Ewolucja twórczości Mikołaja Sępa Szarzyńskiego

Twórczość Mikołaja Sępa Szarzyńskiego przeszła znaczącą ewolucję, ściśle związaną z jego życiem duchowym. Po okresie młodzieńczego kryzysu wiary, poeta doświadczył głębokiego nawrócenia i stał się gorliwym katolikiem. Ta przemiana duchowa miała ogromny wpływ na jego poezję.

W konsekwencji nawrócenia, Sęp Szarzyński:

1. Porzucił pisanie erotyków
2. Skupił się na twórczości o tematyce religijnej
3. Odrzucił renesansowy humanizm

W jego dojrzałej twórczości najważniejszą rolę odgrywa Bóg, w którym człowiek powinien poszukiwać pomocy i sensu życia. Wiele utworów ze zbioru "Rytmy abo wiersze polskie" koncentruje się na relacji między Stwórcą a ludzkością.

Example: Sonet V $O nietrwałej miłości rzeczy świata tego$ jest doskonałym przykładem dojrzałej twórczości Sępa Szarzyńskiego.

Utwór ten jest parafrazą anakreontyku, przetłumaczonego wcześniej przez Jana Kochanowskiego we "Fraszkach" pod tytułem "Z Anakreonta". Sęp Szarzyński zaczerpnął z tego erotyku sentencję dotyczącą paradoksu nieszczęścia w miłości oraz nieszczęścia w braku miłości. Cały sonet stanowi rozwinięcie tej początkowej myśli.

Definition: Anakreontyk - krótki utwór poetycki o tematyce miłosnej i biesiadnej, nawiązujący do twórczości greckiego poety Anakreonta.

Analiza Sonetu V Mikołaja Sępa Szarzyńskiego

Sonet V pt. "O nietrwałej miłości rzeczy świata tego" to jeden z najsłynniejszych utworów Mikołaja Sępa Szarzyńskiego. Utwór ten doskonale ilustruje cechy charakterystyczne dla poezji metafizycznej oraz stylu barokowego.

Oto pełny tekst sonetu:

Quote: I nie miłować ciężko, i miłować Nędzna pociecha, gdy żądzą zwiedzione Myśli cukrują nazbyt rzeczy one, Które i mienić, i muszą się psować.

Komu tak będzie dostatkiem smakować Złoto, sceptr, sława, rozkosz i stworzone Piękne oblicze, by tym nasycone I mógł mieć serce, i trwóg się warować?

Miłość jest własny bieg bycia naszego, Ale z żywiołów utworzone ciało To chwaląc, co zna początku równego,

Zawodzi duszę, której wszystko mało, Gdy Ciebie, wiecznej i prawej piękności, Samej nie widzi, celu swej miłości.

Warstwa stylistyczna utworu jest niezwykle bogata. Sonet rozpoczyna się antytezą, zestawieniem elementów przeciwstawnych znaczeniowo, co nadaje większą ekspresję wypowiedzi podmiotu lirycznego.

Highlight: Początkowe słowa sonetu "I nie miłować ciężko, i miłować" stanowią doskonały przykład barokowego konceptu.

Koncept ten ma na celu zaskoczenie czytelnika i przyciągnięcie jego uwagi. Podmiot liryczny czuje się rozdarty między sprzecznymi wartościami - równie trudno jest kochać, jak i żyć bez miłości.

Główne przesłanie utworu można streścić następująco:

1. Ziemskie szczęście nigdy nie zapewni ludziom prawdziwego spełnienia.
2. Można posiadać ukochaną osobę, majątek i sławę, ale żadna z tych wartości nie zaspokoi duchowych potrzeb człowieka.
3. Wieczne szczęście ludzkość odnajduje tylko w Bogu.

Vocabulary: Liryka inwokacyjna - rodzaj liryki, w której podmiot liryczny bezpośrednio zwraca się do adresata.

Utwór należy do liryki inwokacyjnej. Mimo poruszonej tematyki miłosnej, adresatem nie jest ukochana kobieta, a Bóg. W ostatniej strofie pojawia się apostrofa do Stwórcy: "Gdy Ciebie, wiecznej i prawej piękności".

Barok jako epoka w kulturze europejskiej

Barok to kluczowy okres w rozwoju kultury europejskiej, w tym literatury polskiej. Epoka ta przypada na czas od końca XVI do połowy XVIII wieku.

Definition: Barok - kierunek w kulturze europejskiej, charakteryzujący się bogactwem form, dynamiką i kontrastowością.

Termin "barokowy" często używany jest w znaczeniu "przeładowany ozdobami czy szczegółami", co odnosi się przede wszystkim do sztuki i architektury tego okresu.

Główne cechy mentalności społeczeństwa epoki baroku:

1. Poczucie przemijalności życia
2. Świadomość kruchości ludzkiego istnienia
3. Niepewność związana z niestabilną sytuacją polityczną i społeczną

Highlight: Na kształtowanie się mentalności barokowej wpłynęło przejście z uporządkowanego renesansu w czas wojen, głodu i zarazy.

Charakterystyczne cechy sztuki i architektury barokowej:

• Duża dynamika, szczególnie w rzeźbie
• Liczne zdobienia i polichromia
• Mistycyzm
• Łączenie tematów świeckich i religijnych
• Wizyjność i realizm przedstawienia
• W architekturze: ciężkie proporcje, przepych, monumentalizm, bogate zdobnictwo

Literatura barokowa również charakteryzuje się bogactwem form i tematów. W tym okresie rozwinęły się nowe nurty myślowe:

1. Racjonalizm - podkreślający rolę rozumu w poznaniu świata Definition: Racjonalizm - kierunek filozoficzny uznający rozum za główne źródło poznania.
2. Empiryzm - kładący nacisk na doświadczenie jako drogę do wiedzy Definition: Empiryzm - kierunek filozoficzny uznający doświadczenie za główne źródło poznania.

Mikołaj Sęp Szarzyński, jako prekursor polskiego baroku, doskonale wpisuje się w tę epokę, łącząc w swojej twórczości elementy renesansowe z nowymi tendencjami barokowymi.

Jan Andrzej Morsztyn - Mistrz Baroku

Jan Andrzej Morsztyn $1621-1693$ uznawany jest za najwybitniejszego poetę polskiego baroku.

Highlight: Morsztyn zasłynął jako mistrz poezji dworskiej i erotycznej, wykorzystujący konceptyzm i marinizm.

Definition: Marinizm to styl poetycki charakteryzujący się dbałością o efektowną formę i stosowaniem niezwykłych metafor.

Example: W poezji Morsztyna widoczna jest wirtuozeria formalna i konceptystyczne podejście do tworzenia.

Jan Chryzostom Pasek i Pamiętniki

Pamiętniki Jana Chryzostoma Paska stanowią bezcenne źródło wiedzy o kulturze sarmackiej.

Highlight: Autor przedstawia się jako typowy przedstawiciel szlachty sarmackiej - zawadiaka i awanturnik.

Example: W Pamiętnikach znajdujemy opisy licznych bijatyk, pojedynków i sporów sąsiedzkich.

Quote: Pasek kreuje się na "szlachcica i żołnierza, patriotę i świetnego kompana".

Molier - Mistrz Komedii

Jean-Baptiste Poquelin, znany jako Molier, to najwybitniejszy francuski komediopisarz.

Definition: Komedia charakterów to gatunek teatralny skupiający się na przedstawieniu wyrazistych typów ludzkich.

Highlight: Molier zasłynął jako twórca klasycznej komedii nowożytnej, łączącej realizm z przemyślaną intrygą.

Wacław Potocki - Poeta Sarmacki

Wacław Potocki $1621-1696$ był głównym przedstawicielem baroku sarmackiego.

Highlight: Potocki był wszechstronnym twórcą - epikiem, satyrykiem i moralistą.

Example: Jego twórczość obejmowała zarówno utwory poważne, jak i satyryczne, często odnoszące się do życia szlacheckiego.

Życie i twórczość Mikołaja Sępa Szarzyńskiego

Mikołaj Sęp Szarzyński to jeden z najwybitniejszych poetów polskich przełomu renesansu i baroku. Choć tworzył jeszcze w okresie odrodzenia, jego twórczość zapowiada już nadejście nowej epoki - baroku. Dlatego też uważany jest za prekursora polskiej literatury barokowej.

Sęp Szarzyński pisał stosunkowo niewiele, ale jego utwory do dziś są chętnie czytane i analizowane. W jego dorobku znajdziemy wiersze o tematyce religijnej, okolicznościowe epitafia, sonety, erotyki oraz pieśni.

Highlight: Badacze literatury uznają Sępa Szarzyńskiego za doskonałego przedstawiciela nurtu metafizycznego w poezji polskiej.

Poezja metafizyczna charakteryzuje się wprowadzaniem do utworów języka teologii i filozofii. Widać w niej wyraźne inspiracje myślą Arystotelesa i Boecjusza.

Vocabulary: Konceptyzm - charakterystyczny dla baroku sposób budowania utworu literackiego oparty na zaskakującym, oryginalnym pomyśle.

W swojej twórczości Sęp Szarzyński stosował typowe dla poezji barokowej środki wyrazu, takie jak:

• konceptyzm
• aliteracja
• przerzutnia

Do najpopularniejszych utworów poety należy Sonet V ze zbioru "Rytmy albo wiersze polskie...".

Quote: "...a niechaj narodowie wżdy postronni znają, iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają"

Ta słynna fraza, choć często przypisywana Mikołajowi Rejowi, doskonale oddaje ducha twórczości Sępa Szarzyńskiego, który tworzył wybitną poezję w języku polskim.