Bogurodzica - interpretacja i analiza

Alternatywny zapis:

i elementów kompozycyjnych zastosowanych w ,,Bogurodzicy" należą: rymy zewnętrzne i wewnętrzne, paralele, paradoksy oraz antytezy. Rymy wewnętrzne, czyli zachodzące w obrębie jednego wersu, to np. ,,Bogurodzica, dziewica" oraz ,,syna, Gospodzina". Zewnętrzne to: ,,pobyt - przebyt", ,,nosimy - prosimy". Paralelizm utworu przejawia się w podobnej kompozycji poszczególnych części - pierwsza strofa stanowi apostrofę do Maryi, druga - do Jezusa. Widoczny jest także w komponowaniu wersów - następujące po sobie linijki są zbliżone pod względem intonacyjnym. Przykładem paradoksu może być przedstawienie Jezusa jako Syna Maryi oraz Gospodzina (Gospodarza) i Pana całego stworzenia, a więc także swojej Matki. Antytezą, czyli zestawieniem dwóch znaczeniowo przeciwstawnych terminów, zastosowaną w „Bogurodzicy" jest początkowy zwrot do Maryi: ,,Bogurodzica, dziewica". Pieśń składa się z dwóch strof, które podzielone zostały refrenem, powtórzonym jeszcze na końcu dzieła - ,,Kirielejson". Kompozycja ,,Bogurodzicy" przywodzi na myśl popularne średniowieczne hymny łacińskie. Szczególnie widoczne jest podobieństwo do dzieła pt.: ,,Salve Regina". Przejawia się to przede wszystkim w zastosowaniu apostrof do świętych. ,,Bogurodzica" jest dziełem opartym o system intonacyjno-zdaniowy. Oznacza to, że kolejne wersy budowane są na zdaniach, nie wykraczają poza nie. Intonacja dzieła opiera się na kadencjach (intonacja opadająca) i antykadencjach (intonacja wznosząca). Ważnym elementem kompozycyjnym ,,Bogurodzicy" jest jej ,,dwójkowość". Mamy tutaj dwie strofy, dwoje pośredników (Maryję i św. Jana Chrzciciela), którzy łączą się w pary - Jezus - Maryja oraz Jezus- św. Jan Chrzciciel. Podział ten rozkłada się na dwie następujące po sobie zwrotki. Interpretacja ,,Bogurodzicy" ,,Bogurodzica" jest dziełem bardzo ,,zaawansowanym" teologicznie. Poprzez rozbudowane apostrofy i zastosowanie motywu deesis jawi się ona jako gorąca prośba do Boga. W pierwszej strofie pojawia się zwrot do Matki Boskiej, która ma pośredniczyć w kontakcie z Jezusem. Następna zwrotka stanowi apostrofę do Jezusa, lecz i tutaj pojawia się pośrednik - św. Jan Chrzciciel. Warto zauważyć, że pośrednikami w rozmowie z Bogiem są ci, którzy przyczynili się do Jego przyjścia na świat. Święty Jan Chrzciciel zapowiadał przyjście Syna Bożego i nakłaniał ludzi, by się nawracali. Natomiast Matka Boska dała życie Jezusowi, stając się jego rodzicielką. Prośby zawarte w ,,Bogurodzicy" stanowią odzwierciedlenie fundamentalnych pragnień ludzi żyjących w czasach średniowiecza. Błagania dotyczą zmiłowania się nad mieszkańcami ziemi, spełnienia najważniejszych pragnień (,,napełń myśli"), dostatniego życia w świecie doczesnym oraz możliwości pobytu w raju po śmierci. Motywem, na którym opiera się ,,Bogurodzica" jest deesis - sposób przedstawiania świętych, znany szczególnie ze wschodnich ikon. W centrum, na tronie, zasiada Chrystus-Pantokrator, a obok niego znajdują się Matka Boska oraz święty Jan Chrzciciel. Powstałe w Polsce dzieło anonimowego poety rozszerza jednak ten sposób postrzegania Boga i świętych. W tekście wyraźnie widać, że Maryja i święty Jan Chrzciciel nie są postaciami równorzędnymi. Matka Boska jest adresatką modlitwy, natomiast św. Jan zostaje tylko wspomniany jako jeden z tych, na których wstawiennictwo można się powołać. Takie widzenie motywu deesis stanowi odzwierciedlenie silnego kultu maryjnego, jaki rozwijał się w średniowiecznej Europie. ,,Bogurodzica" jest także dziełem wpisującym się w grupę utworów zawierających motywy maryjne. Matka Boska została ukazana tutaj jako najważniejsza pośredniczka ludzkości w pozyskiwaniu łaski Bożej. Mocno zaakcentowany jest także chrześcijański dogmat o niepokalanym poczęciu Jezusa, który wyrażony został na samym na początku dzieła. Podsumowanie ,,Bogurodzica" jest wciąż dziełem skrywającym wiele tajemnic i obiektem wielu badań oraz refleksji. Dzieło to niewątpliwie powstało w kręgu ludzi światłych, obeznanych z ówczesną kulturą i teologią. Wielu badaczy twierdzi, że pieśń ta przez długi czas mogła krążyć w obiegu zamkniętym, np. w jakimś klasztorze. Wartościowość tego utworu z perspektywy dzisiejszej, pomijając względy religijne, dotyczy głównie odzwierciedlenia zasad panujących w średniowiecznej poezji oraz ukazywania panujących wtedy form religijności. Bogurodzica - opracowanie (autorstwo i czas powstania) ,,Bogurodzica" to pieśń religijna, będąca arcydziełem polskiej literatury średniowiecznej oraz pierwszym - zachowanym - polskim tekstem poetyckim. Czas powstania anonimowego tekstu datuje się najczęściej na koniec XIII lub początek XIV w. Pierwszy znany zapis tekstu pochodzi z początku XV w. Od tego czasu do pierwotnych dwóch strof zaczęto dopisywać kolejne. „Bogurodzica", mająca formę modlitwy do Jezusa Chrystus, jest utworem przeznaczonym do śpiewania. Od początku tekstowi towarzyszy zapis muzyczny. W późnym średniowieczu utwór pełnił rolę pieśni rycerskiej, a być może i hymnu państwowego. Według przekazów średniowiecznych kronikarzy, m.in. Jana Długosza, „Bogurodzicę" śpiewano polskie rycerstwo bezpośrednio przed ważnymi bitwami, np. pod Grunwaldem i Warną. Bogurodzica - archaizmy w utworze Definicja słownikowa podaje, iż archaizm to ,,wyraz, forma wyrazu, konstrukcja składniowa, które wyszły z użycia". Tekst ,,Bogurodzicy" - polskiej pieśni religijnej powstałej na przestrzeni XI-XIII wieków - zawiera wiele takich form, które dziś mogą wydawać się już niezrozumiałe. Część wyrazów z tego wiersza przestarzała była już nawet w XVI stuleciu! Podział archaizmów i ich przykłady na podstawie ,,Bogurodzicy" Archaizmy leksykalne - dawne wyrazy, które wyszły z użycia. Najliczniejsza grupa archaizmów wchodzących w skład ,,Bogurodzicy". - ,,dziela" - dla - ,,Gospodzin" - Pan, Gospodarz - ,,zbożny" - dostatni, pomyślny - ,,przebyt" - bytowanie, przebywanie - ,,bożyc" - Syn Boga - ,,jegoż" - czego, o co - ,,jąż" - którą - ,,zwolena" - wybrana Archaizmy fonetyczne - związane z dawną wymową określonych słów (np. udźwięczniającą). - ,,Krzciciela" - chrzciciela - ,,sławiena" - sławiona (forma ta do Polski przybyła najprawdopodobniej z Czech) Archaizmy słowotwórcze - związane z praktykowanym w dawniejszych czasach sposobem tworzenia wyrazów. - ,,Bogurodzica" - Matka Boga (forma ta powstała przez stosowaną w średniowieczu formę: matka (komu?) Bogu), - ,,Bożyc" - Syn Boga (jak księżyc = syn króla) - Archaizmy składniowe - wiążące się z nie praktykowanym już sposobem łączenia wyrazów w zdaniach - ,,Bogiem sławiena" - przez Boga sławiona lub sławiona ze względu na Boga (którego Syna urodziła) - ,,twego dziela" - dla twego Archaizmy fleksyjne - wyrazy odmieniane według dawnych wzorców, przez co zawierają archaiczne końcówki. - ,,zyszczy" - pozyskaj - ,,raczy" - racz - ,,spuści" - ześlij - "napełn" - napełnij Motyw deesis w Bogurodzicy Słowo deesis oznacza z języka greckiego prośbę, modlitwę. Używa się go do nazwania motywu, który po raz pierwszy użyty został na wschodzie (ok. VI/VII stulecia) i wkrótce rozprzestrzenił się na całą średniowieczną Europę. Istotą tego toposu jest trzyczęściowe przedstawienie osób świętych. W centrum znajduje się siedzący na tronie Chrystus - Pantokrator (Pan całego stworzenia), a obok niego stoją Matka Boska oraz św. Jan Chrzciciel. Hierarchię tego wyobrażenia można przedstawić za pomocą trójkąta - przy podstawie są Maryja oraz św. Jan Chrzciciel, natomiast wierzchołkiem (ruch wertykalny) jest Chrystus. W późniejszych latach średniowiecza często stosowano także tzw. wielkie deesis, w którym pojawiali się dodatkowo aniołowie i inni święci (np. apostołowie). Jaki był sens takiego ukazywania osób świętych? Podstawą motywu deesis jest pośredniczenie, orędownictwo. Święci znajdujący się blisko Boga przynoszą do Niego ludzkie prośby i błagania, co zwiększa sposób na ich wysłuchanie. Nieprzypadkowo są to Matka Boska oraz św. Jan Chrzciciel. Przecież to oni odegrali najważniejszą rolę w przygotowywaniu świata na zbawienie. Święty Jan Chrzciciel zapowiadał przyjście Jezusa i nakłaniał ludzi do pokuty i wiary. Natomiast rola Matki Boskiej jest oczywista - to dzięki Niej Syn Boży pojawił się na świecie, przybierając postać człowieka. Realizacja motywu deesis w „Bogurodzicy" Pierwsza strofa najstarszej polskiej pieśni religijnej jest rozbudowaną apostrofą do Matki Boskiej. Zbiorowy podmiot liryczny zwraca się z błaganiem, by pomogła w wyproszeniu łask od Jezusa. Druga strofa jest zaadresowana bezpośrednio do Syna Bożego. Pojawia się w niej także św. Jan Chrzciciel, jednak nie jest on adresatem modlitw, zostaje tylko wspomniany (,,twego dziela Krzciciela" - dla twojego Chrzciciela). Po uprzednim wymienieniu świętego, pojawiają się prośby, które dotyczą spełnienia pragnień, godnego (pobożnego, zamożnego) życia oraz możliwości uzyskania zbawienia. Z tekstu ,,Bogurodzicy" można w bardzo łatwy sposób wyodrębnić motyw deesis. Pojawia się w nim postać centralna tego przedstawienia - Chrystus, obecni są także święci pośredniczący w modlitwach - Matka Boska oraz św. Jan Chrzciciel. Najstarszy polski tekst poetycki nieco przekształca motyw deesis, rozszerzając go, w myśl założeń świętego Tomasza z Akwinu (wszystko musi mieć swoją hierarchię), o nową jakość. Ikony i ówczesne obrazy przedstawiały Matkę Boską i św. Jana Chrzciciela jako równych sobie. Słowny przekaz ,,Bogurodzicy" jest jednak inny. Matka Boska okazuje się być świętą pośredniczką, która także objęta jest boskim kultem. Zanosi się do Niej modlitwy pochwalne, próbując w ten sposób uzyskać jej pośrednictwo. Inaczej wygląda sytuacja ze św. Janem Chrzcicielem. W pieśni nie ma apostrofy skierowanej do niego, pojawia się jedynie w słowach adresowanych do Jezusa. Motyw deesis w ,,Bogurodzicy" jest więc hierarchiczny i można go oddać w następujący sposób: Jezus > Matka Boska > św. Jan Chrzciciel. Użycie motywu deesis w polskiej pieśni religijnej i przedstawienie go w określony sposób nie tylko dowodzi, że powstawała ona w kręgach ludzi światłych, znających kulturę i prawdy religijne, lecz stanowi także potwierdzenie bardzo mocno rozwijającego się w późniejszych latach tej epoki kultu maryjnego. Bogurodzica Bogurodzica, dziewica, Bogiem sławiena Maryja! U twego syna, Gospodzina, matko zwolena Maryja! Zyszczy nam, spuści nam. Kirielejson. Twego dziela Krzciciela, bożyce, Usłysz głosy, napełni myśli człowiecze. Słysz modlitwę, jąż nosimy, Bogurodzica - tekst A dać raczy, jegoż prosimy, A na świecie zbożny pobyt, Po żywocie rajski przebyt. Kirielejson.