebne do wytworzenia produktu poligraficzne- go. Mediewal - nazwa odmiany w gru- pie pism antykwowych, której cecha- mi charakterystycznymi są niewiel- kie zróżnicowane grubości kresek, łagodne przejścia od linii cienkich do grubszych oraz zakończenia liter skośnymi lub poziomymi szeryfami, opartymi na łukach koła. Metryka książki – informacje tech- niczne dotyczące książki. Miary typograficzne - system miar drukarskich, tzw. system Dido- ta (paryski), oparty na punkcie ty- pograficznym, którego wartość me- tryczna wynosi 0,37594 mm (2660 p. = 1 mm). Minuskuła - inaczej litera teksto- wa. Mała litera alfabetu, różniąca się kształtem od majuskuły, czyli litery dużej. Jej górna i dolna krawędź ry- sunku mieści się między podstawo- wą, a średnią linią pisma, natomiast jej wydłużenia między dolną i górną linią pisma. Montaż - naklejanie kilku nega- tywów lub diapozytów na podło- że przezroczyste (astralon), celem przeniesienia obrazu przez kopiowa- nie na formę drukową. Mora - przypadkowe i niepożądane tło, pojawiające się w kształcie regu- larnych punktów, wskutek nieprawi- dłowego krzyżowania się linii rastro- wych wykonywanej kliszy z liniami rastra oryginału. Motto - zdanie, cytata, senten- cja podkreślająca myśl przewodnią utworu lub jego część. Mutacja - dokonanie w części na- kładu zmian w tekście, np. zmiana dat, godzin, nazwisk artystów w pro- gramach, koncertów lub afiszach, zmiana pewnej części tekstu przy matrycowaniu druków akcydenso- wych itp. w gazecie częściowa zmiana tekstu pierwszego wydania pisma, podykto- wana potrzebą wprowadzenia śwież- szych lub lokalnych wiadomości dla danego miasta lub okręgu. N Nagłówek - tytułowa część kolum- ny czasopisma, obejmująca m.in. tytuł, numer bieżący, miejsce i rok wydania oraz zwięzłą informację, jakim zagadnieniom pismo jest po- święcone. Nakład - liczba jednego wydania książki, egzemplarzy jednego nu- meru czasopisma, gazety lub innego druku. Narożnik - ornament lub linia o ściance bocznej ściętej pod kątem 45°, stosowana do składania kątów prostych, tabel, ramek itp. układów. Nawias - znak pisarski stosowany w tekście oraz w składach matema- tycznych, chemicznych i innych. Nonparel - nazwa stopnia pisma, który odpowiada 6 p. typograficz- nym. Notka - objaśnienie, uwaga, przy- pis autora lub redakcji, zawierający dodatkowe informacje dotyczące ca- łych ustępów, zdań lub wyrazów. O Objętość publikacji – ustalona liczba arkuszy wydawniczych lub drukarskich. Obłamywanie przy umieszczonej kliszy, tabeli lub inicjale, węższych od szerokości kolumny lub łamu, wypełnienie pozostałego miejsca tekstem, złożonym na odpowiednio mniejszą szerokość. Obwoluta - papierowa okładka z zakładkami, stosowana jako ochrona oprawy książki: spełnia również rolę propagandową. Offset - odmiana techniki druku płaskiego, polegająca na przenie- sieniu farby z formy na cylinder gu- mowy a następnie na papier (druk pośredni). Oficyna - dawne określenie drukar- ni lub wydawnictwa posiadającego drukarnię. Okienko - wcięcie w kolumnie po- wstałe przez złożenie odpowiedniej liczby wierszy na węższy format, w którym umieszcza się tytuł; wyodrębniona graficznie za pomocą ramki część kolumny w czasopiśmie. Okładka zewnętrzna ochrona wkładu książki, wykonana z kartonu (oprawa miękka) lub tektury (opra- wa twarda). Opaska książki – pasek papieru z końcami założonymi pod okładkę lub sklejonymi, zawierający tekst rekla- mujący książkę. Oprawa książki – czynność obej- mująca składanie (falcowanie) wy- drukowanych arkuszy do ustalonego formatu, zbieranie składek (kom- pletowanie), szycie, obcinanie oraz łączenie z okładką. Polska Norma PN-65/P-55501 rozróżnia dziewięć zasadniczych rodzajów opraw prze- mysłowych. Ornament - czcionka lub wiersz li- notypowy o oczku zawierającym ele- ment zdobniczy. Oryginał - tekst lub materiał ilu- stracyjny służące jako wzory (treść lub kształtu i koloru) do powielania drukiem. P Pagina - liczba porządkowa wska- zująca kolejność stron książki lub periodyku. Umieszcza się ją w wi- docznym miejscu nad lub pod ko- lumną tekstu. Stron tytułowych ani wakatów nie paginuje się, choć wli- cza się je do kolejności stronic. ślepa - tymczasowa liczba kolejna stronicy. zwykła - liczba stronicy oznaczona za pomocą cyfr arabskich lub rzym- skich; żywa wiersz tekstu okolicznościo- wego wraz z kolejną liczbą stroni- cy, umieszczonej u góry lub u dołu kolumny; zawiera, oprócz numeru strony, nazwisko autora, tytuł dzie- ła, części lub rozdziału. Żywa pagina powinna mieścić się w jednym wier- szu nie wypełniającym całej szeroko- ści kolumny. Pantone - System barw drukar- skich opracowanych przez firme Pantone, powstałych przez zmiesza- nie 15 pigmentów (w tym białego i czarnego). Nie zawsze kolory mają odwzorowanie w systemach CMYK i RGB. Paser - graficzny element umiesz- czany poza formatem netto publi- kacji poligraficznej, służący w druku wielokolorowym jako swoisty ,,ce- lownik" do dokładnego nanoszenia obrazu drukowego kolejnymi kolora- mi farb w to samo miejsce. W druku jednokolorowym pasery nie mają zastosowania. Pasery stanowią miej- sce kontroli i punkt odniesienia przy montażu klisz, wykonywaniu odbi- tek próbnych oraz w samym druku. Znajdują się one na każdym z wycią- gów barwnych w tym samym miej- scu i mają ten sam kształt. Umiej- scowione są najczęściej w rogach lub na środkach marginesów stron w odległości kilku punktów typograficz- nych na zewnątrz od linii krojenia ar- kusza. W przypadku większych stron publikacji może występować więk- sza ilość paserów. Pasery tworzy się podczas drukowania do PostScriptu lub nanosi ręcznie w programie gra- ficznym. Pasery umieszczane są w strefie spadów, które są odcinane w procesach introligatorskich. Zdarza się jednak niekiedy, że pozostają one na arkuszach gotowego wyrobu i są widoczne dla użytkownika. Dzieje się tak wtedy, gdy w wyrobie końcowym wykorzystywana jest cała szerokość, a czasem także długość arkusza np. w przypadku druku gazet lub plaka- tów. Pauza - kreska pozioma, inaczej myślnik. Może mieć długość dużej litery N w danym kroju i stopniu pi- sma i wtedy jest nazywana en-myśl- nikiem lub dużej litery M w danym kroju i stopniu pisma i wtedy jest nazywana em-myślnikiem. En-myśl- nik umieszczamy między wyrazami oznaczającymi trwanie, na przy- kład określającymi upływ czasu w miesiącach, godzinach lub latach. Em-myślnik stosujemy, podobnie jak dwukropek czy nawias, aby od- zwierciedlić nagłą zmianę myśli, lub w miejscu, gdzie przecinek byłby znakiem przystankowym zbyt sła- bym. Pod MS Windows en-myślnik uzyskujemy wciskając lewy klawisz Alt i wpisując z klawiatury nume- rycznej (znajdującej się z prawej strony) 0150, natomiast em-myślnik uzyskujemy wciskając lewy Alt i wpi- sując kod 0151. PDF format pliku graficznego (skrót od ang. Portable Document - Format), stworzony przez Adobe Systems Inc. mogący zawierać całą stronicę lub publikację, a jego prze- glądanie i dalsza reprodukcja wyma- ga jedynie posiadania odpowiednie- go interpretera, wbudowanego w RIP lub programu Adobe Acrobat. Pełna justyfikacja - zabieg typo- graficzny polegający na wyrównywa- niu tekstu do lewego i prawego mar- ginesu jednocześnie, bez względu na ilość liter w wierszu. Perforacja - szereg dziurek lub kresek wykonanych w procesie dru- kowania lub przy użyciu odpowied- niego urządzenia (grzebienia), zwa- nego perforówką, w celu ułatwienia oddzierania części papieru; wycięcie otworów w taśmie papiero- wej służącej do sterowania pracą od- lewarki monotypowej lub automatu odlewniczego w systemie TTS. Pismo akcydensowe - najczę- ściej pismo ozdobne, nie używane do składania tekstów książek, gazet i czasopism. Pierwodruk - stronica poprzednie- go wydania przeznaczona do skła- dania i łamania lub reprodukowania inną techniką przy wznowieniach. Plagiat - kradzież literacka, przy- właszczenie cudzego utworu lub jego części, wydanie cudzego utworu pod własnym nazwiskiem. Plakat - reklama, ogłoszenie, hasło ujęte w artystyczną formę graficzną, drukarską lub malarską. Podcięcie sposób składania wyli- czeń, w którym literę lub liczbę wy- liczenia składa się na początku wier- sza lub akapitu, a tekst następnych wierszy w linii pionowej z pierwszą literą tekstu pierwszego wiersza. Poligrafia (przemysł poligraficz- ny) - gałąź przemysłu obejmująca zakłady wszystkich technik druku, introligatorstwo przemysłowe i za- kłady pomocnicze (fabryki farb gra- ficznych, odlewnie czcionek, wytwór- nie matryc linotypowych itp.). Pozycja tabeli – część pola rubry- kowego, powstała z przecięcia rubry- ki i ograniczona liniami lub odstępa- mi. Pozytyw - kopia obrazu (rysunku, tekstu itp.), na której układ miejsc ciemnych i jasnych jest zgodny z od- powiadającym mu oryginałem. Półfiret - drobny justunek odpo- wiadający stopniowi czcionek danego pisma, o szerokości równej połowie tego stopnia. Półkwadrat - średni justunek da- nego stopnia pisma, o szerokości 24 punktów typograficznych. Procesy wydawnicze- czynności związane z przygotowaniem materia- łów w instytucji wydawniczej, prze- znaczonych do produkcji poligraficz- nej. Proof - wydruk próbny pracy, sta- nowiący wzór kolorystyczny dla dru- kowanych materiałów. Barwy na mo- nitorze i różnych papierach zupełnie inaczej oddają kolory. Proof kolory- styczny daje nam pewność, że to co zostało zaprojektowane wydukowane będzie dokładnie w takich odcieniach barw jakich użył grafik. Prospekt - rodzaj druku reklamo- wego, zapowiadający ukazanie się książki lub zawierający opis i charak- terystykę maszyn, urządzeń, przed- miotów itp. Proporcja - określony stosunek między częściami jakiejś całości; złota podział odcinka prostej na ta- kiej części, z których część mniejsza odnosi się tak do większej, jak część większa do całości odcinka. Przedtytuł - pierwsza stronica książki zawierająca nazwisko autora (lub autorów), skrót tytułu i niekiedy znak wydawnictwa. Przedłużka - wklejka o formacie większym od kart książki, zamiesz- czona zwykle na części uzupełniają- cej, widoczna dla czytelnika w czasie czytania innych stronic książki (naj- częściej mapy, plany, rysunki). Przełamywanie - powtórne łama- nie części lub całości złamanej książ- ki lub czasopisma, wynikłe z dużej korekty, zmian redakcyjnych lub zmian kolejności artykułów. Przerywnik - niewielka winieta, o rysunku przeważnie związanym tematycznie z treścią książki, dzieli tekst lub stanowi zakończenie roz- działu. Przeskład - powtórne wykonanie składu wskutek dużej korekty, zmia- ny formatu, kroju lub stopnia pisma; złożony materiał redakcyjny, który nie został zamieszczony w czasopi- śmie z braku miejsca i przestał być aktualny. Punkt typograficzny - podstawo- wa jednostka miar typograficznych = 0,3759 mm. R Redaktor techniczny - pracownik wydawnictwa zajmujący się realiza- cją produkcji książek, czasopism lub akcydensów. W zakres jego czyn- ności wchodzą: adiustacja maszy- nopisów i materiału ilustracyjnego, korekta techniczna, sporządzenie makiet i szkiców, akcepty do druku oraz inne sprawy techniczne związa- ne z działalnością wydawniczą. Register - zbieżność padania na siebie wierszy kolumn, drukowanych po obu stronach arkusza papieru. Reprodukcja - możliwie wierne od- tworzenie oryginału jedną z technik druku, w celu powielenia na papierze lub innym materiale; odbitka reprodukowanego oryginału. Retusz - graficzne poprawianie oryginału przeznaczonego do repro- dukcji; poprawianie negatywów lub diapo- zytywów przez uwydatnienie szcze- gółów rysunku, powiększenie lub osłabienie gęstości optycznej, celem uzyskania maksymalnego podobień- stwa odbitki z oryginałem. Rewizja - ostatnia korekta przed drukowaniem odbitki próbnej z ma- szyny, przeprowadzona na podstawie odbitek korektorskich akceptowa- nych do druku. Rękopis - tekst napisany ręcznie; w szerszym znaczeniu - materiał tekstowy napisany na maszynie, opracowany redakcyjnie i technicz- nie, przeznaczony do składania lub składania i łamania. RGB (skrót z języka an- gielskiego od pierwszych li- ter red, green, blue - czerwony, zielony, niebieski) - podstawowe bar- wy postrzegane przez ludzkie oko, tworzące addytywny model barw. Poprzez mieszanie trzech podstawo- wych składników światła kolorowego w różnych proporcjach i natężeniach można otrzymać teoretycznie każdą inną barwę. Rozświetlić skład wyrównać od- stępy optyczne między literami. Rubryka - część pola rubrykowego tabeli oddzielona pionowymi (pozio- mymi) liniami lub odstępami. Ryza - miara papieru równa 500 arkuszom. S Skład materiał złożony według maszynopisu i adiustacji, z zachowa- niem zasad i wymagań jakościowych przewidzianych normami i instruk- cjami technologicznymi; akcydensowy skład przeznaczony do druku akcydensów; cyfrowy skład tekstowy z przewagą cyfr; dziełowy skład tekstów książek bele- trystycznych, naukowych i in.; gładki skład tekstowy bez tabel, wzorów, klisz i innych utrudnień; matematyczny skład z przewagą wzorów matematycznych; nut skład złożony ręcznie czcionkami nut; obcojęzyczny skład w językach ob- cych; poezji skład utworów poetyckich; tabelaryczny skład tabel; Skład akcydensowy - jeden z rodzajów składu drukarskiego, w znacznej części ręczny, bardzo pra- cochłonny, wymagający od składacza wysokich kwalifikacji, obejmujący wszelkie druki okolicznościowe, np. formularze, druki biurowe, ulotki, etykiety, afisze itp. Składanka - druk, najczęściej re- klamowy, którego objętość tworzy kilka lub kilkanaście stronic specjal- nie załamanych (np. w kształcie har- monijki). Skorowidz - alfabetyczny spis nazw, określeń lub nazwisk, z poda- niem liczb stronic albo innej nume- racji, umożliwiający odnalezienie w tekście poszukiwanego tematu. Skrypt - publikacja o charakterze podręcznika, odbitka techniką powie- laczową bądź inną techniką druku, przeznaczona dla określonego kręgu czytelników. Solut- skład tekstu gładkiego (bez utrudnień). Spacja - justunek drobny w stop- niach od 6-20 punktów, o grubości mniejszej od połowy swojego stop- nia. Inaczej nazywanac odstępem międzywyrazowym. Jest to znak o kodzie ASCII 32, odpowiadający miejscu wolnemu między wyrazami. Spacjowanie – czynność związana z wstawianiem spacji między litery wyrazu (wyróżnianie). Spad pole druku, które wychodzi poza obszar publikacji i jest przezna- czony do obcięcia. Stosowany, aby obszar druku dochodził do krawędzi po obcięciu arkusza. Stopień czcionki (pisma) - wy- miar czcionki między płaszczyzną sygnaturową a płaszczyzną tylną, określony w jednostkach miary ty- pograficznej. Inaczej jest to miara wysokości liter. Mierzona jest między górną a dolną krawędzią pisma. W Polsce stopień pisma powinien być podawany w punktach typograficz- nych. Sygnatura arkusza - wiersz z kolejną liczbą i tytułem lub liczbą i skrótem tytułu książki, umieszczony na dole pierwszej stronicy każdego arkusza drukarskiego (skł. introlig.); grzbietowa znak umieszczony na grzbiecie składki introligatorskiej, ułatwiający kontrolę prawidłowego skompletowania egzemplarza książ- ki; szpalty wiersz na początku szpal- ty zawierający numer zamówienia, skrócony tytuł pracy, nazwisko skła- dacza i inne dane. Szeryfy - zakończenia znaków gra- ficznych (liter, cyfr itp.) niektórych krojów pisma drukarskiego w postaci łuków lub krótkich kresek. Przykła- dem kroju pisma szeryfowego jest Times New Roman, a bezszeryfowe- go - Arial. Szesnastka szesnaście kolumn stanowiące w formatach AB5 arkusz drukarski, w procesie oprawy złamy- wany (falcowany) na trzy złamy. Szmuctytuł - patrz przedtytuł. Szpalta - skład zecerski o określo- nej szerokości lecz dowolnej długo- ści, zależnej najczęściej od długości szufelki. Sztabik - rodzaj justunku długiego, grubości 24-48 punktów i długości 2-7 kwadratów. Średnian - nazwa stopnia pisma 14 punktowego. Światło - nie zadrukowane miejsce na kolumnie. Wyróżnia się światło międzyliterowe, międzywyrazowe (spacje), międzywierszowe (interli- nie), międzyłamowe (pole działowe) i okołotytułowe. T Tabela zestaw tekstów, liczb albo rubryk przeznaczonych do wypełnie- nia, rozmieszczonych w polu rubry- kowym tabeli wg układu określonego przez główkę i (lub) boczek. Tabela rozkładowa - tabela, któ- rej jedna połowa umieszczona jest na kolumnie parzystej a druga na kolumnie nieparzystej. Tablica - ilustracja albo zestaw ilu- stracji z tekstami objaśniającymi, rozmieszczone według określonego układu wydawniczego. Tercja - nazwa stopnia pisma 16 punktowego. Tinta (apla) - jednolite tło wydru- kowane jasną farbą, na którym na- stępnie drukuje się farbą ciemniejszą tekst, ilustracje, rysunki. Tom - część wydawnictwa zwartego lub ciągłego, wydzielona przez auto- ra lub nakładcę, zaopatrzona prze- ważnie we własną kartę tytułową i z reguły w odrębną paginację. Typografia - ogół procesów druku wypukłego. W znaczeniu ogólnym - drukarstwo, potocznie - druk wy- pukły, a najczęściej - kompozycja druków z czcionek, grafik, linii i or- namentów. Tytuł - nazwa utworu, jego części lub napis wyjaśniający treść tekstu (tabeli). W czasopiśmie odnosi się do: do samego czasopisma, do poszczególnych działów, artyku- łów, felietonów rubryk itp. U Układ graficzny - sposób kompo- nowania stronicy książki, broszury, akcydensu itp. blokowy asymetryczny charaktery- zuje się tekstami składanymi w blo- kach (prostokątach), które nie mają wspólnej osi symetrii; blokowy symetryczny wyróżnia się grupami wierszy tworzącymi prosto- kąty (bloki), które rozmieszczone są symetrycznie do osi kolumny; chorągiewkowy charakteryzują wier- sze, których początek (lub koniec) tworzy pionową linię prostą, zaś przeciwny brzeg, ze względu na róż- ną ilość tekstu, tworzy linię nieregu- larną; osiowy klasyczny tworzą wiersze wersalikowe, tekstowe i inne ele- menty graficzne (np. klisze), ju- stowane na osi symetrii kolumny. Estetyka układu w dużym stopniu zależy od doboru kroju pisma, stop- nia czcionek oraz wielkości odstępów między literami wyrazów, między wyrazami i poszczególnymi wiersza- mi. Układ typograficzny - rozmiesz- czenie tekstu, ilustracji i różnych ele- mentów graficznych na stronie książ- ki, czasopisma, gazety lub innego wydawnictwa, uwzględniające format papieru i kolumny, wielkość margine- sów, krój i stopień pisma, usytuowa- nie tytułów, a wszystko dobrane od- powiednio do treści i przeznaczenia publikacji. Najczęściej są stosowane układy typograficzne: asymetryczny, blokowy, chorągiewkowy, swobodny, symetryczny (klasyczny, osiowy) i wielołamowy. Ustęp - fragment, urywek część, akapit (np. powieści) stanowiący zwykle pewną całość logiczną. Użytek - jedna kopia pracy lub jej część, która mieści się na arkuszu drukarskim. Jeśli format pracy jest mniejszy niż format arkusza, przygo- towuje się kilka użytków, np. na ar- kuszu A2 mieszczą się 4 użytki A4. W Wakat (vacat) — pusta strona książki wliczona do paginacji. kolumna złożona tylko z materiału justunkowego; stronica nie zadrukowana, wliczana do ogólnej paginacji książki. Wąs - nawias, znak pisarski jed- no- lub kilkuczęściowy, stosowany w składach matematycznych, tabelach, wykazach itp. W ciągu składać - składać tekst bez akapitów; łamać rozdziały w książce nie należy rozpoczynać od nowych kolumn. Wcięcie określonej wielkości od- stęp tekstu od lewego brzegu kolum- ny w pierwszym wierszu akapitu. Wdowa - błąd składu. Ostatnia li- nijka akapitu pojawiająca się na po- czątku następnej strony publikacji. Wersaliki (majuskuły) — czcionki dużych liter alfabetu danego kroju pisma. - Wiązanie kolumn – kilkakrotne okręcanie sznurkiem boków kolum- ny, w celu zabezpieczenia składu. przed rozsypaniem. Wiersz - rząd znaków drukarskich, wyjustowany do określonej szeroko- ści; akapitowy pierwszy wiersz ustępu w tekście; zależnie od dyspozycji tech- nicznej składany jest z wcięciem lub bez wcięcia; hasłowy główny wiersz lub kilka wierszy wyróżnionych w układach akcydensowych; końcowy (wychodni) - ostatni, pełny lub niepełny wiersz ustępu w tekście. Winieta - rysunkowa ozdoba, pier- wotnie oparta na motywach winoro- śli (stąd nazwa), umieszczona jako element zdobiący stronice książki lub czasopisma. Wkład - w oprawie introligatorskiej, komplet zadrukowanych i złożonych (sfalcowanych) arkuszy skompleto- wanych z zachowaniem kolejności stronic, przygotowanych do połącze- nia z okładką. Wkładka - oddzielnie wykonany druk (np. ulotka, prospekt, anons, ankieta itp.) wkładany w introligat, do gotowej książki lub czasopisma; w formie odlewniczej linotypu - część zmienna, regulująca szerokość i sto- pień odlewanego wiersza. Wolumen - volumen, łacińska na- zwa zwoju papirusowego lub perga- minowego; odrębna jednostka introligatorska, może obejmować jeden lub kilka to- mów, stanowi jedną z podstaw do obliczeń statystycznych oraz inwen- taryzacji zbiorów bibliotecznych. Wstawka - dodatkowy tekst do po- szczególnych stronic maszynopisu, korekty szpaltowej lub korekty w ko- lumnach. Wyrównać odstępy - zastosować obowiązującą zasadę poprawnego składania, mającą na celu optycznie