Nurty literackie i koncepcje filozoficzne baroku

Nurty w literaturze baroku odzwierciedlały złożoność epoki i różnorodność tematyczną. Wyróżnić można trzy główne nurty:

1. Literatura dworska:

   • Poezja metafizyczna: utwory poruszające zagadnienia religijne, filozoficzne i duchowe.

   Example: Twórczość Mikołaja Sępa Szarzyńskiego jest doskonałym przykładem poezji metafizycznej.

   • Poezja ziemskich rozkoszy: utwory wyrażające fascynację pięknem świata i zmysłowością.

   Example: Daniel Naborowski był znanym twórcą poezji opiewającej uroki życia doczesnego.

2. Literatura ziemiańska: utwory przedstawiające życie, obyczaje i mentalność szlachty.

   Example: Wacław Potocki w swoich dziełach często portretował życie szlacheckie.

3. Literatura plebejska: utwory ukazujące życie niższych warstw społecznych, często z elementami humoru i satyry.

   Example: Jan z Kijan tworzył literaturę plebejską, wprowadzając postać sowizdrzała - sprytnego żartownisia z ludu.

Filozofia baroku charakteryzowała się różnorodnością koncepcji, często stojących w opozycji do siebie:

• Empiryzm: teoria głosząca, że źródłem wiedzy jest doświadczenie zmysłowe.
• Mistycyzm: przekonanie o nadrzędności wartości duchowych, osiąganych poprzez kontemplację i ascezę.

Barok najważniejsze pojęcia literackie i stylistyczne obejmują:

Vocabulary:

• Paradoks: twierdzenie prowadzące do zaskakujących lub sprzecznych wniosków.
• Antyteza: zestawienie przeciwstawnych elementów dla wzmocnienia ekspresji.
• Przerzutnia: przeniesienie części zdania do następnego wersu dla podkreślenia treści.
• Vanitas: motyw przemijania, często występujący w literaturze barokowej.
• Anafora: powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na początku kolejnych fragmentów tekstu.
• Marinizm: nurt poetycki dążący do zadziwienia odbiorcy poprzez nietypowe zabiegi stylistyczne.
• Puenta: zaskakujące sformułowanie na końcu utworu, podkreślające jego sens.

Najważniejsze dzieła literackie baroku często wykorzystywały te środki stylistyczne, tworząc utwory bogate w znaczenia i formy artystyczne.

Highlight: Sarmatyzm Barok to specyficzna dla Polski ideologia szlachecka, która znalazła odzwierciedlenie w literaturze ziemiańskiej, gloryfikującej życie wiejskie i tradycyjne wartości szlacheckie.

Co miała ograniczyć kontrreformacja to przede wszystkim wpływy reformacji. Jednym z narzędzi był Indeks ksiąg zakazanych barok, lista publikacji uznanych przez Kościół katolicki za heretyckie lub niemoralne.

Barok jako epoka przyniosła znaczące zmiany w kulturze europejskiej, łącząc tradycję z innowacją, religijność z fascynacją światem doczesnym, tworząc tym samym bogatą i złożoną spuściznę kulturową.

Barok - geneza i charakterystyka epoki

Barok epoka to okres w kulturze europejskiej, którego nazwa pochodzi od portugalskiego słowa "barocco", oznaczającego perłę o nieregularnym kształcie. Ta etymologia doskonale oddaje charakter epoki, pełnej przeciwieństw, kontrastów i paradoksów.

Barok najważniejsze pojęcia obejmują antynomię, czyli sprzeczność praw lub paradoks, co stanowi kluczowy element barokowego postrzegania świata. Epoka ta rozwinęła się w kontekście ważnych przemian religijnych i społecznych, takich jak reformacja i kontrreformacja.

Reformacja barok to ruch odnowy chrześcijaństwa zapoczątkowany przez Marcina Lutra, który w 1517 roku ogłosił 95 tez, krytykując między innymi praktykę sprzedaży odpustów. Skutkiem reformacji było powstanie kościołów protestanckich, w tym luterańskiego, kalwińskiego i anglikańskiego.

Kontrreformacja barok była odpowiedzią Kościoła katolickiego na reformację. Kluczowym wydarzeniem był Sobór Trydencki $1545-1563$, który wprowadził szereg reform mających na celu wzmocnienie Kościoła i przeciwdziałanie rozprzestrzenianiu się protestantyzmu.

Highlight: Kontrreformacja barok skutki obejmowały zwiększenie dyscypliny wśród duchowieństwa, intensyfikację praktyk religijnych wśród wiernych oraz wzmocnienie autorytetu Kościoła.

Barok ramy czasowe w Polsce można podzielić na trzy okresy:

1. Prebarok $lata 80. XVI w. - lata 20. XVII w.$
2. Barok właściwy $lata 30. XVII w. - lata 70. XVII w.$
3. Barok schyłkowy $lata 80. XVII w. - lata 30. XVIII w.$

Barok prezentacja stylistyczna w sztuce i literaturze charakteryzowała się odejściem od renesansowych ideałów harmonii i równowagi na rzecz dynamizmu, kontrastu i bogactwa form.

Example: W architekturze baroku można zaobserwować odejście od płaskich, zamkniętych form renesansu na rzecz głębi, ciemności i form otwartych.

Język poetycki w Baroku cechował się bogactwem i ozdobnością. Poeci barokowi chętnie sięgali po rozbudowane metafory, słownictwo gwarowe i potoczne, a także zapożyczenia z innych języków, tworząc tzw. makaronizmy.

Vocabulary: Makaronizmy to wyrazy lub zwroty z języków obcych wplecione do tekstu w języku ojczystym, często stosowane w poezji barokowej dla uzyskania efektu stylistycznego.