Nurt dworski w literaturze barokowej

Literatura dworska w epoce baroku charakteryzowała się następującymi cechami:

1. Wzorowanie się na poezji europejskiej, szczególnie włoskiej.
2. Dążenie do zaskakiwania odbiorcy.
3. Demonstracja mistrzostwa autora.
4. Funkcja rozrywkowa i uatrakcyjniająca dworskie spotkania.
5. Kosmopolityzm - czerpanie ze wzorów zachodnich i niechęć do rodzimych tradycji.

Vocabulary: Marinizm w baroku to kierunek w poezji barokowej, zapoczątkowany przez włoskiego poetę Giambattistę Marina, którego głównym założeniem było zaskoczenie odbiorcy niezwykłym pomysłem w dziedzinie tematu lub formy.

Definition: Konceptyzm to kierunek w poezji baroku opierający się na koncepcie, czyli pomysłowym zestawieniu odległych pojęć, który w przeciwieństwie do marinizmu nie ograniczał się do liryki świeckiej, ale wpłynął także na język poezji religijnej.

Poezja dworska Jana Andrzeja Morsztyna stanowi doskonały przykład polskiego marinizmu. Jego utwory, takie jak sonet "Do trupa" czy "Do panny", znakomicie oddają klimat panujący na dworach w siedemnastowiecznej Polsce, wykorzystując charakterystyczne dla marinizmu środki stylistyczne.

Example: Sonet "Do trupa" Jana Andrzeja Morsztyna jest przykładem poezji metafizycznej barok, łączącej elementy miłosne z refleksją nad przemijaniem i śmiercią.

Motyw vanitas w poezji barokowej

Motyw vanitas, odwołujący się do biblijnych słów z Księgi Koheleta: "marność nad marnościami i wszystko marność", był jednym z kluczowych tematów poezji barokowej. Wyrażał on nietrwałość dóbr doczesnych oraz ziemskich zaszczytów w obliczu nieuchronnej śmierci.

Mikołaj Sęp Szarzyński, należący do grona poetów metafizycznych, często podejmował tematykę vanitas w swoich utworach. Przykładami są sonety: • "O krótkości i niepewności na świecie żywota człowieczego" $Sonet I$ • "O nietrwałej miłości rzeczy świat tego" $Sonet V$

Quote: "Ehej, jak gwałtem obrotne obłoki / I Tytan prętki lotne czasy pędzą" - fragment sonetu I Mikołaja Sępa Szarzyńskiego, ilustrujący motyw przemijania.

Daniel Naborowski również podejmował tematykę wanitatywną, ale w oryginalny sposób łączył ją z filozofią chrześcijańską i ideałem życiowego umiaru. W jego twórczości można odnaleźć próbę pogodzenia się z naturą stworzonego przez Boga świata, przy jednoczesnym zachowaniu rozsądnego korzystania z życiowych uciech.

Highlight: Poezja Daniela Naborowskiego stanowi unikalną syntezę filozofii baroku z myśleniem chrześcijańskim, nadając motywowi vanitas wyjątkowo oryginalny charakter.

Nurt sarmacki w literaturze barokowej

Sarmatyzm jako formacja kulturowa odegrał kluczową rolę w kształtowaniu literatury polskiego baroku. Charakteryzował się on:

1. Megalomanią szlachecką - przekonaniem o wyższości stanu szlacheckiego.
2. Konserwatyzmem obyczajowym i politycznym.
3. Kultywowaniem tradycji rycerskich.
4. Przywiązaniem do katolicyzmu.

Definition: Na czym polegał sarmatyzm? Była to ideologia szlachecka oparta na przekonaniu o pochodzeniu polskiej szlachty od starożytnych Sarmatów, co miało uzasadniać jej wyjątkową pozycję w społeczeństwie i państwie.

Sarmatyzm cechy charakterystyczne w literaturze to: • Gloryfikacja życia ziemiańskiego • Apoteoza wolności szlacheckiej • Kult tradycji i przodków • Religijność połączona z wystawnym stylem życia

Example: Twórczość Wacława Potockiego, w tym jego epos "Transakcja wojny chocimskiej", jest doskonałym przykładem literatury sarmackiej, łączącej patriotyzm z krytyką wad szlacheckich.

Barok i sarmatyzm w Rzeczypospolitej stanowiły nierozłączną parę, kształtując nie tylko literaturę, ale także obyczajowość, sztukę i architekturę epoki. Sarmatyzm wpłynął na rozwój specyficznego stylu życia szlachty polskiej, który przetrwał długo po zakończeniu epoki baroku.

Podsumowanie najważniejszych aspektów baroku

Barok najważniejsze informacje to:

1. Epoka kontrastów i paradoksów w sztuce i literaturze.
2. Silny wpływ kontrreformacji na kulturę.
3. Rozwój nowych kierunków poetyckich: marinizmu i konceptyzmu.
4. Dominacja motywu vanitas w poezji metafizycznej.
5. Rozkwit sarmatyzmu jako specyficznej formacji kulturowej w Polsce.

Highlight: Barok i sarmatyzm prezentacja ukazuje, jak te dwa zjawiska kulturowe wzajemnie się przenikały i kształtowały polską tożsamość narodową na przestrzeni wieków.

Twórcy baroku tacy jak Jan Andrzej Morsztyn, Mikołaj Sęp Szarzyński, Daniel Naborowski czy Wacław Potocki pozostawili trwały ślad w polskiej literaturze, tworząc dzieła, które do dziś stanowią przedmiot badań i inspiracji.

Barok notatka graficzna powinna uwzględniać: • Ramy czasowe epoki • Główne nurty literackie • Kluczowe pojęcia: marinizm, konceptyzm, vanitas, sarmatyzm • Najważniejszych twórców i ich dzieła

Epoka baroku, mimo swojego zakończenia w XVIII wieku, wywarła ogromny wpływ na późniejszą kulturę polską, a jej echa można odnaleźć w literaturze i sztuce kolejnych epok.

Pochodzenie i ramy czasowe baroku

Barok epoka literacka wywodzi swoją nazwę od portugalskiego słowa "barocco", oznaczającego perłę o nieregularnym kształcie. Epoka ta obejmuje zasadniczo cały XVII wiek, choć jej korzenie sięgają końca XVI wieku.

Ramy czasowe baroku w Polsce przedstawiają się następująco: • Początek: II połowa XVI wieku $marinizm we Włoszech$ • Koniec: lata trzydzieste XVIII wieku $rokoko jako faza schyłkowa$

Highlight: Barok najważniejsze informacje to jego długie trwanie i wpływ na kulturę europejską przez ponad stulecie.

Cechy charakterystyczne epoki baroku to:

1. Kontrasty - w sztuce barokowej dominowały przeciwieństwa, łącząc sacrum z profanum, ascezę z urodą życia.
2. Kontrreformacja - ruch w Kościele katolickim mający na celu reformę i przeciwdziałanie reformacji.
3. Sarmatyzm - formacja kulturowa wykształcona w polskim baroku, oparta na przeświadczeniu szlachty o pochodzeniu od starożytnych Sarmatów.
4. Libertynizm - postawa światopoglądowa charakteryzująca się łamaniem powszechnie przyjętych zasad moralnych.

Definition: Sarmatyzm to ideologia szlachecka w Polsce, oparta na przekonaniu o wyjątkowości polskiej szlachty i jej pochodzeniu od starożytnych Sarmatów.

Tło historyczne epoki baroku to liczne konflikty i wojny, w tym trwająca trzydzieści lat wojna $1618-1648$, która przyczyniła się do powolnego rozpadu Rzeczypospolitej.